Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 sierpnia 1999 r.
II UKN 83/99
Okres podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego nie jest toż-
samy z okresem ubezpieczenia, który jest uzależniony od opłacania składki lub
zwolnienia z jej opłacania. Z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) nie można wy-
prowadzić wniosku, że prawo do świadczenia nabywa się poprzez potrącenie
przez organ rentowy składek na ubezpieczenie społeczne celem uzupełnienia
okresu ubezpieczenia.
Przewodniczący: SSN Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Jerzy Kuźniar.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 1999 r. sprawy z wniosku
Mariana W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o rentę
inwalidzką, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu z dnia 15 lipca 1998 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację wnioskodawcy Mariana W.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w L. decyzją z dnia 30 czerwca
1997 r. odmówił Marianowi W. prawa do renty inwalidzkiej na podstawie przepisów o
prowadzeniu działalności gospodarczej, ze względu na niespełnienie niezbędnych
warunków dla uzyskania tego prawa. Zdaniem organu rentowego, wnioskodawca nie
udowodnił w ostatnim dziesięcioleciu, wymaganego do przyznania prawa do renty
inwalidzkiej, okresu ubezpieczenia.
Wnioskodawca odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę i przy-
znanie żądanego świadczenia.
2
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, ponieważ
zaskarżoną decyzję wydał zgodnie z przepisami art. 9 ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
członków ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250), a także z art. 32
i 33 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 8 kwietnia 1998 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił odwołanie. Zdaniem Sądu, Marian W. nie spełnia
jednego z warunków przewidzianych w treści art. 32 i 33 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, albowiem nie posiada
wymaganego stażu pracy w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa,
bowiem od 21 stycznia 1987 r. do 21 stycznia 1997 r. przepracował 4 lata, 2 miesią-
ce i 1 dzień zamiast niezbędnych do uzyskania renty pięciu lat.
Wnioskodawca złożył od powyższego wyroku apelację. Zarzucił, iż choroba
powodująca inwalidztwo powstała w innym okresie niż ustalono w zaskarżonym wy-
roku. Wniósł o zmianę tego wyroku i przyznanie mu prawa do renty.
Wyrokiem z dnia 15 lipca 1998 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję
organu rentowego i przyznał Marianowi W. prawo do renty inwalidzkiej według dru-
giej grupy inwalidów od dnia 1 maja 1997 r. z tytułu prowadzenia działalności gospo-
darczej, a od dnia 1 września 1997 r. prawo do okresowej renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy na czas do dnia 1 czerwca 2000 r. Sąd Apelacyjny uznał za
błędny pogląd Sądu Wojewódzkiego, że art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z 18 grudnia 1976 r.
o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz
członków ich rodzin ustala zasady traktowania okresów ubezpieczenia i okresów za-
liczanych do okresu ubezpieczenia regulowanych tą ustawą przez przepisy o świad-
czeniach z ubezpieczenia w razie choroby i macierzyństwa, o ubezpieczeniu rodzin-
nym oraz o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
wbrew odmiennym twierdzeniom Sądu Wojewódzkiego, okres prowadzenia działal-
ności gospodarczej podlegający obowiązkowi ubezpieczenia z tytułu działalności
gospodarczej oraz ubezpieczenie z tego tytułu nie są tożsame. Mimo nieopłacenia
składki na ubezpieczenie społeczne, wobec prowadzenia działalności gospodarczej
należy przyjąć, iż wnioskodawca w czasie prowadzenia tej działalności podlegał
ubezpieczeniu społecznemu, a zatem spełnił wymóg wynikający z treści art. 32
3
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników oraz
członków ich rodzin dotyczący obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu w
okresie 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu poprzedzającym powstanie inwalidztwa.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżył powyższy wyrok kasacją, zarzu-
cając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie art. 5 pkt 4 oraz art. 15 ust. 1 i 2 i art. 16 ust. 2 o ubezpieczeniu społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą oraz członków ich rodzin i wniósł o
zmianę tego wyroku i oddalenie odwołania powoda, ewentualnie o jego uchylenie i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpozna-
nia oraz o wstrzymanie wykonania wyroku do czasu prawomocnego rozpatrzenia
skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Poza sporem pozostaje, że w okresie ostatnich 10-ciu lat przed powstaniem
niezdolności do pracy, który to okres przypada od 21 stycznia 1987 r. do 21 stycznia
1997 r. wnioskodawca opłacił składki na ubezpieczenie łącznie przez 4 lata 2 miesią-
ce 1 dzień. W czasie od 1 czerwca 1992 r. do 30 października 1996 r. i od 1 lutego
do 30 kwietnia 1997 r. składek nie opłacał.
Sąd Apelacyjny, zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji, powołał się na art.
16 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowa-
dzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr
46, poz. 250 ze zm.). Sąd ten błędnie powołał się na art. 16 ust. 1 wspomnianej
ustawy, ale omyłka ta nie ma znaczenia skoro prawidłowo zacytowany został w zas-
karżonym wyroku art. 16 ust. 2 tej ustawy, zgodnie z treścią którego, jeżeli osoba
która nabyła prawo do pobierania emerytury, renty inwalidzkiej lub renty chorobowej,
nie opłaciła składek za okres poprzedzający nabycie tego prawa, zaległe składki po-
trąca się z należnych świadczeń.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, a zgodnie z wywodami kasacji, prze-
pis ten nie ma w rozpoznawanej sprawie zastosowania. Odnosi się on bowiem do
sytuacji, w której osoba podlegająca ubezpieczeniu obowiązkowemu z tytułu prowa-
dzenia działalności gospodarczej nabyła prawo do emerytury lub renty, a zatem do-
tyczy osoby, która spełniła wszystkie warunki do otrzymania emerytury lub renty, w
tym także co do wymaganego stażu ubezpieczenia.
4
Jak wspomniano, ze stanu faktycznego sprawy wynika, że wnioskodawca w
czasie powstania inwalidztwa nie spełniał jednego z niezbędnych warunków wyma-
ganych przez art. 32 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), do którego odsyła wprost
art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób pro-
wadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Artykuł 16 tej ustawy nie odnosi
się do ustalenia prawa do świadczeń nią przewidzianych, lecz dotyczy wypłaty
świadczeń, do których osoba prowadząca działalność gospodarczą nabyła prawo,
lecz za okres poprzedzający nabycie tego prawa nie opłaciła składek na ubezpiecze-
nie społeczne.
Przewidziana w art. 16 możliwość wypłaty świadczenia, mimo nieopłacenia
składek za okres poprzedzający nabycie tego prawa, dotyczy wypłaty świadczenia z
równoczesnym potrącaniem składek zaległych. Nie można natomiast, jak to uczynił
Sąd Apelacyjny, wyprowadzić z treści tego przepisu wniosku, iż organ rentowy może
rozpocząć wypłatę świadczenia (renty), do którego osoba ubezpieczona nie nabyła
prawa. Artykuł 15 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. stanowi wyraźnie, że za
okres ubezpieczenia uważa się miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opła-
cał składki lub w których nastąpiło zwolnienie od opłacania składek. Z interpretacji
tego przepisu nie można wyprowadzić wniosku, że okres, w którym ubezpieczony nie
opłacał składek i nie był zwolniony z obowiązku ich opłacania, jest okresem ubezpie-
czenia, od długości którego jest uzależnione, między innymi prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy.
Obowiązek ubezpieczenia nie jest tożsamy z okresem ubezpieczenia, który
jest uzależniony od opłacania składki lub zwolnienia z obowiązku opłacania składki.
Odmiennego wniosku nie można też wyprowadzić z wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 10 grudnia 1997 r. II UKN 392/97 (OSNAPiUS 1998 nr 19, poz. 584), na który
powołał się Sąd Apelacyjny. Z treści uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego w tej
sprawie wynika, że okresy prowadzenia działalności gospodarczej i podlegania obo-
wiązkowi ubezpieczenia z tytułu prowadzenia tej działalności oraz ubezpieczenia z
tego tytułu nie są tożsame znaczeniowo.
Przepis art. 1 ust. 1 ustawy o prowadzeniu działalności gospodarczej wyzna-
cza podmiotowy zakres obowiązku ubezpieczenia. Za okresy ubezpieczenia uważa
się okresy, za które ubezpieczony opłacił składki lub został z tego obowiązku zwol-
niony. Jak już wspomniano, prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy jest uza-
5
leżnione od posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia, a nie od obowiązku
podlegania ubezpieczeniu. Skoro wnioskodawca nie dysponuje w ostatnich 10-ciu
latach przed powstaniem niezdolności do pracy wymaganym, pięcioletnim okresem
ubezpieczenia, nie nabył prawa do renty z tytułu tej niezdolności – zgodnie z art. 32
ustawy o z.e.p., który ma zastosowanie wprost na mocy art. 9 ust. 1 ustawy o dzia-
łalności gospodarczej.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy uznał kasację za uzasad-
nioną i ponieważ w sprawie zachodzi naruszenie wskazanych wyżej przepisów
prawa materialnego – na mocy art. 39315
KPC – orzekł co do istoty sprawy.
========================================