Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 czerwca 2001 r.
II UKN 428/00
Rozpoczęcie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy
z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących
działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46
poz. 250 ze zm.) polega na podjęciu w celu zarobkowym działań określonych
we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2001 r. sprawy z wniosku
Romana M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G.W. o
istnienie obowiązku ubezpieczenia społecznego i zwrot nienależnie pobranego zasił-
ku chorobowego, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu z dnia 22 marca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 21 maja 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
G.W. ustalił, że wnioskodawca Roman M. od dnia 1 sierpnia 1996 r. nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą i zobo-
wiązał go do zwrotu niesłusznie pobranego zasiłku chorobowego w kwocie 8.522,46
zł.
Na skutek odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 19 sierpnia 1999 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 30 grudnia
1998 r. wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących
działalność gospodarczą i nie jest zobowiązany do zwrotu zasiłku chorobowego. Sąd
ustalił, że od 1 sierpnia 1996 r. wnioskodawca rozpoczął działalność gospodarczą w
2
zakresie handlu samochodami i udał się dwukrotnie na giełdę samochodową w celu
zakupu używanego samochodu oraz zamierzał pojechać do Niemiec jednak nie za-
kupił żadnego samochodu. Od 23 września 1997 r. do 19 grudnia 1997 r. i od 3
stycznia 1997 r. do 3 lipca 1997 r. korzystał z zasiłku chorobowego. Po zakończeniu
okresu zasiłkowego nie kontynuował działalności, gdyż od 11 sierpnia 1997 r. do 3
maja 1998 r. uzyskał ponownie zwolnienie lekarskie. Zdaniem Sądu czynności pole-
gające na wyszukiwaniu korzystnych ofert zakupu samochodu stanowią o rozpoczę-
ciu prowadzenia działalności gospodarczej, mimo że wnioskodawca nie wykazywał
żadnego dochodu i w przerwach między okresami zasiłkowymi nie prowadził działal-
ności z powodu braku funduszy. Wobec rozpoczęcia działalności gospodarczej wnio-
skodawca podlegał ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) i
na podstawie art. 5 ust. 2 tej ustawy przysługiwał mu zasiłek chorobowy.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 22 marca 2000 r. [...] zmienił za-
skarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd Apelacyjny oceniając ustalony stan faktycz-
ny uznał, że wnioskodawca podjął czynności zmierzające do rozpoczęcia działalno-
ści gospodarczej jednak nie rozpoczął tej działalności gdyż nie przeprowadził żadnej
transakcji i nie osiągnął żadnych dochodów. Według definicji zawartej w art. 2 ust. 1
ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324
ze zm.) działalność gospodarcza to działalność budowlana handlowa i usługowa,
prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego
taką działalność. Wnioskodawca od 1 sierpnia 1996 r. nie realizował zarobkowego
celu działalności, gdyż nie osiągał dochodu. Nie rozpoczął więc prowadzenia działal-
ności gospodarczej i zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubez-
pieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin
nie powstał obowiązek ubezpieczenia społecznego określony w art. 1 ust. 1 tej
ustawy. Skoro wnioskodawca nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu, wobec tego
nie nabył prawa do zasiłku chorobowego i bezprawnie pobrany zasiłek podlega
zwrotowi na podstawie art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.).
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako podstawę kasacji
3
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie ape-
lacji organu rentowego. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawca podniósł, że naru-
szenie powołanego przepisu polega na błędnym przyjęciu, iż warunkiem podlegania
ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą jest osią-
ganie dochodów. Zdaniem wnioskodawcy wystarczające jest podjęcie czynności po-
legających na zdobyciu informacji o możliwości nabycia samochodów do sprzedaży
w sytuacji, gdy specyficzny rodzaj prowadzonej przez wnioskodawcę działalności nie
pozwalał na natychmiastowe zawieranie transakcji handlowych i na osiąganie do-
chodu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) obowiązkowemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu podlegają osoby fizyczne, prowadzące na własny rachunek działalność
gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub konce-
sji. Na podstawie art. 3 ust. 1 tej ustawy obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem
rozpoczęcia działalności rodzącej obowiązek ubezpieczenia. Sąd Apelacyjny prawi-
dłowo zinterpretował te przepisy przyjmując, że do powstania obowiązku ubezpie-
czenia nie wystarczy uzyskanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub
koncesji, lecz wymagane jest faktyczne rozpoczęcie prowadzenia działalności. Słusz-
nie także uznał, że rozpoczęcie działalności gospodarczej polega na podjęciu czyn-
ności mieszczących się w definicji działalności gospodarczej zawartej w powołanym
w uzasadnieniu wyroku przepisie, w szczególności działań w celu zarobkowym.
Stwierdzając, że wnioskodawca nie podjął tego rodzaju czynności, Sąd Apelacyjny
użył niezupełnie adekwatnego określenia: „wnioskodawca nie osiągnął żadnych do-
chodów”. To niezbyt odpowiednie sformułowanie stało się podstawą zarzutu błędnej
wykładni art. 1 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy. Dosłowne rozumienie użytego określe-
nia prowadziłoby bowiem do wniosku, że warunkiem podlegania ubezpieczeniu spo-
łecznemu jest, zdaniem Sądu, uzyskiwanie dochodów z prowadzonej działalności
gospodarczej, a powołany przepis takiego warunku nie zawiera. W rzeczywistości
4
rozważania Sądu nie dotyczą dochodu w znaczeniu ekonomicznym jako różnicy
między przychodami a kosztami ich uzyskania lecz raczej obrotu, co wynika ze sfor-
mułowania, że wnioskodawca nie zawarł żadnej transakcji. Rozważania w tym zakre-
sie można oceniać jako element ustaleń faktycznych. Niejasno sformułowane moty-
wy zaskarżonego wyroku mogłyby sugerować, że o rozstrzygnięciu zadecydował
brak obrotów i dochodów. Takiego poglądu prawnego nie można podzielić, natomiast
należy uznać za prawidłowe ustalenie, że czynności podjęte przez wnioskodawcę
świadczyły o zamiarze podjęcia działalności gospodarczej, a nie o faktycznym jej roz-
poczęciu.
Rozpoczęcie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ust. 1 powołanej
ustawy polega na podjęciu w celu zarobkowym działań określonych we wpisie do
ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji. W przypadku, gdy wpis dotyczy
działalności handlowej warunek powołanego przepisu jest spełniony, jeżeli nastąpi
rozpoczęcie handlu czyli wystawienie towaru do sprzedaży. Nie ma wymogu natych-
miastowego dokonania obrotu, a tym bardziej osiągnięcia dochodu. Rozpoczęcie
działalności handlowej polega na uruchomieniu punktu sprzedaży dostępnego dla
potencjalnych nabywców. Działalność polegająca na sprzedaży używanych samo-
chodów, określona w kasacji jako "specyficzna”, rozpoczyna się wówczas, gdy
sprzedawca jest gotów do zawarcia umowy sprzedaży z klientem i do wykonania tej
umowy, nawet jeżeli finalizacja transakcji ma nastąpić w terminie późniejszym. Tylko
w przypadku istnienia takiej gotowości można mówić o realizacji zarobkowego celu
działalności, który jest elementem ustawowej definicji działalności gospodarczej. W
dacie, od której wnioskodawca żąda objęcia go ubezpieczeniem społecznym, dzia-
łalność handlowa nie została rozpoczęta, gdyż wnioskodawca nie miał możliwości
prowadzenia sprzedaży. Nie dysponował ani punktem sprzedaży ani źródłem zaopa-
trzenia. Czynności przez niego podejmowane miały na celu rozeznanie rynku samo-
chodowego i co najwyżej świadczyły o zamiarze rozpoczęcia działalności gospodar-
czej, gdyby okazało się, że pozwala na to sytuacja na rynku i posiadane środki finan-
sowe. Zamiar ten nie został zrealizowany i faktyczne rozpoczęcie działalności go-
spodarczej nie nastąpiło. W konsekwencji nie powstał obowiązek ubezpieczenia
społecznego i związane z nim prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia.
Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego mimo błędnego uzasadnienia jest prawi-
dłowe, a kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw. Z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
KPC oddalił kasację.
5
========================================