Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 lipca 2001 r.
II UKN 532/00
Prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emery-
tury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U.
Nr 28, poz. 149 ze zm.) nie przysługuje rolnikom.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Maria Tyszel, SA
Bogumiła Blok (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2001 r. sprawy z wniosku An-
drzeja M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w S. o prawo
do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem, na skutek kasacji wnio-
skodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 1 czerwca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach wyrokiem
z dnia 6 marca 2000 r. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w S. z dnia 14 lipca 1999 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy Andrzejowi M.
prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem wymagającym stałej
opieki, począwszy od dnia 1 grudnia 1998 r.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Wnioskodawca jest
ojcem Łukasza M., niezdolnego do samodzielnej egzystencji z powodu upośledzenia
centralnego układu nerwowego (niedorozwoju umysłowego w stopniu znacznym).
Wnioskodawca z mocy wyroku Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim z dnia 25
kwietnia 1991 r. rozwiązującego jego małżeństwo z Lucyną M., sprawuje władzę ro-
dzicielską nad synem. Andrzej M. był zatrudniony w Fabryce Samochodów Osobo-
wych w W. od 4 lutego 1969 r. do 31 maja 1975 r. w Fabryce Samochodów Małolitra-
żowych w B.-B. od dnia 18 lipca 1975 r. do 30 kwietnia 1980 r. oraz od 17 listopada
2
1980 r. do 11 marca 1983 r. w Elektrociepłowni S. w W. Ponadto w okresie od 20
maja 1965 r. do 25 lutego 1981 r. wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym
swoich rodziców, a od 25 lutego 1981 r. prowadzi własne gospodarstwo rolne i od 1
stycznia 1983 r. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Wnioskodawca w dniu 21 grudnia 1998 r. złożył w Oddziale Regionalnym
KRUS w S. wniosek o przyznanie mu „renty” z tytułu opieki nad dzieckiem niezdol-
nym do samodzielnej egzystencji; do organu rentowego o przyznanie z tytułu tejże
opieki emerytury zwrócił się w dniu 8 stycznia 1999 r.
Opierając się na tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że
wnioskodawca spełnia warunki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury na
podstawie § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w spra-
wie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi
wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149), legitymuje się bowiem ponad 25-
letnim okresem zatrudnienia i pracy w gospodarstwie rolnym i jest jedyną osobą mo-
gącą sprawować opiekę nad synem Łukaszem, gdyż matka dziecka została pozba-
wiona władzy rodzicielskiej. Wnioskodawca złożył także przed dniem 1 stycznia 1999
r. wniosek o wcześniejszą emeryturę, bowiem - zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia eme-
rytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) - za
datę złożenia wniosku uważa się również datę złożenia wniosku w innych organach
niż określone w § 2 (a więc w ZUS), jeżeli do właściwości tych organów należą
sprawy świadczeń emerytalno-rentowych.
Rozpatrując apelację pozwanego organu rentowego od powyższego wyroku
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia 1
czerwca 2000 r. zmienił zaskarżone orzeczenie i oddalił odwołanie Andrzeja M. Sąd
stwierdził, że warunkiem przyznania wcześniejszej emerytuty matce lub innej osobie
opiekującej się dzieckiem wymagającym stałej opieki jest niemożność podjęcia lub
kontynuowania zatrudnienia, istotą przepisu § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 15 maja 1989 r., powołanego przez Sąd Okręgowy, jest bowiem zapewnienie
środków matce lub ojcu, którzy, nie mogą wykonywać pracy zawodowej z uwagi na
konieczność sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem.
W niniejszej sprawie - według Sądu - jest poza sporem, że wnioskodawca za-
przestał wykonywania pracy zawodowej z dniem 11 marca 1983 r., a więc dwa lata
od urodzenia dziecka, by zająć się prowadzeniem gospodarstwa rolnego o pow. 6,50
3
ha, które prowadzi do chwili obecnej. Tak więc zaprzestanie przez wnioskodawcę
zatrudnienia nie ma związku ze stanem zdrowia dziecka, dlatego w tych okoliczno-
ściach brak jest podstaw do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury na
podstawie powołanego rozporządzenia.
W kasacji wniesionej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił narusze-
nie: prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepi-
su § 1 ust. 1 w związku z § 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja
1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących
się dziećmi wymagającymi stałej opieki przez przyjęcie, że w stosunku do wniosko-
dawcy nie zachodzą przesłanki do przyznania mu wcześniejszej emerytury z tytułu
niemożności kontynuowania zatrudnienia z powodu stanu zdrowia swojego dziecka,
zarzucił też naruszenie przepisów postępowania: art. 233 § 1 KPC w związku z art.
382 KPC i art. 391 KPC, polegające na przekroczeniu przez Sąd Apelacyjny granic
swobody sędziowskiego osądu, dowolnej ocenie przyczyn rozwiązania przez wnio-
skodawcę stosunku pracy i braku wszechstronnego rozważenia materiału dowo-
dowego, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, art. 328 § 2 KPC w związku z art.
391 KPC, polegające na niewskazaniu przez Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wy-
roku na jakich dowodach oparte zostały ustalenia odmienne od ustaleń Sądu Okrę-
gowego.
Uzasadniając kasację wnioskodawca podkreślił, że Sąd Apelacyjny nie prze-
prowadził żadnej pogłębionej analizy rozporządzenia powołanego w petitum kasacji,
a nadto, mimo iż rozstrzygnięcie sporu zależało od ustalenia przyczyny uniemożli-
wiającej mu kontynuowanie zatrudnienia, przy braku przeszkód do prowadzenia go-
spodarstwa rolnego, Sąd tych okoliczności nie rozważał. Wnioskodawca podniósł
też, że prowadząc od 1983 r. gospodarstwo rolne i opłacając z tego tytułu składki na
ubezpieczenie społeczne, osiągnął do dnia 31 grudnia 1998 r. 25-letni okres skład-
kowy. Uważa też, że Sąd Apelacyjny dopuścił się naruszenia przepisów postępowa-
nia (art. 233 § 1 KPC w związku z art. 382 i 391 KPC) przez dokonanie odmiennych
ustaleń faktycznych mimo nieprzeprowadzenia własnego postępowania dowodowe-
go.
Sąd drugiej instancji nie wziął też pod uwagę tego, że wnioskodawca od 1965
r. do 1983 r. równocześnie pracował w gospodarstwie rolnym i pozostawał w zatrud-
nieniu, gdyby więc nie choroba syna i brak nad nim opieki ze strony matki, nadal
kontynuowałby zarówno zatrudnienie, jak i pracę w gospodarstwie rolnym. Uznanie
4
więc przez Sąd Apelacyjny, że wnioskodawca zaprzestał wykonywania pracy najem-
nej, by zająć się prowadzeniem gospodarstwa rolnego jest całkowicie dowolne.
W konkluzji wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania albo o zmianę wy-
roku i oddalenie apelacji pozwanego, gdyby Sąd Najwyższy uznał, że naruszone zo-
stały wyłącznie przepisy prawa materialnego.
Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim podkreślić należy, że wobec niespornych okoliczności, iż
syn wnioskodawcy Łukasz, urodzony w dniu 22 kwietnia 1981 r., jest dzieckiem wy-
magającym stałej opieki w rozumieniu rozporządzenia z dnia 15 maja 1989 r., że
wnioskodawca ma powierzoną przez sąd rodzinny władzę rodzicielską nad synem i
sprawuje nad nim opiekę, a także wobec braku sporu co do okresów w jakich wnio-
skodawca pozostawał w zatrudnieniu i w jakich prowadził gospodarstwo rolne oraz
że na dzień złożenia wniosku legitymował się 25-letnim okresem składkowym, Sądy
obu instancji nie przeprowadziły żadnego postępowania dowodowego i nie były do
tego zobligowane, gdyż spór ma wyłącznie charakter prawny, a mianowicie - czy te
niesporne okoliczności świadczą o tym, że spełnione są przesłanki nabycia prawa do
wcześniejszej emerytury na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15
maja 1989 r. Wymienione rozporządzenie zostało wydane z upoważnienia art. 27
ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i
ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) i przyznaje prawo do wcześniejszej eme-
rytury tylko pracownikom, którzy nie mogli lub nie mogą kontynuować zatrudnienia z
powodu konieczności osobistej opieki nad dzieckiem, jeżeli jednocześnie mają wy-
magany okres zatrudnienia, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi
do okresu zatrudnienia, a po wejściu w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) - okres składkowy i
nieskładkowy, który dla kobiet wynosi 20 lat, a dla mężczyzn - 25 lat. Uprawnienia do
wcześniejszej emerytury nie przysługują osobom nie będącym pracownikami, w tym
także rolnikom, gdyż prawa tego nie przewiduje ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342
ze zm.). Fakt, że wnioskodawca w chwili złożenia wniosku był rolnikiem nie stanowił-
5
by jednak przeszkody do przyznania mu żądanego świadczenia, pod warunkiem
wszakże, że spełniałby wszystkie przesłanki określone w § 1 ust. 1 rozporządzenia,
w tym - miałby wymagany okres zatrudnienia w chwili rozwiązania stosunku pracy, a
więc w dniu 11 marca 1983 r.
Wnioskodawca (urodzony w 1950 roku) nie legitymował się w dniu rozwiąza-
nia stosunku pracy 25-letnim okresem zatrudnienia, zatem nie ma prawa do wcze-
śniejszej emerytury. Sąd Apelacyjny zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji nie
naruszył zatem prawa materialnego, choć kierował się innymi przesłankami i nie roz-
ważał kiedy wnioskodawca osiągnął 25-letni okres zatrudnienia. Taka ocena ozna-
cza, że nie zachodzi potrzeba zajęcia przez Sąd Najwyższy stanowiska wobec pod-
niesionego w kasacji zarzutu naruszenia przepisów postępowania. Nie ma bowiem
istotnego znaczenia z jakich przyczyn (konieczność zapewnienia synowi osobistej
opieki, czy też zajęcie się wyłącznie prowadzeniem gospodarstwa rolnego) doszło do
rozwiązania przez wnioskodawcę stosunku pracy z Elektrociepłownią S. w W., skoro
nie został spełniony drugi z koniecznych warunków do przyznania żądanego świad-
czenia.
Z motywów wyżej podanych kasacja okazała się nieuzasadniona i dlatego Sąd
Najwyższy oddalił ją na zasadzie art. 39312
KPC.
========================================