Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 12 czerwca 2002 r., III CZP 34/02
Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi wierzyciela Skarbu Państwa, Sądu
Rejonowego w T. na czynności Komornika Sądowego, Rewiru I przy Sądzie
Rejonowym w Trzciance w sprawie z wniosku Skarbu Państwa, Sądu Rejonowego w T.
przeciwko Jerzemu Romanowi H. o świadczenie pieniężne, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 12 czerwca 2002 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 26 marca 2002 r.
"Czy wierzyciel – Skarb Państwa ściągający swoją należność w egzekucji
prowadzonej na polecenie sądu ma obowiązek ponieść opłatę określoną w art. 45 ust. 5
ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz.
882 ze zm.) ?"
podjął uchwałę:
Sąd, kierując do komornika polecenie egzekucyjne, ma obowiązek
ponieść opłatę określoną w art. 45 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.).
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie wierzyciela – Skarbu Państwa na
postanowienie Sądu pierwszej instancji oddalające skargę na zarządzenie komornika
o zwrocie pochodzącego od sądu polecenia wszczęcia egzekucji świadczenia
pieniężnego z powodu nieuiszczenia części opłaty stosunkowej określonej w art. 45
ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U.
Nr 133, poz. 882 ze zm. – dalej "u.k.s.egz."), w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 18
września 2001 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 130, poz. 1452), obowiązującym od dnia 1 stycznia
2002 r., powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz w przedstawionym
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym, przytoczonym na
wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawiając zagadnienie prawne Sąd Okręgowy zauważył, że skoro art. 45
ust. 6 zdanie pierwsze u.k.s.egz. nie zawiera odesłania do art. 45 ust. 5 u.k.s.egz., to
ten przepis na podstawie wnioskowania a contrario nie ma zastosowania do
egzekucji należności Skarbu Państwa, w tym egzekucji prowadzonej na polecenie sądu
lub prokuratora.
Takiego rozumowania nie sposób uznać za trafne zarówno w świetle wykładni
art. 45 ust. 1 i ust. 5 u.k.s.egz., jak również ze względu na treść art. 45 ust. 7 i art.
59 ust. 3 u.k.s.egz.
Brzmienie art. 45 ust. 1 u.k.s.egz. nie daje podstaw do zapatrywania, że
przepis ten wprowadza generalne zwolnienie od konieczności uiszczenia opłaty
egzekucyjnej przy wszczęciu egzekucji, w tym egzekucji świadczenia pieniężnego,
nie jest to bowiem przedmiot regulacji tego przepisu. Innymi słowy, art. 45 ust. 1
u.k.s.egz. nie uchyla obowiązującej we wszystkich postępowaniach cywilnych reguły
odpłatności wniosków wszczynających postępowanie. Dlatego zawarte w art. 45 ust.
6 zdanie pierwsze u.k.s.egz. odesłanie do art. 45 ust. 1-3 u.k.s.egz., przy
jednoczesnym braku odesłania w tym przepisie do art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. nie
uprawnia do wniosku, że sąd lub prokurator, kierując polecenie wszczęcia egzekucji
świadczenia pieniężnego, są zwolnieni od obowiązku uiszczania jakichkolwiek opłat,
w tym częściowej opłaty stosunkowej określonej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz.
Wywodzenie więc a contrario z brzmienia art. 45 ust. 6 zdanie pierwsze u.k.s.egz.,
że brak odesłania w tym przepisie do art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. pozbawia komornika
prawa żądania od sądu lub prokuratora uiszczenia części opłaty stosunkowej w
wypadku egzekucji świadczenia pieniężnego wszczętej na polecenie tych organów,
jest błędne. Kwestia uiszczania opłat przez sąd lub prokuratora nie została
rozstrzygnięta ani w sposób pozytywny, ani w sposób negatywny w art. 45 ust. 6
zdanie pierwsze w związku z art. 45 ust. 1 u.k.s.egz.
Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia
prawnego ma natomiast art. 45 ust. 7 u.k.s.egz., przewidujący zwrot pochodzącego
od sądu lub prokuratora polecenia egzekucyjnego dotyczącego świadczenia
pieniężnego w razie nieuiszczenia wraz z tym poleceniem części opłaty stosunkowej,
określonej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. Na gruncie tego przepisu uzasadniony jest
pogląd, że skoro ustawodawca określił w nim skutek nieuiszczenia przez sąd lub
prokuratora, wraz z poleceniem egzekucyjnym, wskazanej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz.
części opłaty stosunkowej, to przyjął jednocześnie, iż na wymienionych organach,
dochodzących należności pieniężnych Skarbu Państwa w postępowaniu
egzekucyjnym przed komornikiem, spoczywa obowiązek uiszczenia tej opłaty. Jeśli
przy tym art. 45 ust. 7 u.k.s.egz. przewiduje zwrot polecenia egzekucyjnego w razie
nieuiszczenia wymienionej opłaty łącznie z poleceniem, bez obowiązku kierowania
przez komornika do sądu lub prokuratora wezwania do jej uiszczenia, to uznać
należy, że opłata ta musi zostać zapłacona już w momencie złożenia polecenia
egzekucyjnego. W tym zakresie art. 45 ust. 7 u.k.s.egz. wprowadza odstępstwo od
regulacji zawartej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz., zakładającej, że komornik ma jedynie
prawo wezwać wierzyciela przed wszczęciem egzekucji świadczenia pieniężnego
do uiszczenia części opłaty stosunkowej należnej za egzekucję. Odstępstwo to
polega na tym, że w razie wystąpienia z poleceniem egzekucyjnym przez sąd lub
prokuratora nie ma zastosowania przewidziany w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. tryb
wezwania przez komornika o uiszczenie części opłaty stosunkowej, lecz opłata ta
powinna zostać zapłacona wówczas jednocześnie ze złożeniem polecenia.
Nie jest trafne wyrażane w literaturze zapatrywanie, że art. 45 ust. 7 u.k.s.egz.
nie może stanowić podstawy prawnej dla obowiązku sądu lub prokuratora do
uiszczenia części opłaty stosunkowej, wskazanej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz., w chwili
złożenia polecenia egzekucyjnego, ponieważ określa on jedynie sankcję za brak tej
opłaty (zwrot polecenia egzekucyjnego).
Rozwiązanie legislacyjne, polegające na nakładaniu na podmioty prawa
określonych powinności w drodze ustanawiania norm prawnych określających
jedynie sankcję za niedopełnienie tych powinności, może budzić pewne
zastrzeżenia, jednak, co należy podkreślić, jest to rozwiązanie stosowane w sferze
regulacji obowiązku ponoszenia kosztów postępowania. Przykładowo, w art. 45 ust.
8 u.k.s.egz. określona jest jedynie sankcja zwrotu nieopłaconego wniosku
o wszczęcie egzekucji, złożonego przez adwokata lub radcę prawnego, jeżeli od
wniosku pobrana powinna być opłata stała. Nie ma natomiast w art. 45 u.k.s.egz.
przepisu, który nakładałby expressis verbis na wierzyciela obowiązek uiszczenia
opłaty stałej wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji świadczenia niepieniężnego
(egzekucja tych świadczeń podlega bowiem opłatom stałym, por. art. 44 ust. 3
u.k.s.egz.), jednak obowiązek taki wynika m.in. właśnie z przepisu określającego
sankcję jego niedopełnienia, tj. powołanego przykładowo art. 45 ust. 8 u.k.s.egz.
(poprzednio art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1
stycznia 2002 r.). Zauważyć trzeba, że nawet przy założeniu, iż regulacja art. 45
ust. 7 u.k.s.egz. w odniesieniu do sposobu nałożenia na prokuratora lub sąd
obowiązku uiszczenia części opłaty stosunkowej wraz ze złożeniem polecenia
egzekucyjnego nie jest rozwiązaniem – z legislacyjnego punktu widzenia – w pełni
poprawnym, nie można z tego tylko powodu odmawiać omawianemu przepisowi
znaczenia normatywnego.
Za poglądem, że sąd lub prokurator, kierując do komornika polecenie wszczęcia
egzekucji świadczenia pieniężnego, powinni jednocześnie uiścić część stosunkowej
opłaty egzekucyjnej określoną w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz., przemawia również treść
art. 59 ust. 3 u.k.s.egz. Stosownie do tego przepisu, w egzekucji wszczętej na
polecenie sądu lub prokuratora w pierwszej kolejności zwraca się z
wyegzekwowanych kwot uiszczoną część opłaty stosunkowej, a drugą połowę opłaty
oblicza się zgodnie z zasadą, o której mowa w art. 59 ust. 1 u.k.s.egz., tj.
proporcjonalnie do wyegzekwowanych od dłużnika kwot. Z przepisu tego wynika, że
sąd lub prokurator mają obowiązek uiszczenia wraz z poleceniem egzekucyjnym
części stosunkowej opłaty egzekucyjnej. Skoro bowiem art. 59 ust. 3 u.k.s.egz.
przewiduje konieczność zwrotu uiszczonej przez sąd lub prokuratora części opłaty
stosunkowej z kwot wyegzekwowanych od dłużnika, to założeniem jego zastosowania
musi być uprzednie uiszczenie tej części opłaty przez wymienione organy.
Zauważyć należy, że ustawodawca, dokonując nowelizacji art. 45 u.k.s.egz.,
pozostawił art. 59 ust. 3 u.k.s.egz. niezmieniony. Wolą ustawodawcy było zatem
utrzymanie tego przepisu i dalsze jego stosowanie. Wobec tego art. 59 ust. 3
u.k.s.egz., jak również zmieniony art. 45 u.k.s.egz., należy wykładać w taki sposób,
aby zachować spójność regulacji zawartej w obu tych przepisach. W efekcie należy
przyjąć, że art. 59 ust. 3 u.k.s.egz. w zakresie, w jakim stanowi o zwrocie uiszczonej
przez sąd lub prokuratora części opłaty stosunkowej, pozostaje w związku z art. 45
ust. 7 u.k.s.egz., nakładającym na sąd lub prokuratora obowiązek uiszczenia części
opłaty stosunkowej określonej w art. 45 ust. 5 u.k.s.egz. jednocześnie z poleceniem
egzekucyjnym.
Na koniec trzeba zauważyć, że przyjęcie założenia konieczności uiszczenia
przez sąd lub prokuratora części opłaty stosunkowej określonej w art. 45 ust. 5
u.k.s.egz. jednocześnie z poleceniem egzekucyjnym przyczyni się częściowo do
zwiększenia wydatków ponoszonych przez Skarb Państwa na egzekucję jego
należności. Dotyczy to mniejszych kwotowo należności, które występują częściej, gdy
egzekucja wszczynana jest na polecenie sądu lub prokuratora. Niemniej jednak, nie jest
uzasadnione kwestionowanie przyjętego przez ustawodawcę rozwiązania
normatywnego. Nie przekonuje w szczególności argument, że nie mogło być celem
działań ustawodawcy zwiększenie wydatków Skarbu Państwa na egzekucję jego
należności, zważywszy na okoliczność, że ustawa nowelizująca została przyjęta przez
parlament w okresie narastających trudności budżetowych. Elementy pozanormatywne
(w tym natury ekonomicznej) mogą pełnić pewną rolę przy wykładni celowościowej
przepisów prawa, jednakże nie mogą one prowadzić do zanegowania ich treści,
wyprowadzonej z brzmienia przepisów, tym bardziej, jeśli wykładnia językowa pozwala
na zachowanie spójności regulacji prawnej.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale.