Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 21 PAŹDZIERNIKA 2003 R.
I KZP 18/03
Umowa licencyjna jest ze swej istoty stosunkiem zobowiązaniowym,
który z jednej strony określa uprawnienia udzielane na rzecz licencjobiorcy,
z drugiej zaś strony statuuje obowiązek zapłaty (prawo do wynagrodzenia)
na rzecz uprawnionego podmiotu, tj. licencjodawcy. W związku z tym, uży-
te w art. 116 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) określenie „wbrew
warunkom uprawnienia” odnosi się tylko i wyłącznie do udzielonych mocą
licencji uprawnień do rozpowszechniania utworu, nie zaś do obowiązków
wynikających z umowy licencyjnej (np. prawo do wynagrodzenia, czy obo-
wiązek przedstawiania rozliczeń finansowych). Tak rozumiane pojęcie
„uprawnienia” odnosi się także do istniejącej przed nowelizacją „licencji
ustawowej”, z tą jednak różnicą, że źródłem „uprawnienia” nie była umowa
a jedynie ustawa.”
Przewodniczący: sędzia SN W. Kozielewicz.
Sędziowie SN: J. Sobczak (sprawozdawca), E. Strużyna.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Roberta W. i Jana W., po rozpoznaniu,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T.,
postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2003 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy użyte w art. 116 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie au-
torskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zm.)
2
określenie „wbrew warunkom uprawnienia” obejmuje także zaniechanie
uiszczenia wynagrodzenia autorskiego i składania rozliczeń programowo-
finansowych do których nadający (operator sieci kablowych) zobowiązał się
w umowie licencyjnej z podmiotem uprawnionym (Stowarzyszenia Autorów
ZAiKS), czy też odnosi się ono tylko do technicznych ograniczeń rozpo-
wszechniania zawartych w tejże umowie?”.
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.
UZASADNIENIE
Przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne wyłoniło się
na tle następującej sytuacji procesowej.
Dnia 30 listopada 1994 r. zostały zawarte dwie umowy licencyjne,
których stronami były: Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w K. (licencjodawca)
oraz Spółka S. TAR TV Sp. z o.o. w T. (licencjobiorca). Pierwsza z zawar-
tych umów dotyczyła tzw. nadań własnych, zaś druga reemisji utworów. W
późniejszym okresie dokonano aneksu do umowy na nadanie własne i za-
warto nową umowę na reemisję utworów, stanowiącą kontynuację po-
przedniej. Umowy te w części wstępnej określały zasady rozpowszechnia-
nia, a w dalszych postanowieniach nakładały na nadającego m. in. obowią-
zek przedstawiania rozliczeń programowo finansowych i uiszczania wyna-
grodzenia autorskiego. W przedmiotowych umowach znalazł się zapis,
zgodnie z którym zezwolenie na nadawanie następuje w granicach i na wa-
runkach określonych w tychże umowach. Oskarżeni Robert W. i Jan W.,
jako reprezentujący nadającego, niewywiązywali się w pełni z ciążących na
nich obowiązków wynikających z umów, tj. przedstawiania rozliczeń oraz
wnoszenia opłat. W związku z powyższym w postępowaniu cywilnym za-
3
padły orzeczenia zasądzające należności wynikające z zawartych umów.
Wobec dalszego niewywiązywania się z obowiązków w zakresie rozliczeń i
uiszczania opłat, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS zawiadomiło prokuraturę
o popełnieniu przez oskarżonych przestępstwa określonego w art. 116
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych i
po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego został wniesiony
przeciwko nim akt oskarżenia.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w T. z dnia 19 grudnia 2002 r., Robert
W. został uznany „za winnego tego, że jako Prezes PPHU S. STAR, póź-
niej (...) Telewizji Kablowej S. STAR oraz jako prezes Spółki z o.o. MTK S.
TAR w T. w okresie od września 1996 r. do października 1999 r. wbrew wa-
runkom uprawnienia w postaci umowy licencyjnej z dnia 1 lipca 1995 r. za-
wartej ze Stowarzyszeniem Autorów ZAiKS w K. na reemitowanie progra-
mów, a od lutego 1999 r. do października 1999 r. wbrew warunkom upraw-
nienia w postaci umowy licencyjnej z dnia 30 listopada 1994 r. na nadawa-
nie programów własnych, polegających na składaniu rozliczeń programo-
wo-finansowych i wnoszeniu opłat, rozpowszechniał utwory muzyczne,
słowne i słowno-muzyczne twórców zrzeszonych w ZAiKS w wersji orygi-
nalnej, albo w postaci nadania, opracowania, artystycznego wykonania,
fonogramu, wideogramu, naruszając tym interesy twórców reprezentowa-
nych przez Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, czyniąc z popełnienia prze-
stępstwa stałe źródło dochodu, to jest przestępstwo określone w art. 116
ust 1 i 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach po-
krewnych”. Tymże wyrokiem Jan W. został uznany „za winnego tego, że
jako Prezes (...) Telewizji Kablowej S. TAR TV Spółka z o.o. w T. w okresie
od października 1999 r. do lipca 2001 r. wbrew warunkom uprawnienia w
postaci umowy licencyjnej z dnia 30 listopada 1994 r. oraz aneksu z dnia
26 października 1999 r. do tej umowy zawartej ze Stowarzyszeniem Auto-
rów ZAiKS w K. na nadawanie programu własnego, wbrew warunkom
4
uprawnienia w postaci umowy licencyjnej z dnia 30 listopada 1994 r. i
umowy z dnia 1 lipca 1995 r. stanowiącej jej kontynuację na reemitowanie
programów innych nadawców, polegających na składaniu rozliczeń pro-
gramowo-finansowych rozpowszechniał utwory muzyczne, słowne i słow-
no-muzyczne twórców zrzeszonych w ZAiKS w wersji oryginalnej albo w
postaci nadania, opracowania artystycznego wykonania, fonogramu wi-
deogramu. naruszając tym interesy twórców reprezentowanych przez Sto-
warzyszenie Autorów ZAiKS czyniąc z popełnienia przestępstwa stałe źró-
dło dochodów, tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 116 ust 1 i 3
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”.
Apelację od powyższego wyroku wnieśli obrońcy obydwu oskarżo-
nych.
Poza zarzutami podniesionymi w obu apelacjach, sprowadzającymi
się do błędnych ustaleń faktycznych oraz naruszeń prawa procesowego i
materialnego, obrońca Roberta W. w uzasadnieniu swej skargi wskazał m.
in., że „kwestia wywiązywania się z obowiązków finansowych (także w za-
kresie przesyłania rozliczeń finansowych) nie jest równoznaczna z rozpo-
wszechnianiem utworów wbrew warunkom zezwolenia. Odróżnienia wy-
magają warunki rozpowszechniania utworów, od warunków finansowych
umowy”.
Odpowiedź na apelacje obrońców oskarżonych złożył oskarżyciel po-
siłkowy, tj. Stowarzyszenie Autorów ZAiKS podnosząc, iż pokrzywdzony
udzielił zezwolenia na korzystanie z praw przez siebie chronionych na wa-
runkach wynikających z umowy. Te warunki, w rozumieniu oskarżyciela
posiłkowego, zobowiązywały nadawcę do określonych czynności oraz za-
płaty tantiem. Przy czym art. 21 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (dalej cyt. p.a.p.p) stanowił, iż organizacjom radiowym i telewi-
zyjnym wolno nadawać utwory słowne i słowno-muzyczne wyłącznie na
podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządza-
5
nia prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Organizacja, która na
mocy ustawy zobowiązana została do pośrednictwa pomiędzy uprawnio-
nym a podmiotem korzystającym z praw chronionych ograniczona jest do-
datkowo, zgodnie z art. 106 ust. 2 omawianej ustawy, w decydowaniu o
odmowie udzielenia zezwolenia. Wobec czego wolą ustawodawcy było,
ażeby osoby rozpowszechniające utwór i działające wbrew warunkom li-
cencji były pociągnięte do odpowiedzialności karnej oraz to, by kwestia
niewykonywania obowiązków wynikających z zawartej umowy, nie była je-
dynie przedmiotem roszczeń cywilnoprawnych.
Rozpoznając apelacje obrońców Sąd Okręgowy w T. dostrzegł za-
gadnienie prawne, które przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnię-
cia.
Odnosząc się do tego zagadnienia Zastępca Prokuratora Generalne-
go wniósł o podjęcie następującej uchwały: „rozpowszechnianie wbrew wa-
runkom uprawnienia cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci
opracowania, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub na-
dania, o którym mowa w art. 116 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o
prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904
ze zm.) polega na nieprzestrzeganiu ustalonych warunków rozpowszech-
niania, a nie obejmuje zaniechania uiszczania wynagrodzenia autorskiego i
składania rozliczeń programowo – finansowych wynikających z zawartej
umowy o rozpowszechnianie utworu”. W uzasadnieniu wniosku Zastępca
Prokuratora Generalnego argumentował, że zwrot „wbrew warunkom” jest
powiązany z rozpowszechnianiem a nie z wszystkimi elementami określa-
jącymi zobowiązania wynikające z przekazania uprawnienia do rozpo-
wszechniania; chodzi tu o warunki dotyczące rozpowszechniania utworu.
Wskazał także na obowiązujący w doktrynie pogląd, zgodnie z którym nie-
przestrzeganie ograniczeń w zakresie rozpowszechniania oznacza np.
przekroczenie ustalonego nakładu egzemplarzy.
6
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy
zważył, co następuje.
Formułując przedmiotowe zagadnienie prawne Sąd Okręgowy w T.
wskazał przepis art. 116 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
jako – jego zdaniem – wymagający zasadniczej wykładni ustawy. Nato-
miast z treści pytania, z sytuacji procesowej i prawnej, na tle której ono się
wyłoniło oraz uzasadnienia stanowiska Sądu Okręgowego jednoznacznie
wynika, że trudności interpretacyjne sprawia nie samo brzmienie przepisu
lecz istota licencji w rozumieniu prawa autorskiego i praw pokrewnych.
Na wstępie wypada zaznaczyć, że w telewizji kablowej należy wyróż-
nić dwie formy jej działalności. Pierwsza polega na tworzeniu i rozpo-
wszechnianiu przez operatorów (zarządzających sieciami kablowymi łą-
czącymi ich studia z poszczególnymi abonentami) programów tzw. „wła-
snych”, w odniesieniu do których sami decydują o tym jak będzie wyglądał
emitowany przez nich program, tzn. z jakich audycji (np. filmów fabularnych
audycji publicystycznych, informacyjnych, rozrywkowych, reklam) będzie
się on składał, zaś druga forma działania operatorów polega na „równo-
czesnym i integralnym rozpowszechnianiu” w ich sieciach kablowych pro-
gramów tworzonych i nadawanych przez inne organizacje telewizyjne tzw.
reemisjach (zob. A. Matlak: Równoczesne i integralne rozpowszechnianie
kablowe na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
ZNUJ, Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, 1997, z.
69, s. 76). Definicja reemisji została wprowadzona ustawą z dnia 28 paź-
dziernika 2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrew-
nych (Dz. U. Nr 197, poz. 1662). Zgodnie z art. 6 ust 5 p.a.p.p. przez ree-
mitowanie utworu należy rozumieć jego rozpowszechnianie przez inny
podmiot niż pierwotnie nadający, drogą przejmowania w całości i bez
zmian programu organizacji radiowej lub telewizyjnej oraz równoczesnego i
integralnego przekazywania tego programu do powszechnego odbioru.
7
Wskazany powyżej podział jest szczególnie istotny z punktu widzenia
odpowiedzialności karnej na podstawie art. 116 ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych.
Zgodnie z treścią przepisu art. 24 ust. 3 tejże ustawy w brzmieniu
sprzed nowelizacji wprowadzonej przez ustawę z dnia 28 października
2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U.
Nr 197, poz. 1662) – operatorom sieci kablowych wolno było rozpowszech-
niać utwory nadawane przez inne organizacje radiowe lub telewizyjne do-
stępne na danym obszarze, jeżeli rozpowszechnianie w sieciach kablo-
wych miało charakter równoczesny i integralny z nadaniem pierwotnym
(podkreśl. SN). Uprawnionym do utworów przysługuje prawo do wynagro-
dzenia. Powyższy przepis statuował licencję ustawową (podkreśl. SN) na
tzw. przekaz symultaniczny programów telewizyjnych. Innymi słowy dzia-
łalność operatora telewizji kablowej mieszcząca się w treści przepisu art.
24 ust. 3 p.a.p.p. została, według wówczas obowiązującego stanu prawne-
go, objęta licencją ustawową, na podstawie której operator mógł korzystać
z utworów i wszystkich przedmiotów praw pokrewnych w ściśle określonym
zakresie, w zamian za uiszczanie na rzecz podmiotów uprawnionych od-
powiedniego wynagrodzenia. W związku z powyższym prawa przyznane:
autorom, artystom wykonawcom, organizacjom radiowym lub telewizyjnym
oraz producentom fonogramów i wideogramów ograniczone zostały na
gruncie obowiązującego wówczas stanu prawnego: jeśli chodzi o autorów
– na podstawie cytowanego wyżej art. 24 ust. 3 p.a.p.p., zaś jeśli chodzi o
pozostałe wymienione podmioty – na podstawie art. 24 ust. 3 p.a.p.p. w
zw. z art. 100 p.a.p.p. Należy więc stwierdzić, iż licencja ustawowa wynika-
jąca wprost z przepisu art. 24 ust. 3 p.a.p.p. zwalniała operatorów sieci ka-
blowych od potrzeby uzyskiwania zgody na eksploatację nadawanych
przez inną organizację radiową i telewizyjną chronionych utworów, wyko-
nań, programów (nadań), jeśli ta eksploatacja polegała na: rozpowszech-
8
nianiu w sieciach kablowych, a rozpowszechnianie miało charakter równo-
czesny i integralny z nadaniem pierwotnym oraz rozpowszechniany był sy-
gnał pochodzący od organizacji radiowych lub telewizyjnych dostępnych na
danym obszarze (zob. J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak: Telewizja kablo-
wa i prawo, Warszawa, 1997, s. 44).
Ponadto należy zauważyć, że licencja ustawowa została przyznana
„operatorom sieci”, zaś zgodnie z poglądami wyrażanymi w literaturze
przedmiotu „operator sieci” może nadawać własne programy, albo rozpo-
wszechniać dalej, czyli dokonywać reemisji utworów nadawanych przez
inne organizacje. Operatorem sieci jest więc, w rozumieniu prawa autor-
skiego, podmiot, który decyduje o zawartości rozpowszechnianego pro-
gramu, zaś zgodnie z art. 41 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i
telewizji (Dz. U. Nr 101, poz. 1114), rozprowadzanie programów w sieciach
kablowych podlega zgłoszeniu, z wyjątkiem rozprowadzania programów
publicznego radia i telewizji lub programów krajowych nadawców odbiera-
nych za pomocą odbiorników powszechnego użytku. Rejestr rozprowadza-
nia programów w sieciach kablowych prowadzony jest zgodnie z § 2 roz-
porządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 13 sierpnia 1993 r.
w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia rejestracji i rozprowadzania
programów w sieciach kablowych, wzoru rejestru i opłat za wpis do rejestru
(Dz. U. Nr 79, poz. 375), wydanego na podstawie art. 42 ust. 2 i art. 46
ustawy o radiofonii i telewizji. (zob. J. Sobczak: Radiofonia i telewizja. Ko-
mentarz, Kraków 2001, s. 469).
Rejestracja jest więc warunkiem legalności działania z punktu widze-
nia prawa publicznego. Statuowała też, zdaniem Sądu Najwyższego, orze-
kającego w niniejszej sprawie, przyznanie z mocy ustawy licencji do roz-
powszechniania utworów w sieciach kablowych, jeżeli rozpowszechnianie
miało charakter symultaniczny. W związku z powyższym operator sieci ka-
blowej, z mocy art. 24 ust. 3 p.a.p.p., został wyłącznie zobowiązany do za-
9
warcia z uprawnionymi do rozpowszechnianych utworów umowy określają-
cej wysokość wynagrodzenia i ewentualnie sposób jego przekazywania.
Taka umowa mogła zostać zawarta zarówno bezpośrednio pomiędzy ope-
ratorem a podmiotem dysponującym odpowiednimi prawami, jak i za po-
średnictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub
pokrewnymi (zob. J Barta, R. Markiewicz, A. Matlak: Telewizja kablowa i
prawo ..., op. cit. s. 39). Umowa taka nie mogła być, w żaden sposób,
uznana za umowę licencyjną albowiem nie przenosiła autorskich praw ma-
jątkowych, ani też nie określała sposobu korzystania z utworów.
Należy więc z całą stanowczością stwierdzić, iż Stowarzyszenie Au-
torów ZAiKS nie było uprawnione do udzielenia licencji operatorom sieci
kablowej na symultaniczne rozpowszechnianie utworów, a jedynie do za-
warcia umowy określającej, jak już wspomniano, wysokość wynagrodzenia.
Tak więc, art. 24 ust. 3 p.a.p.p. był przepisem szczególnym i ograniczają-
cym działanie art. 105 ust. 1 p.a.p.p., zawierającego domniemanie, że or-
ganizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i
ochrony pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem. Organizacja
zbiorowego zarządzania posiadała uprawnienia do zawierania umów od-
noszących się wyłącznie do wynagrodzenia z tytułu reemisji. W tej sytuacji
wobec faktu, że w momencie objętym aktem oskarżenia obowiązywała li-
cencja ustawowa koniecznym było rozważenie legitymacji ZaiKS-u do wy-
stępowania w sprawie, w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Powyższy stan prawny obowiązywał od wejścia w życie ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, do dnia 22
lipca 2000 r. kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o
zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 53,
poz. 637) nowelizująca treść art. 21 p.a.p.p. Zgodnie z brzmieniem ust. 4
art. 21 p.a.p.p. nadanym powyższą ustawą, operatorom sieci kablowych
wolno reemitować w sieciach kablowych utwory nadawane w programach
10
organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy za-
wartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
lub prawami pokrewnymi. Należy zauważyć, iż pojęcie reemisji, we wpro-
wadzonym nowelą ust. 4 art. 21 p.a.p.p. jest w doktrynie uważane za rów-
noznaczne z pojęciem „równoczesnego i integralnego nadawania utworu z
utworem pierwotnym”, używanym na tle stanu prawnego przed noweliza-
cją. Jednocześnie powołana powyżej nowela prawa autorskiego nie wykre-
śliła art. 24 ust 3 p.a.p.p., co niewątpliwie stanęło w sprzeczności z nowo
wprowadzonym art. 21 ust 4 p.a.p.p., który miał na celu dostosowanie pol-
skiego prawa autorskiego do prawa Unii Europejskiej, w odniesieniu do re-
emisji kablowej programów radiowych i telewizyjnych. Dyrektywa Rady Unii
nr 93/83 z 27 września 1993 r. zabraniała bowiem stosowania licencji po-
zaumownych w odniesieniu do równoczesnego rozpowszechniania kablo-
wego programów radiowych i telewizyjnych. W rezultacie do dnia 1 stycz-
nia 2003 r. ustawa zawierała dwie różne i sprzeczne ze sobą regulacje te-
go samego zjawiska – tj. art. 21 ust 4 p.a.p.p. i art. 24 ust 3 p.a.p.p. Stan
ten został zmieniony po wejściu w życie ustawy z dnia 28 października
2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (Dz.
U. Nr 197, poz. 1662), która wykreśliła treść ust. 3 w art. 24 (zob. J. Barta,
M. Czajkowska – Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R Markiewicz, E Traple:
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – komentarz, Warszawa
2001, s. 247).
Jednocześnie zgodnie z art. 2 ust 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r.
o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 53,
poz. 637), jak i art. 2 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o zmianie
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 197, poz.
1662), jeżeli rozpoczęte przed dniem wejścia w życie ustawy korzystanie z
artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu, programu radiowego
lub telewizyjnego oraz pierwszego wydania albo wydania krytycznego lub
11
naukowego było według przepisów dotychczasowych dozwolone, nato-
miast z dniem wejścia w życie ustawy wymaga zezwolenia, to może być
dokończone, pod warunkiem że uprawniony otrzyma stosowne wynagro-
dzenie. Zdaniem Sądu Najwyższego „dozwolenie” to dotyczy w szczegól-
ności licencji ustawowej.
Reasumując, należy stwierdzić, iż ustawodawca, skreślając ustawą z
dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i pra-
wach pokrewnych ust. 3 w art. 24 p.a.p.p., i ponownie nowelizując treść art.
21 p.a.p.p., usunął z tekstu ustawy tzw. „licencję ustawową” dla operatorów
kablowych na rozpowszechnianie w sieci kablowej utworów nadawanych
przez inne organizacje radiowe lub telewizyjne. Tak więc, kwestia upraw-
nień operatorów kablowych do dokonywania reemisji utworów została osta-
tecznie ustalona treścią ustawy z dnia 28 października 2002 r. o zmianie
ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W ust. 3 ponownie zno-
welizowanego art. 21 przyznano operatorom sieci kablowych uprawnienie
do reemitowania w sieciach kablowych utworów nadawanych w progra-
mach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy
zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Odnośnie co do odpowiedzialności karnej, kształtującej się na tle art.
116 p.a.p.p. oraz powziętej przez Sąd Okręgowy wątpliwości co do użytych
w powyższym przepisie słów „wbrew warunkom uprawnienia”, należy
stwierdzić, iż kluczem do rozstrzygnięcia przedmiotowego zagadnienia jest
pojęcie licencji ustawowej, jak i umownej. Zarówno w przypadku licencji
ustawowej, jak i licencji umownej, mamy do czynienia ze stosunkiem zo-
bowiązaniowym, w którym z jednej strony przyznane jest uprawnienie dla
operatora sieci kablowej do reemitowania w sieciach kablowych utworów
nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych, zaś z
drugiej strony obowiązek uiszczania określonego wynagrodzenia za reemi-
sję. Jedyna różnica polega na tym, iż w przypadku licencji ustawowej
12
uprawnienie do symultanicznego rozpowszechniania utworów (reemisji)
wynikało wprost z ustawy, zaś w przypadku umowy licencyjnej uprawnienie
to wynika z umowy zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania pra-
wami autorskimi. W myśl art. 116 ust. 1 p.a.p.p., kto bez uprawnienia albo
wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej
albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram
lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozba-
wienia wolności do lat 2. Dla bytu tego przestępstwa jest więc konieczne,
aby sprawca działał bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom. W grę
wchodzi zatem świadome działanie sprawcy bez odpowiedniego zezwole-
nia (w przedmiotowej sprawie – licencji ustawowej albo umownej), pocho-
dzącego od twórcy lub innego uprawnionego podmiotu albo też naruszenie
przez sprawcę warunków określonych w posiadanym przez niego zezwole-
niu. W analizowanym przepisie art. 116 ust. 1 p.a.p.p. ustawodawca wy-
raźnie wskazuje, iż warunkiem koniecznym i kształtującym odpowiedzial-
ność karną jest właśnie brak uprawnienia lub działanie wbrew niemu. Po-
nieważ, jak wskazano wyżej, zarówno licencja ustawowa, jak i umowna
(udzielona na reemisję w sieciach kablowych utworów nadawanych w pro-
gramach organizacji radiowych i telewizyjnych) jest stosunkiem zobowią-
zaniowym – zdaniem Sądu Najwyższego nie można utożsamiać pojęcia
uprawnienia do rozpowszechniania utworu z pojęciem obowiązku uiszcza-
nia odpowiedniego wynagrodzenia za to rozpowszechnianie. Odpowiada-
jąc wprost na pytanie Sądu Okręgowego należy stwierdzić, iż gdyby w ist-
niejącym, w chwili formułowania pytania, stanie prawnym ustawodawca
przewidział odpowiedzialność karną w art. 116 ust. 1 p.a.p.p. „za zanie-
chanie uiszczania wynagrodzenia i składania rozliczeń finansowych”, po-
służyłby się sformułowaniem „wbrew warunkom umowy”, a nie „wbrew wa-
runkom uprawnienia”.
13
Na tle poprzednio obowiązującego stanu prawnego, sprzed noweli-
zacji wprowadzonej ustawą z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o
prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 53, poz. 637), nie było
możliwe popełnienie przestępstwa określonego w art. 116 ust. 1 p.a.p.p.
przez osoby reprezentujące operatora telewizji kablowej (np. prezesa za-
rządu) o ile – jak już wspomniano – dopełniony został obowiązek zgłosze-
nia rozprowadzania programów (art. 41 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o
radiofonii i telewizji w zw. z § 2 rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji z 13 sierpnia 1993 r. w sprawie szczegółowych zasad prowadze-
nia rejestracji i rozprowadzania programów w sieciach kablowych, wzoru
rejestru i opłat za wpis do rejestru), albowiem uprawnienie do reemisji wy-
nikało wprost z ustawy, tj. z art. 24 ust. 3 p.a.p.p. Tak więc, warunkiem ko-
niecznym do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na tle poprzednio
obowiązującego stanu prawnego było niezarejestrowanie określonego ope-
ratora telewizji kablowej, albowiem tylko w tym przypadku operator taki nie
był objęty licencją ustawową.
W przypadku tworzenia i nadawania przez operatora sieci kablowej
tzw. programów własnych, w której to sytuacji operator jest organizacją te-
lewizyjną (nadawcą w rozumieniu ustawy o radiofonii i telewizji), w grę
wchodzą ogólne zasady wynikające z prawa autorskiego. Zarówno na
gruncie poprzednio obowiązującego art. 21 p.a.p.p., jak i w brzmieniu na-
danym przez ustawę z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy (...),
na operatora telewizji kablowej został nałożony obowiązek zawarcia umo-
wy z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi na nadawa-
nie opublikowanych utworów muzycznych, słownych i słowno-muzycznych.
Od przedstawionej powyżej zasady wspomniana nowelizacja z dnia 28
października 2002 r. wprowadziła jeden wyjątek odnoszący się do sytuacji,
gdy prawo do nadawania utworów zamówionych przez organizację radiową
lub telewizyjną przysługuje jej na podstawie odrębnej umowy. W obecnie
14
obowiązującym stanie prawnym twórca i artysta wykonawca nie mogą
zrzec się pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania prawami autor-
skimi w zarządzaniu ich prawami, natomiast umową z organizacją radiową
lub telewizyjną mogą wyłączyć kompetencję w tym zakresie odpowiedniej
organizacji w odniesieniu do oznaczonego utworu lub artystycznego wyko-
nania lub w odniesieniu do całości repertuaru eksploatowanego w danej
stacji. Jest przy tym oczywiste, że uprawniony w takiej sytuacji powinien
zawiadomić organizację zbiorowego zarządzania, której jest członkiem.
Przyjąć także należy, wobec wyraźnego brzmienia art. 21 ust 1 p.a.p.p. –
nieskuteczność zobowiązań organizacyjnych zakazujących swoim człon-
kom zawierania umów określonych w tym przepisie (zob. J. Barta, R. Mar-
kiewicz: Zmiany w ustawie o Prawie autorskim, Mon. Prawn. 2003, z. 2,
s.58). Niezależnie od kręgu podmiotów, z którymi operator sieci kablowej
winien zawrzeć umowę na nadawanie utworów, problem odpowiedzialności
karnej z art. 116 ust 1 p.a.p.p. kształtuje się podobnie jak w przypadku re-
emisji, tzn. należy odwołać się do cywilistycznego pojęcia zobowiązania. Z
istoty umowy licencyjnej, czy też umowy o przeniesienie autorskich praw
majątkowych wynika, że umowy takie mają charakter umów odpłatnych
(art. 43 ust. 1 p.a.p.p.). Tak jak w przypadku reemisji, odpłatność umowy
nie przesądza jeszcze o odpowiedzialności karnej, albowiem owa odpłat-
ność jest tylko jedną częścią umowy zobowiązaniowej. Innymi słowy, umo-
wa licencyjna, z jednej strony nadaje podmiotowi chcącemu rozpowszech-
niać utwór uprawnienie do jego rozpowszechniania, zaś z drugiej strony
nakłada na niego obowiązek zapłaty określonego wynagrodzenia. Tak
więc, niewywiązywanie się w pełni z obowiązku zapłaty na rzecz określo-
nego w umowie podmiotu rodzi jedynie po stronie tego podmiotu możliwość
dochodzenia swoich praw wyłącznie w procesie cywilnym.
Określenie „wbrew warunkom uprawnienia”, należy zatem rozumieć
wyłącznie jako nieprzestrzeganie przez sprawcę nałożonych w tym zakre-
15
sie ograniczeń, w szczególności co do: terminu udzielonego zezwolenia,
liczby egzemplarzy, nadań lub wykonań czy też sposobu realizacji (zob. J.
Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R Markiewicz, E Traple:
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych ..., op. cit. s. 689).
Reasumując całość powyższych rozważań, Sąd Najwyższy stwier-
dza, że umowa licencyjna jest stosunkiem zobowiązaniowym, który z jednej
strony określa uprawnienia udzielane na rzecz licencjobiorcy (np. określe-
nie warunków rozpowszechniania utworu, tj. terminu udzielonego zezwole-
nia, liczby egzemplarzy, ewentualnie nadań lub wykonań czy sposobu rea-
lizacji), z drugiej zaś strony statuuje obowiązek zapłaty (prawo do wyna-
grodzenia) na rzecz uprawnionego podmiotu, tj. licencjodawcy. W związku
z tym, użyte w art. 116 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zm.) określenie
„wbrew warunkom uprawnienia” odnosi się tylko i wyłącznie do udzielonych
mocą licencji uprawnień do rozpowszechniania utworu, nie zaś do obo-
wiązków z niej wynikających (takich jak np. prawo do wynagrodzenia czy
obowiązek przedstawiania rozliczeń finansowych). Tak rozumiane pojęcie
„uprawnienia” odnosi się także do istniejącej przed nowelizacją „licencji
ustawowej”, z tą jednak różnicą, iż źródłem „uprawnienia” nie była umowa,
a jedynie ustawa.
Na marginesie należy stwierdzić, iż z pojęciem reemisji, tj. symulta-
nicznego czyli równoczesnego oraz integralnego nadawania z nadaniem
pierwotnym nie należy utożsamiać pojęcia retransmisji (Sąd Okręgowy
używał tych pojęć niejako równoważnie). Pojęcie retransmisji nie jest poję-
ciem ustawowym.