Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 9 czerwca 2005 r., III CZP 28/05
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sędzia SA Andrzej Struzik (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tomasza W. przeciwko Firmie
Handlowej "V." Krzysztof K., sp. j. w O. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 9 czerwca 2005 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 12
stycznia 2005 r.:
"Czy zgodnie z treścią art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. treść pozwu winna
obligatoryjnie zawierać wskazania właściwości miejscowej sądu, do którego jest
kierowany z jednoczesnym przytoczeniem okoliczności uzasadniających tę
właściwość czy też wymóg ten ograniczony jest do przypadku skierowania sprawy
do sądu niewłaściwego na podstawie umowy prorogacyjnej (art. 46 k.p.c.)?"
podjął uchwałę:
Właściwość przemienna sądu, do którego pozew został wniesiony,
powinna wynikać z okoliczności wskazanych w pozwie (art. 187 § 1 pkt 2
k.p.c.).
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 3 września 2004 r. wydanym w sprawie z powództwa
Tomasza W. przeciwko Firmie Handlowej „V.” Krzysztof K., spółce jawnej w O., Sąd
Rejonowy dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie stwierdził swoją niewłaściwość i
przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Olsztynie wobec
niewskazania w pozwie przesłanek uzasadniających właściwość przemienną.
W zażaleniu zarzucał, że pozew został wniesiony do sądu właściwego
stosownie do art. 34 k.p.c., albowiem z dołączonych do pozwu faktur wynika, że
miejscem wykonania zobowiązania, którego pozew dotyczy, jest K.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Krakowie powziął poważną
wątpliwość, którą sformułował przedstawiając Sądowi Najwyższemu, stosownie do
art. 390 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c., zagadnienie prawne. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Punktem wyjścia dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego
jest brzmienie art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., który stanowi, że pozew powinien zawierać
przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę
potrzeby uzasadniających również właściwość sądu. Sformułowanie „w miarę
potrzeby” wskazuje, że wymóg przytoczenia okoliczności faktycznych
uzasadniających właściwość sądu nie ogranicza się tylko do jednego przypadku, tj.
umowy stron o poddanie sporu sądowi pierwszej instancji, który nie jest miejscowo
właściwy (art. 46 § 1 k.p.c.), ale może zachodzić także w innych okolicznościach.
Wniosek przeciwny prowadziłby do zakwestionowania poprawności legislacyjnej
powołanego przepisu, gdyż wówczas racjonalny ustawodawca wymieniłby tylko
jeden przypadek. Określenie „w miarę potrzeby” nie wiąże wprost obowiązku
wynikającego z powołanego przepisu z żadnym z rodzajów właściwości.
Potrzeba taka z zasady nie będzie zachodziła w wypadku skierowania pozwu
do sądu właściwości ogólnej, gdyż już wskazanie miejsca zamieszkania lub
siedziby pozwanego, czy też jego jednostki organizacyjnej, co jest wymogiem
formalnym pierwszego pisma procesowego w sprawie (art. 126 § 2 k.p.c.),
przesądzało będzie kwestię właściwości wynikającej z art. 27, 29 lub 30 k.p.c.
Jednakże gdy właściwość ogólna sądu wynika z art. 28 k.p.c., a w szczególności
wtedy, gdy właściwość tę określa ostatnie miejsca zamieszkania pozwanego w
Polsce, podanie tego miejsca i przytoczenie okoliczności wskazanych w powołanym
przepisie jest w istocie spełnieniem wymogu przewidzianego w art. 187 § 1 pkt 2
k.p.c. Podobnie, w wypadku właściwości wyłącznej wynikającej z art. 39 lub art. 41
k.p.c., okoliczności decydujące o tej właściwości z reguły nie będą wynikać z
samego określenia stron i żądania pozwu, a zatem wskazanie ostatniego miejsca
zamieszkania spadkodawcy w Polsce, miejsca położenia majątku spadkowego, czy
też ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków jest w istocie
przytoczeniem okoliczności uzasadniających właściwość miejscową sądu. We
wskazanych wypadkach potrzeba przytoczenia tych okoliczności jest tak oczywista,
że nie jest w ogóle rozważana na tle art. 187 § 1 pkt 2, mimo że ich przytoczenie
jest wykonaniem dyspozycji tego przepisu.
Analiza ustawowych przesłanek właściwości przemiennej sądu także
wskazuje, że wiele z nich nie musi wynikać ani z określenia stron procesu, ani z
treści żądania, przytoczenie zaś okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie
pozwu nie musi na nie wskazywać. Sytuacja taka w praktyce najczęściej dotyczyć
będzie właściwości wynikającej z miejsca wykonania umowy (art. 34 k.p.c.). W
niniejszej sprawie taka właśnie sytuacja wystąpiła, przy czym, jak wynika z
zarzutów zażalenia, miejsce wykonania zobowiązania uzasadniające właściwość
przemienną sądu, do którego pozew wniesiono, wynika z treści faktur dołączonych
do pozwu. Rozważyć zatem trzeba, czy w takim przypadku należy w treści pozwu
przytoczyć okoliczności uzasadniające właściwość sądu. Artykuł 187 § 1 k.p.c.
stanowi o koniecznych elementach pozwu, a zatem odnosi się do treści samego
pozwu jako pisma procesowego. Nie jest więc spełnieniem wymogów wynikających
z tego przepisu zamieszczenie wymienionych w nim elementów w dokumentach
załączonych do pozwu.
W dalszej kolejności należy rozważyć, czy fakt, że właściwość miejscowa
sądu, do którego pozew wniesiono, wynika z okoliczności stwierdzonych
dokumentami dołączonymi do pozwu, powoduje, iż w rozumieniu art. 187 § 1 pkt 2
k.p.c. nie zachodzi potrzeba przytoczenia w pozwie okoliczności uzasadniających tę
właściwość. Rozstrzygnięcie tej wątpliwości musi nastąpić z uwzględnieniem
charakteru i zakresu czynności podejmowanych przez sąd na poszczególnych
etapach postępowania. Po wniesieniu pozew podlega badaniu przez
przewodniczącego odnośnie do spełnienia wymogów formalnych w celu
ewentualnego wezwania do usunięcia braków w trybie art. 130 k.p.c., rozważenia,
czy nie zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie niejawne w celu
wydania postanowienia dotyczącego właściwości sądu stosownie do art. 200 k.p.c.,
a także, w jakim trybie sprawa powinna zostać rozpoznana, czy nie podlega ona
rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym i czy nie zachodzi podstawa do wydania
nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (art. 201 k.p.c.). To badanie
ogranicza się do treści pozwu oraz tych dokumentów, które dotyczą zagadnień
formalnych, jak pełnomocnictwo lub dokumenty wykazujące umocowanie
przedstawiciela ustawowego lub organu osoby prawnej, nie obejmują zaś
dołączonych do pozwu dokumentów mających stanowić dowody w sprawie, gdyż
ich badanie należy do fazy merytorycznego rozpoznania sprawy. W konsekwencji
niepowołanie w pozwie okoliczności wynikającej z dołączonych dokumentów,
uzasadniającej właściwość sądu, powoduje, że kwestia ta może się znaleźć poza
zakresem kontroli na wstępnym etapie postępowania. Powyższe rozważania
przemawiają za stwierdzeniem, że także wówczas, gdy z dołączonych do pozwu
dokumentów wynikają okoliczności uzasadniające właściwość przemienną sądu, do
którego pozew wniesiono, zachodzi potrzeba wskazania ich w treści pozwu.
Pogląd ten nie prowadzi natomiast do wniosku, że przytoczenie okoliczności
uzasadniających właściwość sądu zawsze musi mieć charakter wyodrębnionej
jednostki redakcyjnej pozwu. Jeżeli okoliczności te jednoznacznie wynikają z samej
treści żądania lub z przytoczonych w pozwie okoliczności faktycznych, to nie można
mówić o potrzebie odrębnego ich przytoczenia. W konsekwencji należy stwierdzić,
że właściwość przemienna sądu, do którego pozew został wniesiony, powinna
wynikać z okoliczności wskazanych w pozwie (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Dostrzec także trzeba, że nieprzytoczenie okoliczności uzasadniających
właściwość przemienną sądu nie powoduje wezwania do uzupełnienia pozwu (art.
130 § 1 k.p.c.), jeżeli stosownie do jego treści można określić sąd właściwości
ogólnej. W takim wypadku wymieniony brak pozwu nie uniemożliwia nadania mu
prawidłowego biegu.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie, jak
w uchwale (art. 390 k.p.c.).