Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 października 2005 r., III CZP 70/05
Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Danuty B. przeciwko Towarzystwu
Ubezpieczeniowemu "S." S.A. w W. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej
na posiedzeniu jawnym w dniu 14 października 2005 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 5
kwietnia 2005 r.:
"Czy możliwe jest udzielenie substytucji przez adwokata radcy prawnemu?"
podjął uchwałę:
Adwokat będący pełnomocnikiem procesowym w postępowaniu
cywilnym może udzielić dalszego pełnomocnictwa radcy prawnemu.
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne powstało na tle przepisów art. 91
pkt 3 k.p.c., art. 21 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm. – dalej: „u.r.pr.”) oraz art. 25 ust.3 ustawy
z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123,
poz. 1058 ze zm. – dalej: „Pr.adw.”). Sąd Okręgowy, rozpoznając apelację
sporządzoną i wniesioną przez pełnomocnika powódki, którym jest adwokat,
powziął wątpliwość, czy powódka na rozprawie apelacyjnej była prawidłowo
reprezentowana, skoro w jej imieniu stawił się radca prawny i przedłożył
pełnomocnictwo substytucyjne udzielone przez adwokata. Sąd Okręgowy
przedstawił argumenty przemawiające zarówno za uznaniem, że adwokat może
udzielić pełnomocnictwa radcy prawnemu i przeciwko.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozbieżne w doktrynie poglądy w kwestii dopuszczalności udzielenia przez
adwokata radcy prawnemu dalszego pełnomocnictwa (substytucji) zaprezentowane
zostały przed zmianą przepisów Prawa o adwokaturze oraz ustawy o radcach
prawnych. W zakresie objętym przedstawionym zagadnieniem prawnym ustawa z
dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 163, poz. 1361, dalej jako „ustawa nowelizacyjna”), która
weszła w życie 10 września 2005 r., nie dokonała zmian w Prawie o adwokaturze,
natomiast zmieniła art. 21 u.r.pr., który w nowym brzmieniu stanowi, że radca
prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu radcy
prawnemu, adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę
w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych
pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej. Zmiana ta z punktu widzenia
rozpatrywanego zagadnienia prawnego nie ma znaczenia, nadal bowiem w obu
ustawach korporacyjnych nie jest ujęta jednolicie kwestia udzielania
pełnomocnictwa substytucyjnego. Zgodnie z art. 21 u.r.pr. (w starym i nowym
brzmieniu), radca prawny może udzielić substytucji adwokatowi, natomiast Prawo o
adwokaturze milczy w kwestii dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa
substytucyjnego przez adwokata radcy prawnemu, stanowiąc jedynie w art. 25 ust.
3, że w wypadku gdy adwokat prowadzący sprawę nie może wziąć osobiście
udziału w rozprawie lub wykonać osobiście poszczególnych czynności w sprawie,
może on udzielić substytucji.
Odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne należy poszukiwać przede
wszystkim w art. 91 pkt 3 k.p.c., zgodnie z którym pełnomocnictwo procesowe
obejmuje z samego prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa
procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu. Z przytoczonego unormowania
wynika, że każdy pełnomocnik procesowy, a zatem także adwokat (por. art. 87 § 1
k.p.c.), może udzielić dalszego pełnomocnictwa, z tym ograniczeniem, że
substytucja może być udzielona tylko adwokatowi lub radcy prawnemu. Z art. 91 pkt
3 k.p.c. nie wynikają żadne ograniczenia w zakresie możliwości udzielenia przez
adwokata radcy prawnemu pełnomocnictwa substytucyjnego. Przepis ten traktuje
zamiennie możliwość udzielenia dalszego pełnomocnictwa adwokatowi i możliwość
udzielenia takiego pełnomocnictwa radcy prawnemu bez względu na to, kto udziela
takiego pełnomocnictwa.
Przepisu art. 91 pkt 3 k.p.c. nie można traktować jako stanowiącego ogólnie o
wynikającym z pełnomocnictwa procesowego umocowaniu do udzielenia dalszego
pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy prawnemu, a przepisom Prawa o
adwokaturze oraz ustawy o radcach prawnych nadawać znaczenie rozstrzygające o
tym, komu może udzielić substytucji adwokat i odpowiednio radca prawny. W takim
rozumowaniu, które prowadziłoby do podjęcia uchwały zawierającej odpowiedź
przeczącą, nietrudno dostrzec próbę przeniesienia na grunt przedstawionego
zagadnienia prawnego myśli wyrażonej w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10
stycznia 1997 r., III CZP 116/96 (OSNC 1997, nr 2, poz. 13). Według tej uchwały,
art. 87 § 1 k.p.c. przewiduje ogólnie, że radca prawny może być pełnomocnikiem
procesowym w postępowaniu cywilnym, ale nie stanowi samodzielnej podstawy
określenia zakresu, w jakim jest to możliwe, czyli nie rozstrzyga o tym, w których
sprawach radca prawny może być pełnomocnikiem procesowym; w tym zakresie
decydujące znaczenie ma ustawa o radcach prawnych, która określa zakres
świadczonej przez radcę prawnego pomocy prawnej.
Podnieść należy, że wbrew założeniom przyjętym w uzasadnieniu zagadnienia
prawnego oraz w wypowiedziach części doktryny, z przepisów Prawa o
adwokaturze nie wynika zakaz udzielania przez adwokata dalszego
pełnomocnictwa radcy prawnemu. Powołany art. 25 ust. 3 Prawa o adwokaturze w
ogóle nie określa kręgu podmiotów, którym adwokat może udzielić substytucji;
jedynie z całokształtu przepisów tej ustawy wynika, że może to być inny adwokat
oraz aplikant adwokacki (art. 77 Pr.adw.). Zwolennicy tezy, że adwokat nie może
udzielić substytucji radcy prawnemu powołują się na odmienne brzmienie art. 21
ust. 1 u.r.pr., próbując dowodzić, że daje to podstawę do rozumowania a contrario.
Skoro – jak argumentują – art. 21 ust. 1 u.r.pr. wyraźnie stanowi, że radca prawny
może udzielić substytucji adwokatowi, natomiast art. 25 ust. 3 Pr.adw. podobnego
unormowania nie zawiera, to znaczy, że adwokat nie może udzielić substytucji
radcy prawnemu.
Argumentacja ta jest chybiona. Rozumowania z przeciwieństwa nie można
zaakceptować, skoro art. 25 ust. 3 Pr.adw. nie wskazuje osób, którym adwokat
może udzielić substytucji, a art. 21 ust. 1 u.r.pr. określa krąg osób, które mogą być
substytutami radcy prawnego. Brak określenia w art. 25 ust. 3 Pr.adw. kręgu osób,
którym adwokat może udzielić substytucji w połączeniu z ogólną zasadą wyrażoną
w art. 91 pkt 3 k.p.c., że pełnomocnik procesowy, a więc także adwokat może
udzielić dalszego pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy prawnemu, przemawia za
tezą, iż adwokat będący pełnomocnikiem procesowym może udzielić dalszego
pełnomocnictwa radcy prawnemu.
Do odmiennego wniosku nie prowadzi także wykładnia art. 37a ust. 1 i 2
Pr.adw., z faktu bowiem, że na podstawie art. 37a ust. 2 Pr.adw. dziekan okręgowej
izby adwokackiej może dla adwokata, o którym mowa w art. 37a ust. 1 Pr.adw.
wyznaczyć zastępcę tylko z grona adwokatów, mimo że chodzi o spółkę
adwokacko-radcowską, nie wynika, iż adwokat, o którym mowa w art. 37a ust. 1
Pr.adw., mógłby udzielić substytucji tylko innemu adwokatowi, a nie radcy
prawnemu. Jest oczywiste, że organ korporacyjny adwokatury może wyznaczyć
zastępcą tylko adwokata, ponieważ nie ma żadnych uprawnień względem radców
prawnych. Możliwe jest także, że adwokat, o którym mowa w art. 37a ust. 1
Pr.adw., będzie mógł udzielić substytucji nie tylko innemu adwokatowi, ale także
radcy prawnemu, chociaż na podstawie art. 37a ust. 2 Pr.adw. dziekan okręgowej
izby adwokackiej zastępcą może wyznaczyć tylko innego adwokata. Tezę tę
potwierdza art. 21 ust. 1 u.r.pr. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizacyjną, który
przewiduje, że radca prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa także
adwokatowi, mimo iż – zgodnie z art. 21 ust. 2 u.r.pr. – dziekan okręgowej izby
radców prawnych w razie potrzeby zastępcą radcy prawnego może wyznaczyć tylko
innego radcę prawnego.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.