Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 2006 r.
II UK 29/06
Przepis art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.) określał
zasady finansowania składki na ubezpieczenie społeczne osoby wykonującej
umowę zlecenia, a nie płatnika tej składki.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 wrześ-
nia 2006 r. sprawy z wniosku Ireny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w G.W. o przyznanie renty, na skutek skargi kasacyjnej wniosko-
dawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 października 2005 r.
[...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Szczecinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 grudnia 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziału w G.W. z dnia 9 czerwca 2000 r. i przyznał Irenie W. prawo do
renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na trwałe, poczynając od dnia 29
maja 2000 r. W wyniku uwzględnienia apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w
Poznaniu wyrokiem z dnia 16 lipca 2003 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę prze-
kazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania celem dokonania usta-
leń w zakresie charakteru pracy wnioskodawczyni i podstawy jej zatrudnienia w
okresach od 1 listopada 1993 r. do 21 lutego 1995 r. i od 10 maja do 15 czerwca
2
1995 r. Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że dokonanie wskazanych ustaleń jest nie-
zbędne z uwagi na to, że o ile zgodnie z art. 33 obowiązującej w spornym okresie
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 35, poz. 137 ze zm.) składkę na ubezpiecze-
nie społeczne pracowników opłacają zakłady pracy z własnych środków za okres
trwania ubezpieczenia społecznego każdego pracownika, o tyle osoba wykonująca
pracę na podstawie umowy zlecenia sama obowiązana jest do częściowego opłaca-
nia składek na ubezpieczenie społeczne (art. 25 w związku z art. 38 ustawy z dnia 19
grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie
umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz.
333 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnio-
skodawczyni, czyniąc następujące ustalenia faktyczne. Wnioskodawczyni (urodzona
10 lutego 1944 r.) wystąpiła w dniu 28 kwietnia 2000 r. z wnioskiem o przyznanie
świadczenia rentowego. Lekarz orzecznik organu rentowego uznał ją za częściowo i
trwale niezdolną do pracy od dnia 29 maja 2000 r. Wnioskodawczyni udowodniła
łącznie 17 lat, 5 miesięcy i 17 dni okresów ubezpieczenia, w tym 3 lata, 11 miesięcy i
2 dni przypadające w dziesięcioleciu poprzedzającym datę złożenia wniosku. Organ
rentowy nie zaliczył do okresu ubezpieczenia wnioskodawczyni okresu pracy w
Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Usługowo-Handlowym „I." Joanny S. i Waldemara S.
od 1 listopada 1993 r. do 21 lutego 1995 r., wykonywanej na podstawie umowy zle-
cenia oraz od 10 maja do 15 czerwca 1995 r., wykonywanej na podstawie umowy o
pracę - wobec nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne. W istocie wniosko-
dawczyni pracowała w charakterze krawcowej w okresie od 1 listopada 1993 r. do 31
października 1994 r. - na podstawie umowy zlecenia i od 1 listopada 1994 r. do 15
czerwca 1995 r. - na podstawie umowy o pracę. Umożliwia to co prawda doliczenie
do okresu ubezpieczenia wnioskodawczyni 7 miesięcy i 15 dni, jednakże nie powo-
duje wypełnienia przez nią wymogu legitymowania się wymaganym pięcioletnim
okresem tego ubezpieczenia. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodaw-
czyni nie spełnia wszystkich warunków do przyznania świadczenia rentowego, okre-
ślonych w art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.).
3
Wyrokiem z dnia 11 października 2005 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił
apelację wnioskodawczyni, podzielając poczynione przez Sąd pierwszej instancji
ustalenia. Sąd drugiej instancji podkreślił, że stosownie do art. 386 § 6 k.p.c. związa-
ny jest oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania, wyrażonymi w
uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 lipca 2003 r. Nie budzi w sprawie
wątpliwości, że w okresie zatrudnienia wnioskodawczyni na podstawie umowy zlece-
nia nie były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne, do opłacania których była
ona zobowiązana na podstawie art. 25 w związku z art. 381
ustawy z dnia 19 grudnia
1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia. W tej sytuacji wnioskodawczyni nie spełnia określo-
nego w art. 57 ust. 1 pkt 2 i art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunku do przyznania
świadczenia rentowego.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła: 1)
naruszenie prawa materialnego poprzez: a) błędną wykładnię art. 25 ustawy z dnia
19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na pod-
stawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, przez nadanie słowu „opłacać" nie-
właściwego znaczenia, co w konsekwencji doprowadziło do nieuprawnionego uzna-
nia, że to skarżąca zobowiązana była odprowadzić składki z tytułu ubezpieczenia
społecznego w okresie jej pracy na podstawie umowy zlecenia, b) całkowite pomi-
nięcie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy przepisów rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w szczególności jego § 25 w
związku z § 26a i stosowanych na podstawie § 25 ust. 3 zdanie 2 odpowiednio § 14
ust. 4 oraz § 15-18, co uniemożliwiło prawidłową wykładnię art. 25 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub
umowy zlecenia, c) pominięcie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy przepisów art. 5
ust. 5 w związku z ust. 4 i art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które stanowią podstawę rozstrzy-
gnięcia o zaliczaniu okresów zatrudnienia przy ustalaniu prawa do świadczeń i d)
obrazę art. 57 i art. 58 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez błąd subsumcji, polegający na niepod-
ciągnięciu ustalonego stanu faktycznego, na którym oparł się Sąd Apelacyjny, pod
4
odpowiadający mu abstrakcyjny stan faktyczny zawarty w hipotezie norm art. 57 i art.
58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 powołanej ustawy, przez uznanie, że wnioskodawczyni nie
spełnia przesłanki posiadania wymaganego okresu zatrudnienia (okresu składkowe-
go i nieskładkowego) w sytuacji, gdy w rzeczywistości przesłanka ta została spełnio-
na oraz 2) naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy, a to art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niedostateczne wyjaśnienie (z poda-
niem przepisów prawa), na czym oparta jest teza, że „w wypadku nieopłacenia
składki na ubezpieczenie społeczne pracownika odpowiada pracodawca, a inna jest
sytuacja w wypadku osób świadczących pracę na podstawie umowy zlecenia" oraz
poprzez niewskazanie konkretnych przepisów prawa, na podstawie których Sąd
Apelacyjny odmówił zaliczenia do okresu składkowego okresu pracy wnioskodaw-
czyni na podstawie umowy zlecenia od 1 listopada 1993 r. do 31 października 1994
r. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że analiza powołanych wyżej prze-
pisów, których Sąd drugiej instancji nie zastosował przy rozstrzyganiu sprawy, wska-
zuje, że to nie wnioskodawczyni a zatrudniająca ją osoba winna opłacić całość
składki na ubezpieczenie społeczne, zaś na wnioskodawczyni ciążyła jedynie powin-
ność częściowego finansowania tej składki.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego roz-
poznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, aczkolwiek nieusprawiedliwiony okazał
się zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., zgodnie z którym uzasadnienie wyroku po-
winno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: usta-
lenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przy-
czyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz
wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W odnie-
sieniu do uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji oznacza to, że winno ono za-
wierać stanowisko sądu odwoławczego będące merytorycznym ustosunkowaniem
się do zgłoszonych w apelacji zarzutów, skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu
pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r., III CKN
1050/00, niepublikowany). Apelacja wnioskodawczyni zawierała zarzuty skierowane
5
przeciwko poczynionym przez Sąd pierwszej instancji ustaleniom faktycznym oraz
wskazujące na obowiązek organu rentowego „ściągnięcia od pracodawcy” składek
na ubezpieczenie społeczne za sporny okres. Sąd Apelacyjny odniósł się do tych
zarzutów w uzasadnieniu zaskarżonego skargą kasacyjną wyroku i wskazał podsta-
wę prawną rozstrzygnięcia, powołując się przy tym na wynikające z art. 386 § 6 k.p.c.
związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania, wyrażonymi w
uzasadnieniu swojego wyroku z dnia 16 lipca 2003 r., którym wyrok Sądu pierwszej
instancji został uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania. Związa-
nie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania oznacza wykładnię
przepisów prawa materialnego i procesowego, wyjaśnienie, że do stosunku prawne-
go będącego przedmiotem sporu (procesu), ma zastosowanie przepis, którego sąd
pierwszej instancji nie wziął pod uwagę oraz wskazanie wątpliwości, które powinny
być wyjaśnione i polecenie przeprowadzenia konkretnych czynności (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2004 r., II CK 162/03, niepublikowany. Sąd
Apelacyjny zobligowany był zatem do zastosowania przy ponownym rozpoznaniu
sprawy zarówno przepisów prawa wskazanych w uzasadnieniu orzeczenia przeka-
zującego sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, jak i doko-
nanej w tym uzasadnieniu wykładni prawa materialnego.
Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasad-
nieniu orzeczenia sądu drugiej instancji nie wiążą Sądu Najwyższego przy rozpo-
znawaniu wniesionej skargi kasacyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6
kwietnia 1998 r., I CK 595/97, OSNC nr 12, poz. 211). Z wiążących Sąd Najwyższy
ustaleń faktycznych sprawy wynika, że w okresie od 1 listopada 1993 r. do 31 paź-
dziernika 1994 r. skarżąca pracowała na podstawie umowy zlecenia i za okres ten
nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne. Sąd drugiej instancji oparł
swoje rozstrzygnięcie o przepis art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyj-
nej lub umowy zlecenia (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 65, poz. 333 ze zm.),
zgodnie z którym składkę na ubezpieczenie społeczne opłacają w odpowiednich czę-
ściach jednostka gospodarki uspołecznionej, która zawarła umowę i ubezpieczony.
Przepisy powołanej ustawy w spornym okresie znajdowały poprzez jej art. 381
zasto-
sowanie do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy
zlecenia na rzecz innych, niż uspołecznione zakłady pracy i osób fizycznych. W oce-
nie Sądu Apelacyjnego, skoro wnioskodawczyni nie opłaciła przypadającej na nią
6
części składki na ubezpieczenie społeczne, należnej za okres podlegania ubezpie-
czeniu z tytułu umowy zlecenia, okresu tego nie można zaliczyć do okresu ubezpie-
czenia, a tym samym nie spełnia ona warunku posiadania wymaganego okresu
składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art.
58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.).
Trafnie skarżąca podnosi, że podstawę uwzględniania okresów składkowych i
nieskładkowych dla potrzeb ustalania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych
stanowi art. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, który w ust. 1 stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu
ich wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust. 2-5 okresy składkowe, o których
mowa w art. 6 (pkt 1) i okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 (pkt 2). Zgodnie
z art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy okresami składkowymi są między innymi okresy opłacania
składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych oraz w przepisach wymienionych w
art. 195 pkt 1-4 i 8, a zatem także w przepisach wymienionej w pkt 2 ustawy z dnia
19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na pod-
stawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. W myśl art. 5 ust. 4 ustawy o emery-
turach i rentach, przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek,
zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie emerytalne i rentowe,
nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Ta zasada
znajduje również odpowiednie zastosowanie do ubezpieczonych zobowiązanych do
opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne za okres przypadający przed
dniem wejścia w życie ustawy (ust. 5). Oznacza to, że zasada ta dotyczy płatników
składek zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne,
nie dotyczy zaś osób, za które składki za okres przypadający przed dniem wejścia w
życie ustawy winien był uiścić ich płatnik.
Sąd Apelacyjny pominął przy rozstrzyganiu sprawy przepisy - wydanego na
podstawie delegacji z art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wyko-
nujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia - rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wy-
miaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społeczne-
7
go oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst:
Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.). Rozporządzenie to w § 25, stosowanym od-
powiednio poprzez § 26a do składek na ubezpieczenie społeczne osób wykonują-
cych pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia na rzecz innych niż
uspołecznione zakładów pracy i osób fizycznych, nakładało na jednostkę, która za-
warła umowę, obowiązek rozliczania co miesiąc składek na ubezpieczenie osób wy-
konujących umowę (ust. 1) oraz przesyłania deklaracji rozliczeniowej i opłacania ca-
łości należnej składki na ubezpieczenie osób wykonujących umowę, po potrąceniu
świadczeń finansowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3), przy
uwzględnieniu zasad i trybu opłacania składek oraz pokrywania i rozliczania świad-
czeń pieniężnych stosowanych do zakładów pracy (§ 14 ust. 4 i § 15-18 rozporzą-
dzenia).
Niezastosowanie przy rozstrzyganiu sprawy powołanych wyżej przepisów do-
prowadziło Sąd drugiej instancji do błędnego wniosku, że to skarżąca była płatnikiem
składek na ubezpieczenie społeczne z wykonywanej przez siebie umowy zlecenia w
sytuacji, gdy płatnikiem tym była osoba, na rzecz której umowa zlecenia była wyko-
nywana. Przepis art. 25 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonują-
cych pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia stanowił natomiast -
co trafnie podniesiono w skardze kasacyjnej - podstawę źródła finansowania tej
składki w odpowiednich częściach ze środków zawierającego umowę i ubezpieczo-
nego, w odróżnieniu od finansowania składki na ubezpieczenie społeczne pracowni-
ków, która zgodnie z art. 33 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń spo-
łecznych pochodziła w całości z własnych środków zakładu pracy. Inną natomiast
jest kwestią, czy okres wykonywania przez wnioskodawczynię pracy na podstawie
umowy zlecenia podlega wliczeniu do okresu uprawniającego do świadczenia rento-
wego wobec treści obowiązującego do dnia 21 lutego 1995 r. przepisu art. 27 ust. 1
ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy
agencyjnej lub umowy zlecenia.
Z powyższych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================