Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 358/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lutego 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko E. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lutego 2007 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 marca 2006 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części obejmującej orzeczenie
o oddaleniu apelacji i odrzuca apelację pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego w B. z dnia 14 lipca 2005 r.,
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie,
3. zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5.400,- (pięć
tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu
w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy
w B. nakazał pozwanej aby zapłaciła powodowi kwotę 250.000,- z odsetkami
3
12,25% w stosunku rocznym od dnia 17 września 2004 r. oraz koszty procesu w
kwocie 32.325,- złotych. Pozwana wniosła zarzuty przeciwko całości
rozstrzygnięcia w nakazie zapłaty; domagała się uchylenia nakazu zapłaty
w całości i oddalenia powództwa. Wyrokiem z dnia 14 lipca 2005 r. Sąd Okręgowy
w B. uchylił nakaz zapłaty w części dotyczącej kosztów procesu ponad kwotę
10.725,- złotych i w tym zakresie żądania pozwu oddalił, oraz nakazał pobrać od
pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 212,40 złotych tytułem nieuiszczonych
wydatków w sprawie ustalając ponadto, że pozostałe koszty sądowe w sprawie
ponosi Skarb Państwa. W uzasadnieniu wskazał, że roszczenie powoda z weksla
jako zasadne podlegało uwzględnieniu. Pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w
całości wskazując jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 250.000,- złotych.
Wnosiła w apelacji o oddalenie powództwa lub uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację i zasądził od pozwanej na
rzecz powoda kwotę 5.400,- złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą
instancję. W skardze kasacyjnej pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w całości
zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 10 w zw. z art. 102, 34 i 103
Prawa wekslowego, art. 103 w zw. z art. 20 oraz art. 38 w zw. z art. 103 Prawa
wekslowego, a także art. 10 w zw. z art. 101 i 102 Prawa wekslowego. Wnosiła o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania lub oddalenie powództwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po przeprowadzeniu rozprawy wyznaczonej w związku z wniesieniem
zarzutów (art. 495 § 1 k.p.c.) Sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości
lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też
postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza
(art. 496 k.p.c.). Sentencja wyroku Sądu Okręgowego z dnia 14 lipca 2005 r.
nie zawiera rozstrzygnięcia odnośnie do utrzymania w mocy nakazu zapłaty
w części, w której Sąd pierwszej instancji uznał, że zasądzenie od pozwanej na
rzecz powoda kwoty 250.000,- złotych z odsetkami było zasadne. Braku tego nie
mogło zastąpić odpowiednie stwierdzenie Sądu zamieszczone w uzasadnieniu co
wynika wprost z art. 325 k.p.c. Zgodnie z art. 351 § 1 k.p.c. wyrok Sądu
4
Okręgowego podlegał uzupełnieniu. Żadna ze stron, w szczególności – strona
powodowa, nie zgłosiła we właściwym terminie wniosku o uzupełnienie wyroku
przez zamieszczenie w sentencji formuły wyrażającej po myśli art. 496 k.p.c.
stanowisko Sądu odnośnie do trafności zarzutów pozwanej co do zasądzenia od
niej na rzecz powoda kwoty 250.000,- zł z odsetkami. Wymaga podkreślenia, że
począwszy od dnia 1 lipca 2000 r., tj. od wejścia w życie ustawy z dnia 24 maja
2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego..(-) (Dz.U. nr 48, poz.
554) art. 496 k.p.c. ma nowe brzmienie. Jego treść wyraża odmienny,
w porównaniu ze stanem poprzednim, obowiązek sądu w zakresie formułowania
sentencji wyroku i nie ma do niego zastosowania pogląd wyrażony w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 12 czerwca 1984 r. III CZP 13/84 (OSNC 1984, nr 12, poz.
219), zgodnie z którym brak użycia w sentencji określenia o utrzymaniu nakazu
zapłaty w mocy nie stanowił o braku w tym zakresie rozstrzygnięcia o całości
zarzutów. W tej sytuacji apelacja została skierowana przeciwko orzeczeniu
nieistniejącemu i jako taka była niedopuszczalna (por. postanowienie SN z dnia
2 czerwca 1964 r. I PR 10/63 – OSNC 1965, nr 5, poz. 80, wyrok SN z dnia
25 lutego 1997 r. II CKN 15/97 – OSNC 1997 nr 6 – 7, poz. 89, postanowienie SN
z dnia 7 października 1998 r. II UKN 247/98 – OSNP 1999 nr 20, poz. 665, wyroki
SN z dnia 28 maja 1998 III CKN 409/98 i z dnia 11 września 2002 r. V CKN
1165/00 – nie publ., postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2001 r. III CKN 1382/00 –
OSNC 2001, nr 9, poz. 132). Sąd Apelacyjny nie mógł rozpoznawać apelacji, która
nie miała swego przedmiotu w postaci tzw. substratu zaskarżenia. Merytoryczne
rozstrzygnięcie tego Sądu w kwestii zasadności apelacji było więc chybione już
tylko z tej przyczyny, że było bezprzedmiotowe; zamiast tego powinien był Sąd
Apelacyjny odrzucić apelację (art. 373 k.p.c.). Skarga kasacyjna pozwanej
skierowana przeciwko oddaleniu apelacji zasługiwała na uwzględnienie z tej racji,
że oddalenie apelacji, jako wynik merytorycznego rozpoznania sprawy w świetle jej
zarzutów, było wadliwe. Brak substratu zaskarżenia w apelacji czynił
bezprzedmiotową ocenę skargi kasacyjnej w świetle podstawy i zarzutów w niej
wskazanych. Podstawa ta i zarzuty służyć miały wykazaniu, że bezpodstawnie Sąd
Apelacyjny uznał za prawidłowe stanowisko Sądu pierwszej instancji o istnieniu
zobowiązania wekslowego pozwanej wobec powoda. W związku z tym, że Sąd
5
pierwszej instancji takiego stanowiska, ani żadnego innego, odnośnie do żądania
głównego powoda nie zajął, wszelkie późniejsze rozważania, w tym – także Sądu
Najwyższego, rzutujące w ostateczności na ocenę zasadności powództwa byłyby
bezprzedmiotowe.
Zmiana wyroku Sądu Apelacyjnego nie narusza zakazu, o którym mowa w art.
384 k.p.c. Rozstrzygnięcie o odrzuceniu apelacji nie jest dla pozwanej bardziej
niekorzystne niż rozstrzygnięcie o oddaleniu apelacji. Bez względu na to, czy apelacja
została oddalona czy odrzucona sytuacja procesowa pozwanej pozostała taka sama –
wyrok Sądu Okręgowego z dnia 14 lipca 2005 r. nie rozstrzygał o żądaniu głównym
powoda bo w sentencji nie zawierał formuły właściwej w świetle art. 496 k.p.c.
świadczącej o rozpoznaniu w tej części zarzutów pozwanej od nakazu zapłaty.
W rozpoznawanej sprawie postępowanie nie może już się toczyć, co jednak nie
oznacza, że żądanie powoda odnośnie do kwoty 250.000,- złotych z odsetkami zostało
prawomocnie osądzone (art. 366 k.p.c.).
Ewentualne rozpoznanie zarzutów skargi kasacyjnej – niezależnie od ich oceny
– doprowadziłoby do takiego samego rezultatu. W razie uwzględnienia skargi
i uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sąd Apelacyjny, świadomy braku substratu zaskarżenia, byłby
obowiązany odrzucić apelację. W ten sposób wyrok Sądu Okręgowego by się ostał ale
bez osądzenia żądania powoda co do kwoty 250.000,- złotych. Oddalenie skargi
kasacyjnej pozostawiłoby w mocy oddalenie apelacji, ale również bez osądzenia
głównego żądania powoda.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w pkt 1 sentencji.
W części dotyczącej orzeczenia o kosztach w zaskarżonym wyroku skarga
kasacyjna podlegała oddaleniu. Jakkolwiek zasadniczo uwzględnienie skargi
kasacyjnej pociąga za sobą korzystne dla skarżącego skutki w zakresie
orzeczonych w wyroku sądu odwoławczego kosztów procesu to jednak
w okolicznościach niniejszej sprawy uwzględnienie skargi kasacyjnej wyrażało się
rozstrzygnięciem jakie powinien był wydać Sąd Apelacyjny, a to rozstrzygnięcie
obejmowałoby też zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda tych kosztów procesu
6
za drugą instancję, które w zaskarżonym wyroku zostały zasądzone w związku
z oddaleniem apelacji.
Zmiana wyroku Sądu Apelacyjnego nie była wynikiem uznania za zasadne
wskazanej przez skarżącą podstawy skargi kasacyjnej i przytoczonych zarzutów,
nie nastąpiła też w następstwie uznania za usprawiedliwione stanowiska powoda
wyrażonego w odpowiedzi na skargę kasacyjną i w piśmie powoda z dnia
26 stycznia 2007 r. W tej sytuacji, wobec formalnego uwzględnienia jednak
w przeważającej części skargi kasacyjnej oraz zmiany zaskarżonego wyroku przez
zastąpienie formuły dotyczącej braku merytorycznej racji po stronie pozwanej
formułą wyrażającą brak podstaw do rozpoznania apelacji za stronę wygrywającą
sprawę w postępowaniu kasacyjnym należało uznać pozwaną i zasądzić na jej
rzecz od powoda koszty procesu zgodnie z art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c. w związku
z § 13 ust. 4 pkt 2 i § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (-) (Dz.U. Nr 163, poz.
1348 ze zm.).