Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 kwietnia 2008 r.
II UK 172/07
Ekwiwalenty pieniężne wypłacane pracownikom z tytułu kosztów prze-
jazdów do pracy na podstawie układów zbiorowych pracy, regulaminów wyna-
gradzania lub przepisów o wynagradzaniu podlegają wyłączeniu z podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (§ 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegó-
łowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emery-
talne i rentowe, Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 kwietnia
2008 r. sprawy z wniosku Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowo-Handlowego „A.”
- Adam W. w B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. z
udziałem zainteresowanego Roberta G. o składki, na skutek skargi kasacyjnej orga-
nu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 stycznia 2007 r.
[...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził na rzecz wnioskodawcy od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziału w B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 16 stycznia 2007 r. wydanym w sprawie Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usłu-
gowo-Handlowego „A.” Adama W. w B., z udziałem zainteresowanego Roberta G.,
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. oddalił apelację
organu rentowego od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 20 kwietnia
2005 r., w którym Sąd ten zmienił decyzję ZUS z dnia 15 listopada 2004 r. i orzekł,
2
że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zainteresowanego Ro-
berta G. w miesiącach od grudnia 2002 r. do marca 2003 r. nie obejmuje zwrotu
kosztów dojazdu do pracy.
W sprawie tej ustalono, że Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlo-
we „A.” Adama W. w B. (powoływane dalej jako Przedsiębiorstwo lub pracodawca),
finansowało niektórym pracownikom bilety na dojazdy do pracy w oparciu o regula-
min wynagradzenia. Zainteresowany Robert G., mieszkający w W., poza miejscem
pracy w B., otrzymywał zwrot gotówki za zakupione bilety miesięczne w okresie od
grudnia 2002 r. do marca 2003 r. Zwrot kosztów za bilet miesięczny wypłacany był
na koniec każdego miesiąca razem z wynagrodzeniem, na podstawie odrębnej listy
płac. Warunkiem wypłaty było okazanie biletu miesięcznego zakupionego przez
pracownika. Od zwróconych kosztów nie odprowadzano składek na ubezpieczenie.
Zainteresowany spełniał warunki regulaminu dotyczące przyznania zwrotu kosztów
dojazdów (Dział II art. 2 pkt 4 regulaminu wynagradzania). Decyzją z dnia 15 listopa-
da 2004 r. ZUS orzekł, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
zainteresowanego w spornym okresie obejmuje również zwrot kosztów dojazdu do
pracy.
Rozpoznając odwołanie pracodawcy od tej decyzji Sąd Okręgowy uznał, że
pod pojęciem korzyści materialnej, użytym w § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
(Dz.U. Nr 161 poz. 1106 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem z 18 grudnia 1998
r. lub rozporządzeniem), można rozumieć zysk pieniężny, a więc także ekwiwalent
pieniężny. Zgodnie z tym rozporządzeniem, korzyść materialna powinna wynikać z
regulaminu i polegać na korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych prze-
jazdów środkami lokomocji. Okoliczność ta została udowodniona zeznaniami świad-
ków, którzy potwierdzili konieczność okazywania biletów miesięcznych w celu otrzy-
mania zwrotu kosztów dojazdów do pracy. Dlatego Sąd pierwszej instancji zmienił
decyzję organu ubezpieczeń społecznych, uznając, że podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne nie obejmuje zwrotu kosztów dojazdu do pracy. Jednocze-
śnie Sąd ten zwrócił uwagę, że rozporządzenie z 18 grudnia 1998 r. nie wymaga od
pracodawców przedstawiania dowodów zakupu biletów miesięcznych przez pracow-
ników, nie stawia nawet wymogu, że mają to być bilety miesięczne na przejazdy
środkami lokomocji ani nie określa bliżej owych środków lokomocji. Brak zatem pod-
3
staw prawnych do wymagania przez organ ubezpieczeń społecznych w trakcie kon-
troli przedstawienia dowodów zakupu biletów miesięcznych.
Sąd Apelacyjny uznał apelację organu ubezpieczeń społecznych za nieuza-
sadnioną i podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że z podstawy wymiaru
składek wyłączone są korzyści materialne polegające na uprawnieniu do bezpłatnych
lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, w tym także za przekazy-
wane pracownikom bilety okresowe lub tzw. legitymacje zniżkowe uprawniające do
określonej ulgi przejazdowej, również wtedy, gdy pracodawca wypłacił pracownikom
zwrot kwot na pokrycie kosztów przejazdu środkami lokomocji. W oparciu o regula-
min wynagradzania pracodawca finansował zainteresowanemu bilety na dojazd do
pracy w okresie objętym zaskarżoną decyzją. Zwrot gotówki za zakupione miesięcz-
ne bilety dokonywany był po upływie miesiąca, za okazaniem biletu, za pokwitowa-
niem na odrębnej liście i w terminie wypłaty wynagrodzenia, a więc pracownik otrzy-
mywał rekompensatę z tytułu zakupu biletów miesięcznych w momencie uprawniają-
cym do zwrotu. Ustalenia tego nie podważa brak dokumentów zakupu przez pracow-
ników tych biletów, ponieważ „nie forma organizacyjna świadczy o tytule określonej
wypłaty i o ewentualnym obowiązku odprowadzenia od niej składek na ubezpiecze-
nia społeczne, ale postanowienia regulaminu wynagrodzeń”.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik organu rentowego podniósł zarzut naru-
szenia przepisów prawa materialnego, tj. § 1 i § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia z 18
grudnia 1998 r., przez przyjęcie, że w oparciu o treść § 2 pkt 26 tego rozporządzenia z
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wyłączone są ko-
rzyści materialne wynikające z regulaminów wynagradzania, a polegające na korzy-
staniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji. W oce-
nie skarżącego, rozporządzenie enumeratywnie określa sytuacje, w których uzyskane
świadczenie nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, a
postanowienie regulaminu firmy „A.” zakłada jedynie, że pracodawca będzie finanso-
wał pracownikom bilety za dojazdy do pracy pod warunkiem przepracowania pełnego
miesiąca. Tymczasem takich biletów pracodawca nie okazał w trakcie postępowania
kontrolnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący powołał się na inny wyrok Sądu
Apelacyjny w Gdańsku, w sprawie o sygn. akt III AUa 2360/05, wydany w identycz-
nym stanie faktyczno-prawnym, dotyczącym tego samego pracodawcy (firmy „A.”), w
którym Sąd ten uznał, że „zwolnione z podstawy wymiaru składek pozostają korzyści
4
materialne polegające na uprawnieniu do bezpłatnych lub częściowo odpłatnych
przejazdów środkami lokomocji tj. przekazywane pracownikom tzw. legitymacje zniż-
kowe uprawniające do ulgowych przejazdów, o ile pracodawca nie wypłacił z tego
tytułu ekwiwalentu pieniężnego”. Jeżeli zatem firma „A.” wypłacała niektórym pra-
cownikom na podstawie art. 2 pkt 4 regulaminu wynagradzania określone kwoty
przeznaczone na pokrywanie dojazdów środkami lokomocji (ekwiwalent pieniężny),
to należy uznać je za przychód pracownika ze stosunku pracy w myśl art. 12 ustawy
z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.). Przepis ten stanowi, że za przychody ze
stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pie-
niężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finanso-
wania tych wypłat i świadczeń. Wobec tego odmiennego stanowiska innego składu
Sądu Apelacyjnego w sprawach o identycznej podstawie faktycznej i prawnej zajęcie
stanowiska przez Sąd Najwyższy jest, zdaniem skarżącego, w pełni uzasadnione i
konieczne.
W konsekwencji skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w ca-
łości i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, ewentualnie uchylenia i zmiany zaskarżo-
nego wyroku przez uznanie, że wypłaty dokonywane na rzecz pracowników powoda
w postaci zwrotu kosztów przejazdów są przychodem i stanowią podstawę wymiaru
składek, a wobec tego istnieje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenia
społeczne.
W odpowiedzi na skargę Przedsiębiorstwo wniosło o jej oddalenie jako bezza-
sadnej ze względu na brak przesłanek wymienionych w art. 3989
§ 1 k.p.c., a także o
zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznawana skarga kasacyjna jest ogólnikowa, mało precyzyjna oraz bez-
zasadna. Przede wszystkim została ona oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia
przepisu prawa materialnego, co sprawiało, że wobec braku proceduralnych zarzu-
tów kasacyjnych Sąd Najwyższy był związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Wynikało z nich, że zainte-
resowani pracownicy mieszkający poza miejscem zatrudnienia w B. otrzymywali
5
zwrot pieniędzy za zakupione bilety miesięczne na dojazdy do pracy. Zwrot tych
kosztów dokonywany był na koniec każdego miesiąca, razem z wynagrodzeniem, na
podstawie odrębnej listy płac. Warunkiem wypłaty było okazanie biletu miesięcznego
zakupionego przez pracownika. Zainteresowani pracownicy spełniali warunki zakła-
dowego regulaminu wynagradzania dotyczące przyznawania zwrotu kosztów dojaz-
dów do pracy środkami lokomocji. Skarżący w żaden sposób nie podważył też sta-
nowiska Sądu Apelacyjnego, że zgromadzony materiał dowodowy w sprawie wyka-
zał, iż pracodawca dokonywał zwrotu kwot wydatkowanych przez pracownika tytułem
zakupu biletów miesięcznych za dany miesiąc, „a więc otrzymywał rekompensatę z
tego tytułu w momencie uprawniającym do zwrotu. Brak kopii zakupionych przez
pracownika biletów nie neguje celu spełnionego świadczenia”. Wszystko to prowa-
dziło do akceptacji poglądu, że ocena, czy zainteresowani pracownicy spełniali wa-
runki do korzystania ze zwrotu kosztów przejazdów środkami lokomocji (kosztów bi-
letów miesięcznych PKP) podlegała weryfikacji według postanowień zakładowego
aktu płacowego, które nie wymagały „od pracodawców dowodu zakupu biletów mie-
sięcznych dla pracowników”. Nie stawiano w nim „wymogu, że mają to być bilety
miesięczne na przejazdy środkami lokomocji. Nie określa się nawet bliżej owych
środków lokomocji”. Skoro z treści § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia z 18 grudnia
1998 r. wynika, że podstawy wymiaru składek nie stanowią przychody w postaci ko-
rzyści materialnych wynikających z układów zbiorowych pracy, regulaminów wyna-
gradzania lub przepisów o wynagradzaniu polegające między innymi na korzystaniu
z odpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, to do materii
normatywnej tych aktów lub przepisów prawa pracy należy określanie tego rodzaju
korzyści materialnych, które są wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie emerytalne i rentowe. Wprawdzie zgodzić się trzeba, że wyłączenia przycho-
dów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiąga-
nych przez pracowników z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, następuje
wyłącznie w przypadkach enumeratywnie wskazanych w § 2 rozporządzenia z 18
grudnia 1998 r., ale nie oznacza to, że sytuacje te podlegają restrykcyjnej wykładni
zwężającej. Dotyczy to w szczególności mało precyzyjnego stanowiska organu
ubezpieczeń społecznych, który w skardze kasacyjnej oczywiście błędnie zinterpre-
tował § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia, wyłączający z podstawy wymiaru składek ko-
rzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagra-
dzania lub przepisów o wynagradzaniu i polegające na korzystaniu z odpłatnych lub
6
częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, twierdząc, iż przepis ten do-
puszcza zwolnienie tylko „przekazywanych pracownikom tzw. legitymacji zniżkowych
uprawniających do ulgowych przejazdów, o ile pracodawca nie wypłacił z tego tytułu
ekwiwalentu pieniężnego”. Jest to nieuprawniona wykładnia restrykcyjna, której nie
uzasadnia wymowa normatywna § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia, prowadząca do
wniosku, że wszelkie korzyści materialne uzyskiwane przez pracowników na zasa-
dach wynikających z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub
przepisów o wynagradzaniu z tytułu korzystania z odpłatnych lub częściowo odpłat-
nych przejazdów środkami lokomocji nie wchodzą do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Oznacza to, że każde przysporzenie majątko-
we, w tym także ekwiwalenty pieniężne z tytułu ponoszonych kosztów przejazdów do
pracy środkami lokomocji wypłacane pracownikom przez pracodawcę na podstawie
aktów lub przepisów prawa pracy, podlegają wyłączeniu z podstawy wymiaru składek
(§ 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia z 18 grudnia 1998 r.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c., obciążając pozwany organ ubezpieczeń społecznych
kosztami postępowania kasacyjnego.
========================================