Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 69/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 września 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa G. Spółki Akcyjnej
przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście R. i A.C.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 września 2009 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 15 października 2008 r., sygn. akt [...],
I. uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanego
A.C.;
II. zasądza od pozwanego A.C. na rzecz powoda kwotę
6.867 (sześć tysięcy osiemset sześćdziesiąt siedem) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Strona powodowa – G. S.A. w pozwie wniesionym przeciwko Skarbowi
Państwa - Staroście R. i A.C. domagał się usunięcia niezgodności między stanem
prawnym nieruchomości położonej w R. (ujawnionym w księdze wieczystej nr [...]) a
rzeczywistym stanem prawnym. Uzgodnienie to miałoby nastąpić poprzez
wykreślenie z działu II księdze wieczystej wzmianki tej treści, że pozwany A.C. jest
właścicielem budynku stacji transformatorowej o pow. 10 m2
. Powód wywodził, że
jest właścicielem tej stacji i stanowi ona składnik jego przedsiębiorstwa.
Sąd Rejonowy uwzględnił żądanie pozwu, ustalając następujący stan
faktyczny.
Wojewoda w decyzji z dnia 11 października 1995 r. stwierdził, że poprzednik
prawny pozwanego A.C. - Przedsiębiorstwo M. S.A. nabyło użytkowanie wieczyste
gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa (w dniu 5 grudnia 1990 r. z mocy
prawa), bliżej opisanego w tej decyzji. W treści tej decyzji nie było wzmianki
o nabyciu przez M. S.A. na własność stacji transformatorowej. Z kilku działek
nabytych w użytkowanie wieczyste powstały ostatecznie dwie działki o numerach:
działka nr 317/164 (zabudowana budynkiem mieszkalnym) i działka nr 316/164
(zabudowana stacją transformatorową). Stację tę wybudowano w 1973 r. kosztem
b. Zakładu Energetycznego. W związku z zalaniem stacji została ona rozebrana na
zlecenie powoda (w październiku-grudniu 1998 r.), a w jej miejsce posadowiono
stację kontenerową. Budynek stacji jest podłączony do sieci powoda i bez tego
połączenia nie może samodzielnie funkcjonować. Syndyk upadłego M. S.A. w
umowie z dnia 19 maja 2003 r. przeniósł na rzecz pozwanego A.C. użytkowanie
wieczyste gruntu oznaczonego nr 33616/64 o pow. 52 m2
oraz prawo własności
budynku stacji w celu zwolnienia się z długu. Na podstawie tej umowy,
zaświadczenia Starostwa Powiatowego z dnia 7 lipca 2003 r., wypisu i wyrysu z
oparatu ewidencyjnego pozwany A.C. został wpisany do KW nr [...] jako wieczysty
użytkownik gruntu nr 316/64 i właściciel budynku stacji transformacyjnej o pow.
10m2
, stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności.
3
W ocenie Sądu pierwszej instancji, w rozpoznawanej sprawie miał
zastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W księdze
wieczystej błędnie wpisano pozwanego A.C., jako właściciela budynku (stacji
transformatorowej). Budynek stacji stanowił część składową przedsiębiorstwa
energetycznego i nie mógł samodzielnie funkcjonować. Sieć energetyczna powoda
nie mogła funkcjonować bez spornej stacji. Prawo własności stacji nie zostało
powiązane z prawem użytkowania wieczystego gruntu i nie przysługiwało ono M.
S.A. (zbywcy użytkowania wieczystego ). W danej sprawie, według Sądu
Rejonowego, nie miał też zastosowania przepis art. 5 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ponieważ prawo rzeczowe na nieruchomości pozwany A.C.
nabył nieodpłatnie i w złej wierze (uczestniczył on bowiem w posiedzeniu
zgromadzenia wierzycieli w dniu 26 marca 2003 r.).
W wyniku apelacji pozwanego A.C. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok
i oddalił powództwo. Uznał przede wszystkim to, że powodowi nie przysługuje
legitymacja czynna w zakresie sformułowanego przezeń żądania. Ponadto
stwierdził, że wykreślenie części napisu umieszczonego w dziale II księgi
wieczystej prowadziłoby do wewnętrznej sprzeczności księgi wieczystej i także z tej
racji powództwo nie mogło być ostatecznie uwzględnione. Nabywca prawa
rzeczowego (pozwany A.C.) nie był objęty ochroną wynikającą z rękojmi wiary
publicznej ksiąg wieczystych, ponieważ fakt istnienia budynku i okoliczności
związane z jego wniesieniem oraz funkcją nie są objęte taką rękojmią.
W skardze kasacyjnej powoda podniesiono zarzuty naruszenia art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001 r., nr
124, poz. 1361 ze zm.) w zw. z art. 6262
§ 5 k.p.c. i w zw. z art. 6268
§ 7 k.p.c. oraz
art. 10 ust. 1 w zw. z art. 26 ust. 1 i art. 27 wspominanej ustawy oraz w zw. z § 27
rozporządzenia MS z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U. nr 102, poz. 1122 ze zm.), a także art.
321 k.p.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i o przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
W skardze kasacyjnej nie kwestionowano ustaleń faktycznych sądów meriti.
Oceny prawne mogą być dokonywane przy uwzględnieniu tych ustaleń.
Celem powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece jest wzruszenie domniemania wynikającego z art. 3 tej
ustawy. Wzruszenie to może nastąpić w oparciu o wszelkie dowody dopuszczone
w procesie o uzgodnienie.
W rozpoznawanej sprawie z związku z kwestionowanym w kasacji
rozstrzygnięciem prawnym podstawowe znaczenie miały trzy zagadnienia:
a) przysługiwanie legitymacji czynnej stronie powodowej; b) prawne ujęcie
zgłoszonego żądania; c) istnienie niezgodności wpisu w księdze wieczystej nr Kw
[...] w jej dziale II z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, stanowiącej
własność Skarbu Państwa.
Nie można podzielić stanowiska Sądu drugiej instancji, że żądaniem pozwu
objęta została wzmianka w księdze wieczystej, która nie miała charakteru wpisu
w rozumieniu § 10 rozporządzenia MS z dnia 17 września 2001 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U. nr 102, poz. 1112 ze
zm.). Treść zgłoszonego i podtrzymywanego w toku procesu żądania powoda
przeczy poglądowi Sądu Okręgowego.
W praktyce i piśmiennictwie eksponuje się różne formuły prawne wyrażające
„żądanie usunięcia niezgodności” między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Przyjmuje się
z reguły trzy prawne postaci takiego żądania (nakazanie sądowi
wieczystoksięgowemu wpisu korygującego stan prawny ujawniony w księdze
wieczystej; złożenie przez uprawnionego według księgi wieczystej odpowiedniego
oświadczenie potrzebnego do właściwego ujawnienia stosownego prawa
podmiotowego; żądanie tego, aby przez samo ustalenie sądu doprowadzić do
zgodności stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym). W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 marca
2006 r., III CZP 106/05, OSNC 2006, z. 10, poz. 160) trafnie stwierdzono,
że najbliższe brzmieniu art. 10 ust. 1 ustawy jest rozumienie formuły żądania w jej
wskazanym ujęciu trzecim. Żądanie przewidziane w tym przepisie obejmuje zatem
5
prawo do ustalenia wprost przez sąd prawa podmiotu tego roszczenia lub
nieistnienia prawa podmiotowego przeciwnika procesowego. Oznacza to, że
zgłoszone w procesie żądanie powoda w postaci samego wykreślenia w dziale II
księgi wieczystej wzmianki, że pozwany A.C. jest właścicielem budynku stacji
transformatorowej mieściło się w formule żądania określonej w art. 10 ust. 1
ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Nie musiało być zatem uzupełnione
dodatkowym żądaniem w postaci dokonania na rzecz powoda wpisu wykreślonego
prawa własności. Ochrona prawna powoda wyczerpywała się właśnie w pierwotnie
ujętym żądaniu.
Nie sposób odmówić powodowi legitymacji czynnej w niniejszym procesie
także przy założeniu, że o kręgu osób uprawnionych czynnie decyduje nie tyle
ogólnie wskazany interes prawny w żądaniu uzgodnienia, lecz przepis art. 6262
§ 5
k.p.c. (por. wspomniana uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r.).
Przepis ten określa podmioty, które mogą złożyć wniosek o wpis w księdze
wieczystej. Jeżeli w rozpoznawanej sprawie powód żądał wpisu wykreślającego
(wykreślenia prawa własności pozwanego A.C.) i jednocześnie odwoływał się do
prawnego statusu budynku stacji transformatorowej, to można przyjąć, że użyta w
art. 6262
§ 5 k.p.c. formuła określająca podmiot uprawniony (verba legis: „osoba, na
rzecz której wpis na nastąpić”) obejmuje także przypadki wskazanego żądania
negatywnego. Wyrok sądowy stwierdzający niezgodność wpisu w księdze
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym i zawierający wykreślenie wpisu prawa
własności A.C. eliminuje w konsekwencji taki stan rzeczy, o którym element
przedsiębiorstwa strony powodowej stanowił – zgodnie z kwestionowanym wpisem
– prawa własności pozwanego. Wykreślenie (wpis negatywny) następuje zatem na
rzecz (w interesie) strony powodowej, co przesądza o jej legitymacji czynnej
w obecnym procesie.
Z niekwestionowanych w skardze kasacyjnej ustaleń faktycznych Sądów
meriti wynika to, że stacja transformatorowa została nabyta w umowie na własność
wraz z użytkowaniem wieczystym przez pozwanego A.C. mimo, że zbywcy
przysługiwało tylko użytkowanie gruntu, stanowiącego własność Skarbu Państwa.
Skoro umowa z dnia 19 maja 2003 r. nie mogła doprowadzić do powstania prawa
własności stacji transformatorowej na rzecz nabywcy prawa użytkowania
6
wieczystego (jako prawa związanego z prawem użytkowania wieczystego gruntu),
to tym samym po ujawnieniu w księdze wieczystej prawa własności budynku stacji
na podstawie wspomnianej umowy powstała niezgodność między stanem
prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym. Istniały zatem wystarczające podstawy do uwzględnienia żądania strony
powodowej określonego w art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Skoro zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece okazał się uzasadniony, ponieważ - wbrew stanowisku Sądu
Okręgowego - powód miał legitymację czynną w niniejszym sporze, należało
uchylić zaskarżony wyrok i oddalić apelację strony pozwanej (art. 39815
k.p.c.).
O kosztach procesu za obie instancje orzeczono stosownie do art. 98 k.p.c. i art.
108 § 1 k.p.c.