Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 czerwca 2010 r.
III ZS 14/10
1. Podejmując uchwałę na wniosek Ministra Sprawiedliwości złożony na
podstawie art. 48 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jednolity
tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.), rada izby notarialnej jest zwią-
zana przedmiotem tego wniosku; nie jest natomiast związana wskazanym we
wniosku sposobem rozstrzygnięcia sprawy.
2. Wyznaczenie przez radę izby notarialnej notariusza na patrona apli-
kanta notarialnego nie wymaga zgody tego notariusza.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Beata Gudowska, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 czerwca 2010 r.
sprawy ze skargi Ministra Sprawiedliwości na uchwałę Rady Izby Notarialnej w W. z
dnia 14 stycznia 2010 r. [...] w sprawie wyznaczenia patronów dla aplikantów nota-
rialnych z naboru w 2009 r ,
u c h y l i ł zaskarżoną uchwałę i sprawę przekazł Radzie Izby Notarialnej w
W. do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Działając na podstawie art. 47 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o
notariacie (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) Minister Spra-
wiedliwości skargą z dnia 9 kwietnia 2010 r. wniósł o uchylenie uchwały [...] Rady
Izby Notarialnej w W. z dnia 14 stycznia 2010 r. w sprawie wniosku Ministra Spra-
wiedliwości o podjęcie uchwał w sprawie wyznaczenia patronów dla aplikantów nota-
rialnych z naboru w 2009 r. Zaskarżoną uchwałą Rada postanowiła „stwierdzić brak
możliwości podjęcia uchwały o treści zgodnej z wnioskiem Ministra Sprawiedliwości z
dnia 22.12.2009 r.”. W tym wniosku Minister Sprawiedliwości zwrócił się o podjęcie
przez Radę Izby Notarialnej w W. uchwał w sprawie wyznaczenia patronów dla osób,
2
które po uzyskaniu pozytywnego wyniku z przeprowadzonego w dniu 19 września
2009 r. egzaminu wstępnego na aplikację notarialną, zostały wpisane na listę apli-
kantów tej Izby i wyraziły zamiar odbywania aplikacji od 1 stycznia 2010 r.
W uzasadnieniu zaskarżonej uchwały Rada powołała się na zmiany ustawo-
dawcze - poczynając od 1933 r. - regulujące sposób uzyskania stanowiska notariu-
sza, ze szczególnym uwzględnieniem aplikacji notarialnej. Rada nie wskazała jed-
nak, jakie ma to znaczenie dla wykładni przepisów obecnie obowiązujących. Zda-
niem Rady jej uprawnieniu do wyznaczenia dla aplikanta notarialnego notariusza -
patrona nie odpowiada obowiązek notariusza do przyjęcia patronatu, gdyż ten obo-
wiązek nie wynika z przepisów ustawy, a uprawnienie rady oparte na przepisach
rozporządzenia z dnia 22 grudnia 2005 r. jest co najmniej wątpliwe.
W skardze Minister Sprawiedliwości zarzucił naruszenie: 1) art. 10 ust. 1 w
związku z art. 188 pkt 3 oraz art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, poprzez naruszenie
ustrojowej zasady podziału władzy i przypisanie organowi samorządu notarialnego
kompetencji mu nieprzysługujących oraz poprzez naruszenie zasady działania samo-
rządu zawodowego w taki sposób, by reprezentował on osoby wykonujące zawód
zaufania publicznego i sprawował pieczę nad należytym wykonywaniem tego zawo-
du w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony; 2) art. 48 Prawa o notariacie,
poprzez niepodjęcie uchwały zgodnej z wystąpieniem Ministra Sprawiedliwości; 3)
art. 35 pkt 3, art. 72 § 1 i art. 73 Prawa o notariacie, poprzez niewywiązanie się z
obowiązku zorganizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej, a tym samym unie-
możliwienie odbywania przez część aplikantów aplikacji, która winna rozpoczynać się
1 stycznia każdego roku; 4) art. 75 Prawa o notariacie w związku z § 1 ust. 2 i § 5
ust. 1 (w uzasadnieniu powołano także cały § 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedli-
wości z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej (Dz.U. Nr
258, poz. 2169 ze zm.), poprzez niewywiązanie się z obowiązku wyznaczenia patro-
nów dla aplikantów niezatrudnionych przez notariusza lub radę izby notarialnej oraz
poprzez uniemożliwienie tym aplikantom odbywania aplikacji.
W odpowiedzi na skargę Rada Izby Notarialnej w W. wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie od Ministra Sprawiedliwości kosztów postępowania.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 48 Prawa o notariacie Rada stwier-
dziła, iż za zgodną z wnioskiem Ministra Sprawiedliwości należy uznać każdą
uchwałę organu samorządu notarialnego, która ustosunkowuje się do żądania wyra-
żonego w tym wniosku. Zaskarżona uchwała nie narusza tego przepisu, gdyż jej
3
przedmiot jest zgodny z wnioskiem Ministra Sprawiedliwości. Nie może on natomiast
determinować treści takiej uchwały, albowiem ustawa nie przyznaje mu takiej kom-
petencji, a tego rodzaju żądanie byłoby sprzeczne z istotą samodzielności decyzyjnej
samorządu zawodowego.
Rada podniosła także, iż w zaskarżonej uchwale nie odmówiono wyznaczenia
patronów dla aplikantów pozaetatowych, lecz stwierdzono brak środków prawnych,
które umożliwiłyby wykonanie tego obowiązku. Kontrowersje budzi tryb dokonywania
oceny kandydata na patrona (§ 1 ust. 2 rozporządzenia z 22 grudnia 2005 r.). Zda-
niem Rady nie ma podstaw prawnych pogląd Ministra Sprawiedliwości, że następ-
stwem obowiązku Rady wyznaczenia patrona dla aplikanta jest obowiązek notariu-
sza przyjęcia patronatu. Jedynie uzależnienie objęcia patronatem od zgody notariu-
sza czyni zadość prawom jednostki zagwarantowanym w art. 2 oraz art. 31 ust. 3
Konstytucji. Wbrew twierdzeniom Ministra Sprawiedliwości obowiązek objęcia patro-
natu nie może wynikać z aktu podustawowego i to w sposób pośredni, gdyż narusza
to wskazane przepisy Konstytucji. Rada podniosła także, iż w odniesieniu do zatrud-
nienia aplikanta komorniczego na podstawie art. 29 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167,
poz. 1191 ze zm.). Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 maja 2009 r., K 21/08
(OTK-A 2009 nr 5, poz. 67) stwierdził, że obowiązek komornika zatrudnienia apli-
kanta nie ma charakteru bezwzględnego i że jest jednorazowy. Nadto, Rada zwróciła
uwagę, że uchwalone przez Naczelną Radę Adwokacką i Krajową Radę Radców
Prawnych regulaminy odbywania aplikacji adwokackiej i radcowskiej przewidują wy-
móg zgody na objęcie funkcji patrona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest uzasadniona. Pierwsze zagadnienie wymagające rozważenia do-
tyczy wykładni art. 48 Prawa o notariacie. Przepis ten stanowi, że Minister Sprawie-
dliwości może zwrócić się do organów samorządu notarialnego o podjęcie uchwały w
określonej sprawie należącej do właściwości tych organów. Uchwała powinna być
podjęta w terminie 1 miesiąca. Regulacja ta polega na utworzeniu szczególnego
trybu podjęcia uchwały przez organ samorządu notarialnego, polegającego na zwią-
zaniu organu przedmiotem uchwały, określonym przez Ministra Sprawiedliwości, a
także obowiązkiem jej podjęcia w terminie miesiąca od otrzymania wniosku Ministra.
4
W tym zakresie Rada Izby Notarialnej w W. trafnie podniosła, iż zaskarżona uchwała
nie narusza tego przepisu. Nie można także odmówić słuszności jej twierdzeniu, że
Minister Sprawiedliwości nie może narzucić organowi samorządu treści uchwały,
gdyż ustawa nie przyznaje mu takiego uprawnienia i że byłoby to sprzeczne z istotą
samorządu zawodowego, wynikającą z art. 17 Konstytucji. Treść uchwały podjętej na
podstawie art. 48 Prawa o notariacie nie pozostaje jednakże poza możliwością inge-
rencji Ministra Sprawiedliwości. Tego rodzaju uchwała, tak jak wszystkie inne
uchwały organów samorządu notarialnego, może być przez Ministra Sprawiedliwości
zaskarżona do Sądu Najwyższego na podstawie art. 47 § 1 Prawa o notariacie. Jako
podstawę zaskarżenia przepis ten przewiduje sprzeczność uchwały z prawem.
Uchwała podjęta przez organ samorządu notarialnego w wykonaniu obowiązku okre-
ślonego w art. 48 Prawa o notariacie podlega więc ocenie nie tylko w odniesieniu do
jej zgodności z tym przepisem, ale także co do zgodności jej treści z innymi przepi-
sami, w szczególności wskazanymi we wniosku Ministra Sprawiedliwości. Konkludu-
jąc należy stwierdzić, że podejmując uchwałę na wniosek Ministra Sprawiedliwości
złożony na podstawie art. 48 Prawa o notariacie, rada izby notarialnej jest związana
przedmiotem tego wniosku; nie jest ona natomiast związana wskazanym we wniosku
sposobem rozstrzygnięcia sprawy.
Drugie zagadnienie dotyczy obowiązku notariusza objęcia patronatu. Należy
podzielić stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że z przepisów art. 17 Konstytucji, art.
35 pkt 3, art. 72 § 1 i art. 73 Prawa o notariacie oraz § 1 powołanego rozporządzenia
z 22 grudnia 2005 r. wynikają obowiązki dla rady izby notarialnej oraz dla notariuszy.
Rada jest zobowiązana do zorganizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej (art. 73
Prawa o notariacie), w tym do zorganizowania szkolenia aplikantów (art. 35 pkt 3).
Aplikacja notarialna polega na zaznajomieniu się aplikanta z całokształtem pracy
notariusza (art. 72 § 1). Aplikantem notarialnym jest osoba, która została wpisana na
listę aplikantów przez radę izby notarialnej (art. 71 § 3). Aplikant odbywa aplikację u
notariusza (patrona). Podstawą tego może być umowa o pracę między aplikantem i
notariuszem lub wyznaczenie przez radę notariusza na patrona dla aplikanta (§ 1
rozporządzenia z 22 grudnia 2005 r.). Orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmuje,
że rada izby notarialnej nie może uchylić się od tego obowiązku (tak wyroki z dnia 17
marca 2010 r., III ZS 7/09 i z dnia 13 maja 2010 r., III ZS 8/10, oba niepublikowane).
Notariusz wyznaczony na patrona dla aplikanta jest obowiązany do przyjęcia
tej funkcji. Pożądane jest, aby odbywało się to za zgodą notariusza lub na jego wnio-
5
sek. Jeżeli jednak pozostała pewna liczba aplikantów, którzy nie mają` patrona bo
nie zawarli umowy o pracę z notariuszem lub rada nie wyznaczyła ich na podstawie
uzgodnień z notariuszem, to rada może wyznaczyć notariusza na patrona bez jego
zgody.
Nałożenie obowiązku wyznaczenia patrona na radę izby notarialnej, która jest
jedynie organem izby notarialnej oznacza, że obowiązek ten spoczywa na samorzą-
dzie notariuszy zrzeszonych w izbie (art. 26 § 2 Prawa o notariacie). Obowiązek ten
jest elementem publicznoprawnego obowiązku zorganizowania i prowadzenia aplika-
cji notarialnej. Sposób jego wykonania został pozostawiony radzie izby notarialnej, w
granicach wyznaczonych ustawą. Swoboda notariusza jest węższa niż obywatela, bo
jest członkiem samorządu zawodowego osób wykonujących zawód zaufania publicz-
nego (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Notariusz musi brać udział w wykonywaniu zdań
swego samorządu. Należyte szkolenie aplikantów notarialnych leży w interesie pu-
blicznym. Ten interes i zaufanie do zawodu notariusza byłyby naruszone, gdyby izba
notarialna nie zapewniła aplikantom realizacji ustawowego prawa do szkolenia dlate-
go, że koliduje to z interesem notariuszy niewyrażających zgody na objęcie patrona-
tu. Przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby, że notariusze swoim zachowa-
niem mogą faktycznie derogować przepis ustawy zobowiązujący samorząd notarial-
ny do szkolenia aplikantów. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że - jak słusznie
stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 1999 r., III SZ 1/99 (OSNAPiUS
2000 nr 22, poz. 840) - z przepisu art. 17 ust. 1 Konstytucji wynika, iż samorząd nota-
rialny w wykonywaniu swoich ustawowo określonych zadań powinien kierować się
nie tylko i nie przede wszystkim interesem zrzeszonych w nim osób, lecz interesem
publicznym.
Argumenty Rady związane z zatrudnianiem aplikantów komorniczych oraz
sposobem obejmowania patronatem aplikantów adwokackich i radcowskich mają
bardzo odległy związek z rozpoznawaną sprawą i jako oparte na innych uregulowa-
niach nie mogą wpłynąć na rozstrzygnięcie w przedmiocie rozpoznawanej skargi.
Z tych względów na podstawie art. 47 § 2 Prawa o notariacie orzeczono jak w
sentencji.
========================================