Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 października 2010 r., III CZP 71/10
Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzycieli: Mariana D., (...)
przeciwko dłużnikowi Janowi L. o świadczenie pieniężne, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 20 października 2010 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z
dnia 20 kwietnia 2010 r.:
„1. Czy ujęte w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji, przyznane
komornikowi sądowemu koszty egzekucyjne mają podstawę w prawomocnym
postanowieniu o kosztach postępowania egzekucyjnego, uprzednio wydanym przez
komornika sądowego, czy też czynność komornika polegająca na sporządzeniu
projektu planu podziału, a w jej ramach ustalenie kosztów egzekucyjnych jako
czynność sui generis nie ma charakteru rozstrzygającego, skoro na tym etapie
postępowania egzekucyjnego, organem egzekucyjnym jest sąd i to on na podstawie
art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. orzeka o tych kosztach?
2. Czy sąd rozpoznający zarzuty na plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji
nieruchomości lub odpowiednio sąd drugiej instancji rozpoznający zażalenie na
postanowienie zatwierdzające plan podziału, może pominąć w tym planie
wierzyciela, który przyłączył się do egzekucji z nieruchomości po jej zbyciu w toku
egzekucji na rzecz osoby trzeciej, bez uprzedniego złożenia wniosku o umorzenie
postępowania egzekucyjnego w tym zakresie, zgłoszonego najpóźniej w zarzutach
do planu podziału lub odpowiednio w zażaleniu na postanowienie oddalające
zarzuty i zatwierdzające plan podziału, przy założeniu, że w świetle regulacji art.
825 k.p.c. istnieją podstawy do złożenia takiego wniosku o umorzenie postępowania
przez innego wierzyciela, który wszczął egzekucję z nieruchomości lub przyłączył
się do niej przed jej zbyciem w toku egzekucji?"
podjął uchwałę:
Koszty egzekucyjne związane z czynnościami komornika w egzekucji z
nieruchomości podlegają uwzględnieniu przy podziale sumy uzyskanej z
egzekucji na podstawie postanowienia komornika ustalającego ich wysokość
(art. 770 k.p.c.);
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Będzinie sporządził w dniu 24 września 2008 r. plan podziału
sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości stanowiącej własność dłużników Jana
L. i Józefy L., w którym ustalił wierzycieli uczestniczących w podziale i przypadające
im kwoty, a także ustalił koszty należne komornikowi w wysokości łącznie
133 466,13 zł. W wyniku zarzutów wniesionych od tego postanowienia przez
wierzycieli i komornika, w dniu 30 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy wydał
postanowienie o zmianie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, którym ustalił
m.in. koszty egzekucyjne należne komornikowi na kwotę 169 221,43 zł, przyznając
ją komornikowi.
Sąd Okręgowy w Katowicach, rozpoznając zażalenie wierzyciela Mariana D.
na postanowienie o zmianie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, powziął
wątpliwość, na jakiej podstawie mogą być uwzględnione w tym planie koszty
egzekucyjne należne komornikowi, a także, jakie znaczenie dla kręgu podmiotów
uprawnionych do uczestniczenia w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji ma
brak wniosku o umorzenie egzekucji prowadzonej na rzecz wierzycieli, którzy
przyłączyli się do egzekucji z nieruchomości po jej zbyciu w toku egzekucji na rzecz
osoby trzeciej. Zagadnienia te przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwsze zagadnienie dotyczy wykładni art. 770 k.p.c. w zakresie, w którym
przepis ten stanowi, że koszt egzekucji ustala postanowieniem komornik, jeżeli
przeprowadzenie egzekucji należy do niego. Gdy egzekucja z nieruchomości jest
na etapie sporządzania planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji, co miało
miejsce w rozpoznawanej sprawie, organem egzekucyjnym jest sąd (por.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 27/08,
OSNC 2009, nr 6, poz. 85). Nie budzi jednak wątpliwości, że w egzekucji z
nieruchomości organem egzekucyjnym jest również komornik, który dokonuje
czynności egzekucyjnych aż do chwili udzielenia przez sąd przybicia, w tym tak
istotnych jak zajęcie nieruchomości, dokonanie opisu i oszacowania oraz
ogłoszenie o licytacji i jej przeprowadzenie. Na gruncie regulacji zawartej w art. 770
k.p.c. nie można zatem przyjąć, że prowadzenie egzekucji z nieruchomości nie
należy do komornika. Stanowisko to jest uzasadnione tym bardziej, że brzmienie
art. 770 k.p.c. nie wskazuje na ograniczenie jego stosowania jedynie do
przypadków, w których prowadzenie egzekucji należy wyłącznie do komornika.
Artykuł 770 k.p.c. nakłada na komornika obowiązek wydania postanowienia o
ustaleniu kosztów egzekucji, gdy do niego należy jej przeprowadzenie. Wymaganie
to jest istotne nie tylko z punktu widzenia interesów stron, które mają możliwość
skorzystania ze środków zaskarżenia w przypadku wadliwego ustalenia tych
kosztów przez komornika, ale także samego komornika, któremu na podstawie
regulacji szczególnej zawartej art. 770 k.p.c. również przysługuje zażalenie na
postanowienie sądu w tym zakresie, mimo że nie jest stroną postępowania
egzekucyjnego. Z tych względów należy przyjąć, że komornik ma obowiązek
wydania postanowienia o ustaleniu kosztów egzekucji z nieruchomości.
Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c., sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie. Przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w
postępowaniu egzekucyjnym (art. 13 § 2 k.p.c.). W egzekucji z nieruchomości
występują wyraźnie wyodrębnione etapy. Jeden z nich kończy wydanie przez sąd
postanowienia o udzieleniu przybicia, a w dalszym toku postępowania funkcję
organu egzekucyjnego pełni sąd. Nakazuje to przyjąć, że po udzieleniu przybicia
komornik powinien wydać postanowienie o ustaleniu kosztów egzekucji
obejmujących dotychczasowe postępowanie, a o kosztach powstałych później
powinien orzekać sąd na zasadach ogólnych. W tej sytuacji prawomocne
postanowienie komornika o ustaleniu kosztów egzekucji powinno stanowić
podstawę określenia ich wysokości w sporządzanym przez komornika projekcie
planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji.
Za takim stanowiskiem, które przeważa w doktrynie, przemawia również
brzmienie art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c. Pojęcie kosztów egzekucyjnych użyte w tym
przepisie obejmuje nie tylko opłaty egzekucyjne należne komornikowi, ale również
koszty poniesione przez wierzyciela. W uchwale z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP
48/06 (OSNC 2007, nr 5, poz. 70) Sąd Najwyższy stwierdził, że ustalone koszty
egzekucji, poniesione przez wierzyciela, zaspokajane są w podziale sumy
uzyskanej z egzekucji w kategorii pierwszej. Skoro koszty te należą do kosztów
egzekucji w rozumieniu art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c. i mieszczą się w tej samej kategorii
co opłaty egzekucyjne należne komornikowi, to nie można przyjąć, że wymaganie
ustalenia kosztów egzekucyjnych odnosi się jedynie kosztów należnych
wierzycielowi. Ponadto art. 1036 i 1030 k.p.c. wskazuje, że w planie podziału sumy
uzyskanej z egzekucji uwzględnia się wierzytelności ustalone w sposób wskazany
w przepisach, przed sporządzeniem planu podziału. Ustalenie wysokości takich
wierzytelności nie należy zatem do sądu sporządzającego plan podziału.
W doktrynie prezentowany jest jednak także pogląd odmienny, że gdy
egzekucja jest prowadzona na rzecz kilku wierzycieli, komornik przed
sporządzeniem planu podziału przez sąd nie jest w stanie określić, jakie kwoty
przypadną poszczególnym wierzycielom, co z kolei rzutuje na wysokość opłat
egzekucyjnych. Argumentacji tej nie można podzielić przede wszystkim dlatego, że
art. 770 k.p.c. nie przewiduje wyjątków od obowiązku ustalenia przez komornika
kosztów należącej do niego egzekucji. Należy też uwzględnić, że komornik
sporządza projekt podziału sumy uzyskanej z egzekucji, w którym określa kwoty
przypadające poszczególnym wierzycielom i również na tej podstawie mógłby
określić wysokość opłaty egzekucyjnej.
Omawiany pogląd doktryny oparty jest jednak na założeniu, że w razie
przyłączenia się do egzekucji z nieruchomości dalszych wierzycieli, na podstawie
art. 927 k.p.c., komornik pobiera oddzielnie opłatę egzekucyjną w sprawie każdego
kolejnego wierzyciela. Takie stanowisko nie jest uzasadnione, gdyż jakkolwiek
przyjmuje się, że egzekucja z nieruchomości prowadzona na rzecz kilku wierzycieli
nie jest egzekucją uniwersalną, jak postępowanie upadłościowe, lecz singularną –
prowadzoną na rzecz każdego z wierzycieli – to jednak nie oznacza to, że komornik
prowadzi kilka postępowań egzekucyjnych. Takiemu stanowisku przeczy brzmienie
art. 927 k.p.c., który stanowi, że po zajęciu nieruchomości wierzyciel przyłącza się
do postępowania wszczętego wcześniej. Przepis ten określa zatem dla egzekucji z
nieruchomości, prowadzonej przez kilku wierzycieli, inne skutki niż te, które wiążą
się z prowadzeniem równocześnie przez kilku wierzycieli innej egzekucji przeciwko
temu samemu dłużnikowi. Nakazuje to przyjąć, że egzekucja z nieruchomości toczy
się w ramach jednego postępowania, w którym poszczególni wierzyciele zajmują
samodzielną pozycję w tym znaczeniu, że ich działania nie odnoszą skutku wobec
innych wierzycieli.
Zróżnicowanie wysokości opłat egzekucyjnych w sprawach o egzekucję
świadczeń pieniężnych (art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji, jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm. – dalej:
"u.k.s.e.") wskazuje, że ich wysokość jest uzależniona m.in. od przewidywanego
nakładu pracy komornika przy prowadzeniu czynności egzekucyjnych w
poszczególnych kategoriach spraw. W egzekucji z nieruchomości wszystkie
czynności egzekucyjne, nawet przeprowadzone przed przyłączeniem się dalszych
wierzycieli, są wobec nich skuteczne i nie mogą oni żądać ich powtórzenia (art. 927
k.p.c.). Z tego punktu widzenia nie ma racjonalnych przesłanek dla pobierania przez
komornika kilku opłat egzekucyjnych, zależnie od liczby wierzycieli uczestniczących
w egzekucji z nieruchomości. Ponadto art. 49 u.k.s.e. przewiduje opłatę
stosunkową, której wysokość jest uzależniona od wartości wyegzekwowanego
świadczenia. Niezależnie od liczby wierzycieli prowadzących egzekucję z
nieruchomości opłata egzekucyjna może być zatem ustalona na podstawie
wysokości wyegzekwowanego świadczenia, podobnie jak w przypadku, w którym
inna egzekucja prowadzona jest kilkoma sposobami i dla wysokości opłaty
egzekucyjnej istotny jest końcowy efekt czynności komornika w postaci łącznie
wyegzekwowanej sumy. Nie można pomijać także sytuacji dłużnika, który przy
innym rozwiązaniu byłby zmuszony nie tylko do zwrotu kosztów na rzecz
poszczególnych wierzycieli (kosztów zastępstwa prawnego i poniesionych przez
nich wydatków), ale również ponoszenia kilku opłat egzekucyjnych, co byłoby
nadmiernym obciążeniem. Takie rozwiązanie w wielu przypadkach godziłoby także
w interesy wierzycieli, gdyż przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji,
niewystarczającej na zaspokojenie wszystkich objętych planem podziału
należności, koszty egzekucyjne korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia przed
sumami egzekwowanymi (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Z tych względów udzielono odpowiedzi, jak w uchwale.
Sąd Okręgowy, przedstawiając drugie zagadnienie prawne, odwołał się do
uchwał Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 16/06 (OSNC 2007, nr
2, poz. 20), z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 31/03 (OSP 2004, nr 7-8, poz. 94)
oraz z dnia 6 listopada 2007 r., III CZP 93/07 (OSNC 2008, nr 7-8, poz. 68) i
podkreślił, że w podziale sumy uzyskanej z egzekucji nie powinni uczestniczyć ci
wierzyciele, którzy przyłączyli się do egzekucji z nieruchomości już po jej zbyciu
przez dłużnika. Powziął jednak wątpliwość czy można ich pominąć w planie
podziału sumy uzyskanej z egzekucji wtedy, gdy postępowanie egzekucyjne nie
zostało wobec nich umorzone, zakładając, że art. 825 k.p.c. daje podstawę do
złożenia w tym zakresie wniosku przez wierzyciela uprawnionego do prowadzenia
egzekucji. Udzielenie odpowiedzi na to pytanie byłoby zatem uzasadnione jedynie
wówczas, gdyby art. 825 k.p.c. istotnie stwarzał taką możliwość. Wymaga
uściślenia, że w grę mogłaby wchodzić podstawa umorzenia wskazana w art. 825
pkt 1 k.p.c., który stanowi, że organ egzekucyjny umarza postępowanie w całości
lub części, jeżeli żąda tego wierzyciel. Jego treść jest wyrazem dominującej roli
wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym; może on w każdym czasie zdecydować
o zaprzestaniu prowadzenia egzekucji. Uprawnienie to dotyczy jednak wyłącznie
wszczętej przez niego egzekucji, przepis ten nie daje natomiast wierzycielom
uprawnienia do domagania się umorzenia egzekucji prowadzonej równocześnie
przez innych wierzycieli. Stanowisko Sądu Okręgowego, które zdecydowało o
przedstawieniu drugiego zagadnienia prawnego, było zatem nieuzasadnione. Z
tego względu odmówiono podjęcia uchwały w tym zakresie.