Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 9 grudnia 2010 r., III CZP 99/10
Sędzia SN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sędzia SA Anna Kozłowska
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Dariusza P. przy uczestnictwie
Małgorzaty J. o rozstrzygnięcie istotnych spraw dziecka, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 9 grudnia 2010 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 11
czerwca 2010 r.:
"Czy na postanowienie wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b
rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego
jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w
sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej uchylające rozporządzenie
nr 1347/2000 (Bruksela II – DZ.U. UE L z dnia 23 grudnia 2003 r. ze zm.)
wzywające sąd innego państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji
zgodnie z ust. 5 tego rozporządzenia przysługuje zażalenie?"
podjął uchwałę:
Niedopuszczalne jest zażalenie na postanowienie o wezwaniu sądu
innego państwa członkowskiego do uznania swej jurysdykcji, wydane na
podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27
listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania
orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/2000
(Dz.Urz. UE L 338, s. 1; polskie wydanie specjalne: Dz.Urz. UE, rozdział 19, t. 6,
s. 243 ze zm.).
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia z 6 kwietnia 2010 r. Sąd Rejonowy w Zielonej Górze
zwrócił się do Amtsgericht Bamberg w Niemczech z wnioskiem o uznanie przez ten
sąd swej jurysdykcji w sprawie dotyczącej zmiany formy kontaktów ojca
(wnioskodawcy) z jego małoletnim dzieckiem. Postanowienie to wydano na wniosek
matki na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z
dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania
orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/2000
(Dz.Urz. UE L 338, s. 1; polskie wydanie specjalne: Dz.Urz. UE, rozdział 19, t. 6, s.
243 ze zm. – dalej: "rozporządzenie").
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpatrywaniu przez Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zażalenia na postanowienie
Sądu pierwszej instancji odrzucające zażalenie na postanowienie z dnia 6 kwietnia
2010 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. a i b rozporządzenia, w drodze wyjątku sądy
państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do
istoty, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma
szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę lub jej określoną część, oraz jeśli
jest to zgodne z dobrem dziecka, zawieszają rozpoznanie sprawy lub odnośnej jej
części i wzywają strony do wniesienia pozwu lub wniosku do sądu tego innego
państwa członkowskiego (art. 15 ust. 1 lit. a) lub wzywają sąd innego państwa
członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji (art. 15 ust. 1 lit. b). Wszczęcie tej
procedury może nastąpić na wniosek jednej ze stron, z urzędu lub na wniosek sądu
innego państwa członkowskiego, z którym dziecko jest szczególnie związane, przy
czym w dwóch ostatnich wypadkach na przekazanie sprawy konieczna jest zgoda
co najmniej jednej ze stron (art. 15 ust. 2).
Postanowienie wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia o
wezwaniu sądu innego państwa członkowskiego, aby uznał swoją jurysdykcję
stanowi wyraz przekonania sądu, do którego wpłynęła sprawa, że ma ją rozpoznać
sąd innego państwa członkowskiego i dlatego powinno nastąpić jej przekazanie
temu sądowi. Przy wydawaniu tego postanowienia badane są przesłanki
przekazania wynikające z art. 15 ust. 1 i 3 rozporządzenia. W wyniku wydania
takiego postanowienia, po spełnieniu dalszych warunków, może dojść do tego, że
sprawę, która wpłynęła do sądu jednego państwa członkowskiego, rozpozna sąd
innego państwa członkowskiego.
Rozporządzenie, określając materialne przesłanki „przekazania" sprawy na
podstawie art. 15, nie rozstrzyga wszystkich kwestii powstających na tle tego
postępowania, co powoduje konieczność uzupełniającego stosowania przepisów
prawa krajowego państw członkowskich, w tym głównie państwa członkowskiego,
którego sąd ma przekazać sprawę. Do kwestii ocenianych według prawa krajowego
państw członkowskich należy zagadnienie zaskarżalności orzeczenia, na podstawie
którego sąd państwa członkowskiego, do którego wniesiono sprawę, postanawia
wezwać sąd innego państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji (art. 15
ust. 1 lit. b rozporządzenia). Zagadnienie, czy można wnieść na to orzeczenie
środek zaskarżenia, nie jest więc co do zasady problemem wykładni art. 15
rozporządzenia, lecz ewentualnych regulacji prawa krajowego.
W prawie polskim zagadnienie zaskarżalności postanowienia sądu o
wezwaniu sądu innego państwa członkowskiego wydanego na podstawie art. 15
ust. 1 lit. b rozporządzenia należy rozpatrywać na podstawie art. 394 § 1 w związku
z art. 13 § 2 i art. 518 zdanie drugie k.p.c. Problem w tym, że postanowienie to nie
może być uznane za postanowienie kończące postępowanie w sprawie w
rozumieniu art. 394 § 1 k.p.c., gdyż po jego wydaniu i po uznaniu przez sąd innego
państwa członkowskiego swej jurysdykcji zgodnie z art. 15 ust. 5 zdanie pierwsze
rozporządzenia sąd musi wydać postanowienie, w którym uznaje brak swej
jurysdykcji. Ponadto w przepisach o postępowaniu nieprocesowym i w katalogu
zawartym w art. 394 § 1 k.p.c. nie ma, co jest oczywiste, odpowiednika
omawianego postanowienia.
W judykaturze w pewnym zakresie uznaje się przypadki, które nie są
przewidziane wprost w ustawie, a w których przyjmuje się – w drodze analogii –
dopuszczalność zażalenia. Przy takim zabiegu w odniesieniu do postanowienia
wydanego na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia w grę wchodzi
nawiązanie do dopuszczalności zażalenia na postanowienie o przekazaniu sprawy
sądowi równorzędnemu lub niższemu (art. 394 § 1 pkt. 1 k.p.c.). Trzeba mieć
jednak na względzie istotne różnice istniejące między przekazaniem sprawy przez
sąd niewłaściwy sądowi właściwemu (art. 200 k.p.c.) a przekazaniem
uregulowanym w art. 15 rozporządzenia; w wypadku przekazania zgodnie z art. 200
k.p.c. sąd, jeżeli nie jest sądem wyższego rzędu, jest związany przekazaniem (art.
200 § 2 k.p.c.), natomiast w ramach art. 15 rozporządzenia sąd innego państwa
członkowskiego nie jest związany postanowieniem wydanym na podstawie art. 15
ust. 1 lit. b i sam ocenia, czy uznać swoją jurysdykcję i rozpoznać sprawę (art. 15
ust. 5 zdanie pierwsze rozporządzenia). Poza tym przekazania, zgodnie z art. 200
k.p.c., dokonuje sąd niewłaściwy na rzecz sądu właściwego (art. 200 § 1 k.p.c.),
natomiast w przypadku uregulowanym w art. 15 rozporządzenia sąd przekazujący
jest sądem właściwym. Przekazanie według właściwości na podstawie art. 200
k.p.c. powoduje, że sąd któremu przekazano sprawę kontynuuje postępowanie,
natomiast przekazanie zgodnie z art. 15 rozporządzenia powoduje, iż postępowanie
przed sądem, do którego wniesiono sprawę, zostaje zakończone, a przed sądem
innego państwa członkowskiego wszczęte zostaje nowe postępowanie. Należy też
uwzględnić okoliczność, że w ramach przekazania zgodnie z art. 200 k.p.c.
postanowienie o przekazaniu jest jedynym orzeczeniem sądu przekazującego,
natomiast postanowienie wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia
jest jedynie pierwszym z orzeczeń koniecznych do tego, aby nastąpiło przekazanie
sprawy.
Biorąc pod rozwagę wskazane rozbieżności należy przyjąć, że de lege lata
postanowienie o wezwaniu sądu innego państwa członkowskiego do uznania swej
jurysdykcji, wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia, nie może być
odrębnie zaskarżone zażaleniem, gdyż analogia z art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. w
zakresie postanowienia o przekazaniu sprawy właściwemu sądowi jest zbyt odległa.
Postanowienie wydane na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia może
natomiast podlegać rozpoznaniu – na wniosek uczestnika – przez sąd drugiej
instancji w razie wniesienia przez tego uczestnika zażalenia na postanowienie
wydane na podstawie art. 15 ust. 5 zdanie drugie rozporządzenia, w którym sąd
polski „uzna brak swej jurysdykcji" (art. 380 w związku z art. 397 § 2 zdanie drugie i
art. 13 § 2 k.p.c.), postanowienie bowiem wydane na podstawie art. 15 ust. 5 zdanie
drugie rozporządzenia jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w
rozumieniu art. 394 § 1 k.p.c. Wynika to z faktu, że kończy ono postępowanie przed
sądem polskim, gdyż postępowanie wszczęte przed sądem innego państwa
członkowskiego nie jest jego kontynuacją, lecz nowym postępowaniem. Ponadto,
po jego wydaniu sąd polski nie ma już formalnie obowiązku podejmowania dalszych
czynności w sprawie. Z kolei postanowienie o wezwaniu sądu innego państwa
członkowskiego do uznania swej jurysdykcji, wydane zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. b
rozporządzenia, ma niewątpliwie wpływ na wynik sprawy, gdyż w rzeczywistości
stanowi podstawę, po uznaniu przez sąd innego państwa członkowskiego swej
jurysdykcji, wydania przez sąd, do którego wpłynęła sprawa, postanowienia
przewidzianego w art. 15 ust. 5 zdanie drugie rozporządzenia.
Należy jednak zauważyć, że w tym stanie normatywnym do rozpoznania
postanowienia wydanego na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b rozporządzenia dochodzi
po tym, jak sąd innego państwa członkowskiego uznał już swoją jurysdykcję
zgodnie z art. 15 ust. 5 zdanie pierwsze. W rezultacie powstaje ryzyko, że w
sprawie właściwe będą sądy dwóch państw członkowskich, co art. 15
rozporządzenia wyklucza. Przemawia to wyraźnie za postulatem de lege ferenda
wprowadzenia wyraźnej regulacji przewidującej zaskarżalność zażaleniem
pozytywnych postanowień wydawanych na podstawie art. 15 ust. 1 lit. b
rozporządzenia.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.