Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 239/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa Andrzeja R.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej w Z.
o stwierdzenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 9 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lutego 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 17 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo
Andrzeja R. o uchylenie uchwały nr 11/2007 zebrania Przedstawicieli Członków
pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej w Z. z dnia 21 kwietnia 2007 r. wykluczającej
go ze Spółdzielni.
Sąd ustalił, że powód otrzymał w 1989 r. przydział lokatorskiego prawa do
lokalu mieszkalnego w pozwanej Spółdzielni, położonego w Z. przy ul. Ś. 2B/3.
Nie płacił jednak regularnie opłat eksploatacyjnych i spowodował powstanie
znacznych zaległości płatniczych, dlatego doszło do zasądzenia od niego na rzecz
pozwanej kwoty 2670,75 zł z należnościami ubocznymi prawomocnym wyrokiem
Sądu Rejonowego w Z. z dnia 22 listopada 2004 r. (sygn. akt VII C 63/04),
na następnie - kwoty 5733,53 zł z odsetkami i kosztami procesu prawomocnym
wyrokiem Sądu Rejonowego w Z. z dnia 13 lipca 2006 r. (sygn. akt VII Cupr.
142/06). Egzekucja powyższych świadczeń okazała się bezskuteczna.
Wobec niewykonywania swoich zobowiązań i działania na szkodę strony
pozwanej, powód został wykluczony ze Spółdzielni uchwałą Rady Nadzorczej nr
55/2006 z dnia 25 września 2006 r., utrzymaną w mocy uchwałą nr 11/2007
Zebrania Przedstawicieli Członków z dnia 21 kwietnia 2007 r. Odpis uchwały nr
11/2007, podjętej jednomyślnie, doręczono powodowi z pouczeniem o możliwości
zaskarżenia jej do sądu. Powód zaskarżył uchwałę do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w G., który postanowieniem z dnia 20 listopada 2007 r. odrzucił
skargę. Powództwo w rozpoznawanej sprawie zostało wniesione dopiero w dniu
22 października 2008 r.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne, ponieważ wieloletnie duże
zaległości w opłatach eksploatacyjnych (8385,65 zł na dzień 25 czerwca 2006 r.)
świadczyły o rażącym postępowaniu powoda i były uzasadnioną podstawą
wykluczenia go z członkostwa na podstawie art. 24 § 2 Prawa spółdzielczego i §
72 ust. 2 pkt 4 statutu. Powód nie wykazał, izby jego postępowanie było
usprawiedliwione i niezawinione, w szczególności w świetle procesów sądowych
zakończonych prawomocnymi wyrokami zasądzającymi oraz bezskutecznej
egzekucji.
3
Sąd powołał się ponadto na 18-miesięczne spóźnienie powoda
w wytoczeniu powództwa o uchylenie uchwały, które jest nadmierne
i nieusprawiedliwione (art. 42 § 6 Prawa spółdzielczego).
W następstwie apelacji powoda, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 lutego
2010 r. zmienił zasakróżony wyrok i stwierdził nieważność uchwały nr 11 zebrania
Przedstawicieli Członków SM z dnia 21 kwietnia 2007 r. oraz poprzedzającej ją
uchwały Rady Nadzorczej SM nr 55/2006 z dnia 25 września 2006 r.
Sąd odwoławczy stwierdził, że apelacja powoda nie mogłaby odnieść
zamierzonego rezultatu, gdyby przyjąć, iż domagał się on uchylenia uchwały na
podstawie art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego. Przy podejmowaniu jej nie doszło
bowiem do uchybień proceduralnych, a powód nie wykazał okoliczności
umożliwiających nieuwzględnienie upływu terminu zaskarżenia (art. 42 § 6 i 8
Prawa spółdzielczego). Sąd doszedł jednak do konkluzji, że uważna analiza treści
pozwu wskazuje na to, iż powodowi chodziło nie o uchylenie uchwały, ale
o stwierdzenie jej nieważności wobec sprzeczności z ustawa (art. 42 § 2 i § 9
Prawa spółdzielczego). Powód powoływał się bowiem na nieuiszczenie opłat
z przyczyn niezawinionych, a wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić
tylko przy potwierdzeniu jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (art. 24 § 2
Prawa spółdzielczego).
Sąd wskazał również na objęcie powoda - mającego status lokatora -
ochroną przewidzianą w ustawie z 21 czerwca 201 r. o ochronie praw lokatorów,
mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z
2008 r., Nr 1, poz. 1). Strona pozwana nie wykazała – zdaniem Sądu – aby
uchwałę Rady Nadzorczej poprzedzały konieczne dla wykluczenia z członkostwa
czynności związane z zaleganiem w płatności opłat eksploatacyjnych.
Przy powództwie o stwierdzenie nieważności uchwały nie obowiązują
terminy przedawnienia, dlatego Sąd Apelacyjny zadecydował o jego
uwzględnieniu.
Pozwana Spółdzielnia Mieszkaniowa w skardze kasacyjnej wniosła
o uchylenie wyroku odwoławczego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
4
Skarżąca powołała się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
1) art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego przez przyjęcie, że uchwała nr 11/2007
była sprzeczna z ustawą z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów... (Dz.U. z 2008 r., Nr 1, poz. 1);
2) art. 11 ust. 1 i 2 pkt 2 wymienionej wyżej ustawy przez stwierdzenie, że
pozwana miała obowiązek dokonania przed podjęciem uchwały
o wykluczeniu czynności przewidzianych w tej ustawie.
Przedstawiła również zarzut naruszenia prawa procesowego mającego
istotny wpływ na wynik sprawy, a to:
1) art. 321 k.p.c. przez wydanie wyroku niezgodnego z żądaniem powoda;
2) art. 386 § 1 k.p.c. przez wydanie orzeczenia zmieniającego, mimo braku
procesowych przesłanek;
3) art. 382 i 233 k.p.c. przez uznanie, że zaległości płatnicze powoda powstały
z przyczyn przez niego niezawinionych;
4) art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie przepisu, którego naruszenie
skutkowało nieważnością uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniony jest przede wszystkim zarzut naruszenia art. 321 k.p.c., który
pozbawia sąd możliwości wyrokowania co do przedmiotu nieobjętego żądaniem.
Zamieszczona w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku sugestia, że powód żądał
stwierdzenia nieważności uchwały, nie ma oparcia ani w treści pozwu, ani
w protokole rozprawy. Andrzej R. domagał się w pozwie „uchylenia uchwały nr
11/2007 Zebrania Przedstawicieli Członków Spółdzielni Mieszkaniowej
o wykluczeniu z rejestru członków” oraz „o przywrócenie terminu w sprawie” (k.
2). Potwierdził te żądanie na rozprawie oświadczając, że „wnosi o uchylenie
uchwały wskazanej w pozwie oraz o nieuwzględnienie upływu terminu do
wniesienia powództwa o uchylenie zaskarżonej uchwały” (k. 111). Passus
o „uważnej analizie treści pozwu” nie może odnosić się do protokołu rozprawy,
który bezspornie nie został sprostowany ani uzupełniony w trybie art. 160 – 161
k.p.c. i ma treść jednoznaczną. Należy też wskazać na zasadnicze różnice między
5
żądaniem uchylenia uchwały (art. 42 § 3-8 Prawa spółdzielczego) a żądaniem
ustalenia nieważności uchwały (art. 42 § 2 i 9 Prawa spółdzielczego). Z żądaniem
ustalenia nieważności uchwały jest integralnie powiązane wskazanie bezwzględnie
obowiązującego przepisu ustawy, z którym koliduje kwestionowania uchwałą.
Przepisu takiego Andrzej R. nie wskazał.
Nie można zarzucać Sądowi Okręgowemu, że rozpoznał powództwo
o uchylenie uchwały zgodnie z żądaniem powoda, ponieważ takie powództwo jest
właściwym, adekwatnym środkiem obrony wykluczonego członka, o czym
świadczy treść art. 42 § 4 zd. drugie Prawa spółdzielczego. Z powództwem takim
związane są określone okoliczności faktyczne, które były przedmiotem
postępowania pierwszoinstancyjnego. Rozpoznając roszczenie Andrzeja R. jako
powództwo o ustalenie nieważności uchwały, Sąd Apelacyjny nie rozpoznał
w konsekwencji istoty sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia
2002 r., V CKN 962/00, niepubl.). Zasadnie przy tym strona skarżąca zauważyła,
iż Sąd Apelacyjny – nadając powództwu inny rodzajowo charakter – nie był
uprawniony do wydania wyroku reformatoryjnego (zob. art. 386 § 4 k.p.c.), tym
bardziej że takie powództwo podlegałoby dowodowej i merytorycznej weryfikacji,
z zachowaniem procesowych uprawnień stron. Należało w konsekwencji uchylić
zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 3985
§ 1
k.p.c. w związku z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.).