Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 107/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 września 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania Eugeniusza G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 września 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 listopada 2010 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 1 lutego 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych O odmówił
wnioskodawcy Eugeniuszowi G. prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na
niespełnienie warunku 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.
Od powyższej decyzji organu rentowego odwołanie złożył wnioskodawca.
Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.
2
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca urodzony 3 stycznia 1950 r., z
zawodu hydraulik – instalator wodnokanalizacyjny w okresie od 15 stycznia 1974 r.
do 31 października 1986 r. był pracownikiem Przedsiębiorstwa Przemysłu Betonów
„PREFABET”. W umowie o pracę wskazano dla niego stanowisko instalator wodno-
kanalizacyjny centralnego ogrzewania w dziale głównego energetyka. Z dniem 1
lipca 1974 r. wnioskodawcy powierzono stanowisko montera - instalatora
rurociągów. W okresie 2 – 21 listopada 1979 r. wnioskodawca został skierowany do
prac przy rozruchu przesypowni cementu jako monter sprężonego powietrza. Po
zakończeniu prac rozruchowych powrócił na poprzednio zajmowane stanowisko.
Powyższe zadania wypełniał codziennie i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Wykonywał prace przy udrażnianiu rur kanalizacyjnych, zakładaniu nowych
studzienek kanalizacyjnych, układaniu rur kanalizacyjnych w budynkach nowo
wznoszonych oraz w obiektach remontowanych. Układanie rur kanalizacyjnych
odbywało się w wykopach do 1,5 m głębokości oraz na powierzchni do wysokości
półtora piętra. Wnioskodawca legitymuje się pracą w warunkach szczególnych
wynoszącą łącznie 11 lat, 2 miesiące i 28 dni, jego łączny okres składkowy i
nieskładkowy na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosił 33 lata, 1 miesiąc i 3 dni. Sąd
Okręgowy nie dał wiary świadectwu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach za okres styczeń 1974 r. - październik 1985 r. Wbrew temu
dokumentowi – w ocenie Sądu Okręgowego – wnioskodawca w latach 1974 - 1985
nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych. Były to bowiem prace przy
zakładaniu instalacji wodnokanalizacyjnych, których nie można potraktować jako
prowadzonych w głębokich wykopach czy na wysokości, a tylko te ostatnie mogą
dawać kwalifikację pracy w szczególnych warunkach. Wnioskodawca jeżeli nie
pracował na powierzchni, to pracował na głębokości nieprzekraczającej 1, 5 metra.
Taka głębokość niższa od wzrostu dorosłego człowieka, nie jest szczególna, wobec
braku szczególnych uciążliwości w zakresie ograniczenia wentylacji, przestrzeni i
obciążenia psychofizycznego pracownika wobec ryzyka zasypania w momencie
układania na dnie wykopu instalacji. Sąd Okręgowy podobnie ocenił pracę
wnioskodawcy polegającą na układaniu instalacji w budynkach na wysokości do
półtora piętra.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją wnioskodawca.
3
Wyrokiem z dnia 23 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385
k.p.c. oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji podzielając podstawę faktyczną oraz podstawę prawną
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego podkreślił, że zadania wnioskodawcy
polegały ogólnie na układaniu nowych i udrażnianiu rur kanalizacyjnych. Prace te
nie mogą być zakwalifikowane jako prace w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze, o jakich mowa w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS. Stanowisko pracy wnioskodawcy zostało określone jako instalator wodno –
kanalizacyjny i tak też przedstawiały się jego zadania. W rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej jako: „rozporządzenie z z dnia 7 lutego 1983 r.”)
wymieniono roboty wodnokanalizacyjne w głębokich wykopach (pkt 1 działu V –
prace w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych). Zdaniem Sądu drugiej
instancji układanie rur wodociągowych w wykopach do głębokości 1 - 1,3 m nie
daje się zakwalifikować jako prace w głębokich wykopach, ponieważ nie są one
związane z koniecznym obciążeniem psychofizycznym. Przyjmując nawet, że
zdarzało się, że roboty tego rodzaju miały miejsce, to jednak wnioskodawca nie
wykonywał ich stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd drugiej instancji
podzielił także ocenę zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji co do tego, że
wnioskodawca nie wykonywał pracy, o jakiej mowa w pkt 5 działu V załącznika A
do rozporządzenia – prac przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości.
Zdaniem Sądu drugiej instancji Sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 233
§ 1 k.p.c., odmawiając wiary dokumentowi w postaci świadectwa pracy w
warunkach szczególnych. Dokument taki jest bowiem traktowany tak jak każdy inny
dowód dopuszczalny przez przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, a więc i
podlegający ocenie na tle innych dostępnych dowodów. Świadectwo pracy
powołuje się na dział II ust. 12 pkt 4 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 9 z 1
sierpnia 1983 r. Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych.
Pozycja tak określona nie odpowiada zadaniom wykonywanym przez
wnioskodawcę. Roboty wodnokanalizacyjne są wymienione w dziale V ust. 1,
jednakże podobnie jak w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., mają
4
być wykonywane w głębokich wykopach, co w przypadku wnioskodawcy nie miało
miejsca. Wykaz resortowy jest zgodny z wykazem wynikającym z rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i przez to nie wpływa na ocenę rodzaju
pracy wnioskodawcy.
Powoływana w apelacji okoliczność, że praca montera - instalatora
wodnokanalizacyjnego została wymieniona w wykazie stanowisk pracy w
szczególnych warunkach będącego załącznikiem nr 2 do zarządzenia
wewnętrznego nr 6/68 Dyrektora Przedsiębiorstwa Przemysłu Betonów
„PREFABET” z dnia 20 marca 1986 r. wydanym na podstawie zarządzenia Nr 9
Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983
r. (Dz.Urz.MB Nr 3, poz. 6), nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Z
powołanego zarządzenia Dyrektora wynika bowiem, że wykaz prac wykonywanych
w szczególnych warunkach (§ 1 ust. 1) zawiera załącznik nr 1. Wykaz ten nie
obejmuje stanowiska pracy określonego jako instalator wodno-kanalizacyjny, a więc
stanowiska zajmowanego przez wnioskodawcę. O stanowisku wnioskodawcy
mowa jest natomiast w załączniku nr 2 w ust. 12 pkt 4. Zgodnie z § 1 ust. 2 tego
zarządzenia praca na stanowisku instalatora wodnokanalizacyjnego i c.o. dotyczy
wykazu stanowisk pracy kwalifikowanych wyłącznie w odniesieniu prawa do
wzrostu emerytury. Stanowisko instalatora wymienione w zarządzeniu Dyrektora
Przedsiębiorstwa nie zawiera istotnego wyróżnika stanowiska określonego w
rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r., że dotyczy wyłącznie prac w głębokich
wykopach.
W związku z powyższym Sąd drugiej instancji uznał, że wobec niemożności
zakwalifikowania okresu od 12 maja 1974 r. do 31 grudnia 1985 r. w PPB
„PREFABET” jako okresu pracy w szczególnych warunkach – wnioskodawca nie
spełnia koniecznego warunku wynikającego z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z
1983 r. (15 lat pracy w warunkach szczególnych) w związku z art. 32 i art. 184
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a tym samym nie nabył prawa do emerytury
o jakiej mowa w powołanych przepisach.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną wnioskodawca.
Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 398 3
§
1 pkt 1 k.p.c.) i zarzucono niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 32 ust. 1 i ust.
5
4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 1 ust. 1, § 2 i § 4 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie weku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze oraz punktem 1 i 5 działu V wykazu A załącznika do
przedmiotowego rozporządzenia w związku z § 1, § 2, § 3, § 4 i § 5 zarządzenia nr
9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia
1983 r. oraz pkt 1 i 5 Działu V załącznika numer 1 do przedmiotowego zarządzenia
w związku z § 1 ust. 1 i § 2 zarządzenia wewnętrznego nr 6/86 Dyrektora
Przedsiębiorstwa Przemysłu Betonów „PREFABET” z dnia 20 marca 1986 r. oraz
załącznika numer 1, Wykaz II, Część II, ust. 12 pkt 4 do przedmiotowego
zarządzenia polegającym na przyjęciu przez Sądy obu instancji, że wbrew stanowi
faktycznemu i prawnemu odwołujący w okresie od 12 maja 1974 r. do 31 grudnia
1985 r. nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, przez co nie legitymuje się co najmniej 15 - letnim okresem
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
pozwalającym na przejście na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 27
ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, a także o
uchylenie w całości wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje; ewentualnie o uchylenie zaskarżonych
wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie odwołania w całości
i zasądzenie od organu rentowego na rzecz skarżącego kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący wskazał, że świadectwo pracy
wykonywanej w warunkach szczególnych wydane przez pracodawcę stanowi
podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim wskazany jest okresem pracy w
szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Zarzut niewłaściwego zastosowania przepisów prawa materialnego nie może
polegać na zakwestionowaniu ustaleń faktycznych zaskarżonego wyroku, tych
wyjaśnionych w postępowaniu sądowym faktów, które podlegają subsumcji pod
przepisy prawa materialnego. W uzasadnieniu podstawy skargi zauważono
zależność podstawy prawnej od ustalonych okoliczności faktycznych. Pomimo to
argumentacja skargi pomija przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
istotne ustalenia faktyczne, w tym w szczególności to, że wnioskodawca
zatrudniony przy robotach wodnokanalizacyjnych, wykonywał prace w halach i na
powierzchni, a także prace pod powierzchnią – nie głębiej niż 1,5 m, przy czym te
ostatnie prace nie były wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Takie
ustalenia zaskarżonego wyroku stanowiły punkt odniesienia do niebudzącej
zastrzeżeń subsumcji przepisów prawa materialnego – art. 184, art. 32 ust. 1 i ust.
2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz § 3 i § 4 ust.
1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze – i przyjęcia, że praca wykonywana przez wnioskodawcę
nie była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach.
Skarga nie ma uzasadnionej podstawy, gdyż zgłoszone w niej zastrzeżenie
co do rozumienia pojęcia głębokich wykopów nie mogłoby prowadzić do wadliwości
zaskarżonego rozstrzygnięcia. Niezależnie bowiem od tej kwestii wystarczające dla
rozstrzygnięcia jest ustalenie, że prace poniżej powierzchni ziemi wykonywał
wnioskodawca nie stale i nie w pełnym wymiarze czasu pracy. W tej sytuacji
faktycznej nie może być mowy o spełnieniu warunku z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r., stosownie do którego uznanie okresu pracy za okres pracy
wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze może
dotyczyć wyłącznie pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze.
Skarżący bezpodstawnie pomija powyższe ustalenia, ograniczając się do
prostego zaprzeczenia ustaleniom dotyczącym uznania wykopów o głębokości 1 –
1, 5 m za wykopy głębokie. Jednakże również te zarzuty są zupełnie
nieprzekonujące, skoro skarżący nie podaje powodów, dlaczego wykopy tego
rodzaju, które przecież są niższe od wzrostu pracownika, miałyby być traktowane
7
jako głębokie wykopy w rozumieniu pkt 1 działu V wykazu A załącznika do
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.
Skarżący bezzasadnie powołuje się na to, że źródłem jego prawa do
wcześniejszej emerytury (w zakresie ustalenia, że wykonywał pracę w warunkach
szczególnych) jest – wydane na podstawie zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i
Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. (Dz.Urz. Ministra
Budownictwa Nr 3, poz. 6) – zarządzenie wewnętrzne nr 6/86 Dyrektora
Przedsiębiorstwa Przemysłu Betonów „PREFABET” z dnia 20 marca 1986 r.
(załącznik numer 1, Wykaz II, Część II, ust. 12 pkt 4 do tego zarządzenia).
Tymczasem zarządzenie to określa tylko rodzaje stanowisk i uprawnienia, jakie
przysługują pracownikowi za wykonywanie pracy na danym stanowisku. Wykaz
prac wykonywanych w szczególnych warunkach uprawniających do wcześniejszej
emerytury stosownie do § 1 ust. 1 zarządzenia wewnętrznego zawiera załącznik Nr
1 do zarządzenia. W załączniku tym nie ma stanowiska pracy, na którym pracował
wnioskodawca. Stanowisko pracy wnioskodawcy (instalator wodnokanalizacyjny)
było wymienione wyłącznie w załączniku nr 2 w ust. 12 pkt 4 przedmiotowego
zarządzenia, a więc w zakresie wykazu stanowisk uprawniających jedynie do
odpowiedniego wzrostu emerytury. Systematyka stanowisk pracy i rodzaje
uprawnień związanych z wykonywaniem danej pracy przyjęta w przedmiotowym
zarządzeniu wewnętrznym Dyrektora Przedsiębiorstwa odpowiada systematyce
określonej w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r., które regulowało kwestie
wzrostu emerytury – na podstawie obowiązujących do dnia 7 czerwca 1996 r.
przepisów § 16 - § 18 tego rozporządzenia. Z dniem 7 czerwca 1996 r. przepisy
rozporządzenia dotyczące wzrostu emerytury przestały obowiązywać stosownie do
§ 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 maja 1996 r. zmieniającego
rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent
inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 63, poz. 292).
Bezpodstawne jest prezentowane w skardze stanowisko co do charakteru
świadectwa pracy wykonywanej w szczególnych warunkach wystawionego przez
pracodawcę. W wyroku z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09 - LEX nr 518067,
Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zgodnie z którym świadectwo wykonywania pracy w
8
szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 §
1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym
ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko
dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich
urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo traktuje się w postępowaniu
sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi
dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w
dokumencie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, uznając, że podstawa skargi jest
bezzasadna, orzekł jak w sentencji na podstawie art. 398 14
k.p.c.