Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 356/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania K. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych .
z udziałem zainteresowanych M. G., T. M., M. R.
o ustalenie braku odpowiedzialności członka zarządu stowarzyszenia za
zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 maja 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i odstępuje od obciążenia
wnioskodawcy kosztami postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Decyzjami z dnia 16 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
stwierdził, że /…/ jako członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność za
zaległości Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S." z tytułu nieopłaconych
składek na ubezpieczenia społeczne, powszechne ubezpieczenie zdrowotne oraz
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres
grudzień 2002 r. - maj 2003 r. w łącznej kwocie 94.384,85 zł.
Odwołanie od decyzji złożyli K. K., W. B. oraz J. S.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 24 listopada 2009 r., zmienił zaskarżoną decyzję
z dnia 16 grudnia 2008 r. i ustalił, że Jarosław S. nie ponosi odpowiedzialności za
zaległości Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S." z tytułu nieopłaconych
składek na ubezpieczenia społeczne, powszechne ubezpieczenia zdrowotne,
Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres
grudzień 2002 r. - maj 2003 r.; zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 16 grudnia 2008
r. i ustalił, że W. B. ponosi odpowiedzialność za zaległości Stowarzyszenia Miejski
Klub Sportowy „S." z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
powszechne ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres grudzień 2002 r. - kwiecień 2003 r.; oddalił
odwołanie K. K. od decyzji z dnia 16 grudnia 2008 r.; zasądził od wnioskodawców
W. B. i K. K. na rzecz pozwanego po 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako wierzyciel
Miejskiego Klubu Sportowego „S." w dniu 26 maja 2000 r. złożył w Sądzie
Rejonowym V Wydział Gospodarczy wniosek o ogłoszenie upadłości klubu. W
uzasadnieniu wniosku wskazał, że MOKS „S." zalega z opłatą składek na
ubezpieczenie społeczne za lata 1996-2000 w kwocie 1.670.434,03 zł. Sąd
Rejonowy postanowieniem z 2 lipca 2001 r. oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości
i otworzył postępowanie układowe w związku z wnioskiem klubu z 27 czerwca 2001
r. Nadzorcą sądowym do przeprowadzenia postępowania układowego został
wyznaczony świadek J. B. Postępowaniem zostały objęte wszystkie wierzytelności
klubu, poza wierzytelnościami ZUS i skarbowymi. Ponieważ wierzytelności nie były
spłacone, jeden z wierzycieli w imieniu którego działał syndyk J. F. w dniu 24
października 2002 r. złożył wniosek o uchylenie układu. Sąd Rejonowy
3
postanowieniem z dnia 26 lutego 2003 r. uchylił układ. W dniu 12 listopada 2002 r.
na Walnym Nadzwyczajnym Zebraniu Członków MOKS „S." został wybrany zarząd
w skład którego weszli K. K. jako prezes, J. Ł. i J. S. jako vice-prezesi oraz M. M.,
W. B., M. G. i M. R. jako członkowie. Zarząd w tym składzie został wpisany do
Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 26 listopada 2002 r. W dacie wyboru
nowego zarządu klub zatrudniał przeszło 20 osób (w tym piłkarzy). Deklaracje
ubezpieczeniowe były składane co miesiąc w ZUS, ale składki nie były
odprowadzane. Klub nadal miał bardzo złą sytuację finansową, wierzytelności
wobec kontrahentów nie były spłacane. Wynagrodzenia za pracę były płacone w
ratach, często z prywatnych pieniędzy prezesa K. i zainteresowanego M. G. Zarząd
przystąpił do działań mających na celu poprawę sytuacji finansowej i organizacyjnej
klubu.
Poszukiwania sponsorów zakończyły się fiaskiem, ponieważ brak było
chętnych do sponsorowania upadającego klubu.
Prezes K. na początku 2003 r. złożył wniosek o restrukturyzację należności,
wystąpił do Prezydenta Miasta z wnioskiem o umożliwienie dzierżawy stadionu,
także do PZPN o wypłacenie pieniędzy z tytułu uczestnictwa w lidze. Żadne z tych
działań nie wpłynęły na poprawę sytuacji finansowej klubu, ponieważ spotkały się z
negatywnym stanowiskiem osób i urzędów, do których były kierowane. Klub nie
miał żadnego majątku nieruchomego, a jedynym majątkiem były ubrania sportowe.
Nadal bieżące wydatki klubu - zapłata trenerowi, koszty treningów, sparingów,
wyjazdy na mecze, czasami zapłata zawodnikom, pokrywane były z prywatnej
kieszeni członków zarządu. Zainteresowany T. M. już w grudniu 2002 r., w miesiąc
po wyborze do zarządu, złożył rezygnację z członkostwa i po tej dacie nie
uczestniczył w pracach zarządu i klubu.
W dniu 13 stycznia 2003 r. na posiedzeniu zarządu rezygnację złożyli J. S. i
M. R., z tym, że w aktach ZUS znajduje się pisemna rezygnacja tylko M. R.
Obydwaj od stycznia 2003 r. nie brali udziału w pracach zarządu i klubu.
Na przełomie stycznia i lutego 2003 r. część członków zarządu, po
nieudanych próbach ratowania klubu i negatywnych decyzjach Rady Miasta, doszła
do wniosku, że nie jest w stanie podołać trudnościom i postanowiła podać zarząd
do dymisji po przystąpieniu piłkarzy do drugiej rundy rozgrywek. Taki warunek był
4
związany z otrzymaniem z PZPN kwoty ok. 150 - 160 tys. zł. Walne Zebranie, na
którym prezes K. K. podał zarząd do dymisji odbyło się pod koniec kwietnia 2003 r.
W zebraniu uczestniczyli wnioskodawcy K. K. i W. B., oraz jako członek
stowarzyszenia J. S., nie byli obecni R. i M. W pierwszym glosowaniu nad
wnioskiem prezesa K. K. Walne Zebranie przyjęło dymisję zarządu. Następnie w
trakcie burzliwego przebiegu zebrania i dyskusji na temat zaniżenia przez zarząd
długów klubu, powtórzono głosowanie, które doprowadziło do ponownego wyboru
K. K. i J. Ł.. W zebraniu tym do końca nie uczestniczył W. B. W czerwcu 2003 r.
dyrektor klubu - świadek J. T. po telefonie z OSiR oddał klucz od pomieszczenia w
którym znajdowały się dokumenty klubu, a od 1 lipca rozpoczął działalność nowy
klub sportowy O. 1945. W dniu 6 kwietnia 2004 r. świadek J. T. wystąpił do
Prezydenta Miasta o podjęcie działań zmierzających do rozwiązania
stowarzyszenia z uwagi na brak władz oraz mniejszą liczbę członków od
wymaganych ustawą.
Prezydent w dniu 4 maja 2004 r. wystąpił do Sądu Rejonowego o
rozwiązanie stowarzyszenia - Miejski Klub Sportowy „S.", co nastąpiło
postanowieniem Sądu z 12 lipca 2004 r. W dniu 12 czerwca 2006 r. Naczelnik
Urzędu Skarbowego wszczął postępowanie w sprawie ustalenia odpowiedzialności
solidarnej członków zarządu /…/, za zaległości podatkowe MOKS „S." za okres
grudzień 2002 - październik 2003 r. w łącznej kwocie 17.983 zł plus odsetki w
kwocie 370,23 zł. Postępowanie w sprawie zostało umorzone decyzją z
1 października 2007 r.
Postanowieniem z dnia 23 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy VIII Wydział
Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego w związku z postanowieniem Sądu
Rejonowego Wydział I Cywilny z dnia 12 lipca 2004 r. o rozwiązaniu
Stowarzyszenia, wyznaczył likwidatorów Stowarzyszenia w osobach
dotychczasowego zarządu - /…/. Na skutek apelacji złożonych przez
wnioskodawców J. S. i W. B., obydwaj zostali zwolnieni z funkcji likwidatorów.
Zaskarżoną decyzją z 16 grudnia 2008 r. pozwany Zakład Ubezpieczeń
Społecznych ustalił odpowiedzialność solidarną członków zarządu na podstawie
wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym - K. K., J. S., W. B., M. G., T. M., M. R.za
zaległości Stowarzyszenia MOKS „S." z tytułu nieopłaconych składek:
5
- ubezpieczenia społeczne za okres grudzień 2002 - maj 2003 r. w łącznej
kwocie 74 006,14 zł, w tym należność główna w wysokości 41.978,14 zł oraz
odsetki naliczone na dzień 16.X.2008 r. w wysokości 32.028 zł,
- powszechne ubezpieczenie zdrowotne za okres grudzień 2002 - maj 2003 r.
w łącznej kwocie 14.782,16 zł, w tym należność główna w wysokości 8.387,16 zł
oraz odsetki naliczone na dzień 16.XII.2002 w wysokości 6 395 zł,
- Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
okres grudzień 2002 - maj 2003 r. w łącznej kwocie 5 596,55 zł, w tym należność
główna w wysokości 3 175,55 zł oraz odsetki naliczone na dzień 16 grudnia 2008 r.
w wysokości 2421 zł.
Łączna kwota należności na dzień wydania decyzji wyniosła 94.384,85 zł. W
decyzji nie został uwzględniony członek zarządu J. Ł., który zmarł 31 marca 2004 r.
W trakcie procesu ZUS uchylił zaskarżoną decyzję wobec zainteresowanych
M. R. i T. M., decyzjami z dnia 24 lutego 2009 r.
Sąd Okręgowy zauważył, że stosownie do art. 116 § 1 i 2 ustawy z 29
sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa za zaległości podatkowe spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem
członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub
w części bezskuteczna, a członek zarządu: 1. nie wykazał, że we właściwym czasie
zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie
zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe), albo niezgłoszenie
wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego
ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy 2. nie
wykazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości
podatkowych spółki w znacznej części. Zgodnie z art. 116a Ordynacji podatkowej,
za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116,
odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów
zarządzających tych osób prawnych, jeżeli egzekucja z majątku osoby prawnej
okazała się bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał przesłanek określonych
w art. 116. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z
tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków
członków zarządu. Odpowiedzialność członków zarządu stowarzyszenia za
6
zaległości z tytułu ubezpieczeń społecznych oparta jest na przepisach Ordynacji
podatkowej na podstawie art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. nr 11 z 2007 r. poz. 74 ze zm.).
Sąd Okręgowy stwierdził, że bezsporne jest, że MOKS „S." już od 1999 r.
miał kłopoty finansowe i nadal nie zostały uregulowane należności wobec ZUS z
tytułu ubezpieczeń społecznych za okres maj 1999 - grudzień 1999 r., marzec-
grudzień 2000, luty 2001-maj 2003 r. Trudna sytuacja finansowa była przyczyną
złożenia w 2000 r. wniosku o ogłoszenie upadłości klubu i nieskutecznego
postępowania układowego, zakończonego postanowieniem Sądu Rejonowego z
dnia 26 listopada 2003 r. o uchyleniu układu. Tytuły egzekucyjne wystawione przez
ZUS zostały zwrócone przez Urząd Skarbowy bez wykonania, albowiem dłużnik nie
posiadał żadnego majątku podlegającego egzekucji. Kolejne próby egzekucji
składek na ubezpieczenia społeczne zakończyły się umorzeniem postępowania
przez Komornika Sądowego Rewiru IV postanowieniem z 30 grudnia 2005 r. W
ocenie Sądu nie ma zatem wątpliwości, że została spełniona przesłanka
bezskuteczności egzekucji wobec MOKS „S.".
Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zarząd wybrany w dniu 12 listopada
2002 r. miał pełną świadomość sytuacji finansowej klubu, także jego problemów
organizacyjnych, dlatego zostały podjęte działania mające na celu poprawę
funkcjonowania klubu. Vice-prezes J. S. opracował nowe regulaminy dotyczące
struktury organizacyjnej, obiegu dokumentów finansowych, regulaminu pracy, był
również odpowiedzialny za pozyskiwanie sponsorów na działalność sportową. W
tym czasie toczyło się postępowanie układowe, w sądzie złożony został wniosek
wierzycieli o uchyleniu tego układu, bowiem klub mimo zawartych zobowiązań,
nadal nie regulował należności. Zarząd próbował przeprowadzić restrukturyzację
długów, prowadził negocjacje w sprawie redukcji zadłużenia wobec ZUS i Urzędu
Skarbowego. Jednak na przełomie stycznia i lutego 2003 r. zarząd wiedział, że jego
działania nie przyniosły i nie przyniosą oczekiwanej poprawy sytuacji finansowej
klubu.
W przypadku K. K. i W. B. Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia
odwołania, z tym, że w przypadku W. B. odpowiedzialność ograniczył o jeden
miesiąc. Obydwaj wnioskodawcy nie przedstawili okoliczności przewidzianych w
7
art. 116 w zw. z art. 116a, uwalniających ich od odpowiedzialności za zobowiązania
klubu.
Za cały okres zaległości objęty zaskarżoną decyzją odpowiada
wnioskodawca K. K. Na podstawie zeznań świadków /…/, członków stowarzyszenia
uczestniczących w Nadzwyczajnym Zebraniu Członków w kwietniu 2003 r. Sąd
Okręgowy przyjął, że wnioskodawca nie został zwolniony z funkcji prezesa zarządu,
nie została przyjęta dymisja jego i vice-prezesa Ł.
Ponieważ organ powołany do wyboru władz Klubu (§23 statutu) jest również
uprawniony do ich odwołania, Sąd przyjął, że K. K. był odpowiedzialny za
działalność Klubu również „po kwietniu 2003 r.”, aż do jego likwidacji.
Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy wykazał bezskuteczność egzekucji
wobec klubu oraz okres faktycznego pełnienia przez wnioskodawców W. B. i K. K.
obowiązków członków zarządu, zatem wnioskodawcy mogli zwolnić się z
odpowiedzialności za długi klubu, gdyby wykazali, że we właściwym czasie zgłosili
wniosek o ogłoszenie upadłości, bądź niezgłoszenie takiego wniosku nastąpiło bez
ich winy. W ocenie Sądu Okręgowego to styczeń-luty 2003 r. był okresem, kiedy
wnioskodawcy winni zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości, chcąc uniknąć
odpowiedzialności za zobowiązania finansowe klubu. Za chybioną uznał Sąd
Okręgowy argumentację wnioskodawcy K. K. dotyczącą zakazu składania wniosku
o ogłoszenie upadłości od daty otwarcia postępowania układowego do czasu
prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu lub umorzenia postępowania.
Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne jako należności
uprzywilejowane, nie były przedmiotem postępowania układowego, zatem nie było
przeszkód do złożenia takiego wniosku, a ponadto w dniu 23 lutego 2003 r. zapadło
postanowienie o uchyleniu układu, odpadły zatem wszystkie inne przeszkody
uniemożliwiające zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy Sąd Okręgowy zwolnił od
odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne J.
S., ograniczył o jeden miesiąc odpowiedzialność W. B., nie znalazł natomiast
podstaw do uwzględnienia odwołania K. K.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji K. K. i W. B. oraz zażalenia organu
rentowego, wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2010 roku zmienił zaskarżony wyrok w
8
punkcie II, III i IV i poprzedzające go decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 16 grudnia 2008 roku i ustalił, że K. K. i W. B. jako członkowie zarządu nie
ponoszą odpowiedzialności za zaległości Stowarzyszenia Miejskiego Klubu
Sportowego „S." z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne i
zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych za okres od grudnia 2002 roku do maja 2003 roku, koszty
postępowania wzajemnie zniósł oraz oddalił zażalenie Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd pierwszej instancji
dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, lecz dokonał nieprawidłowej
oceny prawnej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji niewłaściwie
ocenił okoliczności związane z niezgłoszeniem w odpowiednim czasie wniosku o
ogłoszenie upadłości stowarzyszenia lub niewszczęciem postępowania
zapobiegającego ogłoszeniu jego upadłości. W tej mierze podkreślenia wymaga
fakt, iż przesłanki uzasadniające zgłoszenie przedmiotowych wniosków powinny
być oceniane według stanu prawnego obowiązującego w chwili zaprzestania
wykonywania przez członków zarządu obowiązków związanych z regulowaniem
należności z tytułu składek do ZUS. Postępowanie układowe zostało wszczęte w
oparciu o przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 roku - Prawo o postępowaniu układowym (Dz.U. z 1934 roku, Nr
93, poz. 836 ze zm.) obowiązujące do 30 września 2003 roku. Do tego dnia
obowiązywało również rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 roku - Prawo upadłościowe (Dz.U. z 1991 roku, Nr 118, poz. 512
ze zm.). Tym samym zaistnienie przesłanki zgłoszenia we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego
ogłoszeniu upadłości wobec K. K. i W. B. należało rozpatrywać na gruncie
powyższych przepisów. Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę okoliczności, iż zarząd
stowarzyszenia, w skład którego wchodzili skarżący, został powołany w trakcie
trwania postępowania układowego. Zgodnie zaś z art. 15 § 2 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 roku - Prawo o
postępowaniu układowym otwarcie postępowania układowego wyklucza ogłoszenie
upadłości dłużnika aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia w przedmiocie
9
zatwierdzenia układu albo do czasu prawomocnego umorzenia postępowania
układowego. Sąd Apelacyjny stwierdził, że aż do wydania przez Sąd Rejonowy
postanowienia z dnia 26 lutego 2003 roku o uchyleniu układu przyjętego na
zgromadzeniu wierzycieli w dniu 29 października 2001 roku ani ewentualny
wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będącego wierzycielem
Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S." ani też wniosek członków zarządu
pełniących w tym okresie obowiązki, a więc i skarżących, dotyczący ogłoszenia
upadłości nie podlegałby merytorycznemu rozpoznaniu. W tym stanie rzeczy od 12
listopada 2002 roku do 26 lutego 2003 roku K. K. oraz W. B. ze względu na art. 15
§ 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 roku
Prawo o postępowaniu układowym nie mogli skutecznie złożyć wniosku. W
odniesieniu do skarżących należało zatem rozważyć, czy można było przypisać im
winę w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości w okresie od uchylenia
układu do ich rezygnacji z funkcji członka zarządu tj. od końca lutego 2003 r. do
kwietnia 2003 roku. Wina członka zarządu powinna być oceniana według kryteriów
prawa handlowego, czyli według miary podwyższonej staranności oczekiwanej od
osoby pełniącej funkcje organu osoby prawnej. Sąd pierwszej instancji wziął
wprawdzie pod uwagę okoliczności, iż skarżący podejmowali próby poprawy
sytuacji finansowej klubu (wniosek o restrukturyzację należności składkowych,
rozmowy z PZPN w sprawie wypłaty kwot za udział w lidze, rozmowy z
Prezydentem Miasta), lecz marginalnie potraktował fakt, iż w powyższym okresie
zarząd stowarzyszenia był zdekompletowany liczył mniej członków niż dopuszczał
statut. Prezes K. oraz W. B. nie mogli „samodzielnie” złożyć wniosku o ogłoszenie
upadłości.
Po rozpoznaniu skargi kasacyjnej organu rentowego i zażalenia W. B., Sąd
Najwyższy wyrokiem z dnia 14 grudnia 2010 roku w sprawie I UK 278/10 uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego oraz umorzył
postępowanie zażaleniowe. Sąd Najwyższy uznał za uzasadniony zarzut skargi
kasacyjnej dotyczący naruszenia art. 15 § 1 Prawa o postępowaniu układowym.
Zgodnie z powyższym przepisem od daty otwarcia postępowania układowego do
czasu prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu lub umorzenia postępowania
10
nie może być ogłoszona upadłość dłużnika. Z przepisu tego wynika, że datą
graniczną, do której niemożliwe jest ogłoszenie upadłości dłużnika jest moment
uprawomocnienia się postanowienia o oddaleniu podania o otwarcie układu, a
także uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu
albo umorzenia postępowania na etapie postępowania o otwarcie postępowania
układu lub na etapie zawierania lub zatwierdzania układu, nie zaś (jak przyjął to
Sąd drugiej instancji) uchylenie układu. Celem postępowania układowego jest
zapobieżenie upadłości dłużnika i umożliwienie mu kontynuowania działalności
gospodarczej. Wyłączenie z postępowania układowego wierzytelności
wymienionych enumeratywnie w art. 4 Prawa o postępowaniu układowym, oznacza
że co do nich dłużnik nie może uzyskać ulg w żadnej postaci a wierzyciele nie
mogą w zaspokojeniu doznać uszczerbku nawet gdyby to miało zagrażać
kontynuowaniu przez dłużnika działalności gospodarczej. A zatem wierzytelności te
w porównaniu z wierzytelnościami objętymi postępowaniem układowym są
uprzywilejowane. Do takich uprzywilejowanych wierzytelności należą, między
innymi, należności z tytułu ubezpieczeń społecznych bieżące i zaległe za rok
poprzedzający otwarcie postępowania układowego (art. 4 § 1 pkt 2). Nie sposób
zaakceptować poglądu, że istniejący (prawomocnie zatwierdzony) układ tamuje
drogę ogłoszeniu upadłości mimo zaistnienia po tej dacie lub trwania nadal stanu
zaprzestania płacenia długów objętych i nieobjętych układem - należności
uprzywilejowanych. Cel zawarcia układu - zapobieżenie upadłości - spełnia się tylko
wtedy, kiedy umożliwia wywiązanie się przez dłużnika ze swych zobowiązań
dotyczących wszystkich wierzytelności, także tych nieobjętych postępowaniem
układowym. Inaczej rzecz ujmując, zawarcie układu z wierzycielami, ma ułatwić
spłacanie także długów nieobjętych postępowaniem układowym. Dlatego nie ma
żadnego uzasadnienia dla tezy, że prawomocny układ - aż do jego uchylenia
wyklucza ogłoszenie upadłości dłużnika, który mimo zawarcia układu okazał się
niewypłacalny w rozumieniu art. 1 Prawa upadłościowego. Tak więc postępowanie
układowe wywiera wpływ na wierzytelności nieobjęte tym postępowaniem, ale nie
aż do momentu uchylenia układu (przez cały czas jego obowiązywania), lecz do
prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu (oddalenia podania lub zatwierdzenia
układu) albo umorzenia postępowania. Układ zatwierdzony prawomocnie dnia 8
11
listopada 2001 roku mógł dotyczyć tylko wierzytelności powstałych wcześniej.
Zaległości składkowe, o które chodzi w rozpoznawanej sprawie dotyczą zaś okresu
późniejszego - od grudnia 2002 roku do maja 2003 roku. Z tego powodu nie mogły
one być objęte postępowaniem układowym i w tym zakresie nie ma znaczenia ich
ustawowe wyłączenie z postępowania układowego (znaczenie ma natomiast data
wejścia w życie nowelizacji wprowadzającej art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 roku Ordynacja podatkowa, na podstawie której ustanowiono
odpowiedzialność członków stowarzyszenia za zaległości składkowe). Tymczasem
możliwość uwolnienia się członka zarządu stowarzyszenia od odpowiedzialności za
zaległości składkowe spółki przez wykazanie, iż we właściwym czasie wszczęto
postępowania zapobiegające upadłości (postępowania układowe), występuje tylko
w odniesieniu do zalęgłości powstałych przed zatwierdzeniem układu. Tak więc
złożenie przez członka zarządu we właściwym czasie wniosku o wszczęcie
postępiania układowego nie uwalnia go od odpowiedzialności za zalęgłości
powstałe po zatwierdzeniu układu. Za błędne uznał Sąd Najwyższy założenie Sądu
drugiej instancji w tej kwestii, co miało istotny wpływ na ocenę jednej z przesłanek
egzoneracyjnych wskazanych w art. 116 § 1 pkt 1 w związku z art. 116a ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia
13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. W świetle
przywołanego przepisu zarówno wniosek o ogłoszenie upadłości jak i o wszczęcie
postępowania układowego złożony we właściwym czasie stanowi przesłankę
uwolnienia się od odpowiedzialności za zobowiązani stowarzyszenia. Nie oznacza
to jednakże, że efekt postępowania układowego w postaci zawartego z
wierzycielami układu uwalnia członków zarządu od odpowiedzialności za zaległości
składkowe, jeśli po tej dacie dłużnik (stowarzyszenie) stał się (lub nadal jest)
niewypłacalny, a wiec istnieje stan, który wymagałby zgłoszenia wniosku o
upadłość. Jak wynika z podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, układ z
wierzycielami zatwierdzony został w dniu 8 listopada 2001 roku, stąd też okres
biegnący od tej daty wymagał ponownej oceny.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny- Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 5 maja 2011 r., zmienił zaskarżony wyrok
Sądu Okręgowego z 24 listopada 2009 r., w pkt II oraz poprzedzającą go decyzję
12
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 grudnia 2008 r. w ten sposób, iż
ustalił, że W. B. ponosi odpowiedzialność za zaległości Stowarzyszenia Miejski
Klub Sportowy „S." z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
powszechne ubezpieczenia zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za okres od stycznia 2003 r. do kwietnia 2003 r.; zmienił
zaskarżony wyrok w pkt III oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 16 grudnia 2008 r. w ten sposób, iż ustalił, że K.K. ponosi
odpowiedzialność za zaległości Stowarzyszenia Miejski Klub Sportowy „S." z tytułu
nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, powszechne ubezpieczenia
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
za okres od stycznia 2003 r. do kwietnia 2003 r.; w pozostałym zakresie oddalił obie
apelacje; oddalił zażalenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w całości; odstąpił
od obciążania W. B. i K. K. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz organu
rentowego za postępowanie apelacyjne i kasacyjne.
Sąd Apelacyjny uznał apelacje K. K. i W. B. są uzasadnione jedynie w części
tj. w zakresie nieprawidłowego przyjęcia odpowiedzialności za składki za grudzień
2002 roku i maj 2003 roku.
W niniejszej sprawie nie ulegało wątpliwości w ocenie Sądu Apelacyjnego,
że Stowarzyszenie Miejski Klub Sportowy „S." zaniechało bieżącego wpłacania
należności składkowych w okresie wcześniejszym niż to wynika z zaskarżonych w
niniejszej sprawie decyzji. Poza sporem pozostawała okoliczność, że zaległości
składkowe co do zasady powstały w okresie pełnienia przez skarżących funkcji
członków zarządu Stowarzyszenia. Co do ram czasowych odpowiedzialności W. B.
i K. K. za nieuiszczone składki należało mieć jednak na uwadze, na co wskazywał
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku I UK 278/10, że nowelizacja
wprowadzająca art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja
podatkowa, na podstawie której ustanowiono odpowiedzialność członków zarządu
stowarzyszenia za zaległości składkowe, weszła w życie w dniu 1 stycznia 2003
roku. Zatem, jak słusznie wskazywali skarżący w swoich apelacjach, przy ocenie
spełnienia przesłanek z art. 116a w związku z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 roku Ordynacja podatkowa należało wziąć pod uwagę okres od stycznia 2003
roku. W ocenie Sądu Apelacyjnego w maju 2003r. zarówno W. B. jak i K. K. nie
13
pełnili już funkcji członków zarządu Stowarzyszenia. Obaj zrezygnowali podczas
nadzwyczajnego walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia w kwietniu 2003 r.
Zatem odnośnie ram czasowych odpowiedzialności za zaległości składkowe wobec
W. B. i K. K. należało mieć na uwadze okres od stycznia 2003 roku do kwietnia
2003 roku. Okoliczność sprawowania funkcji społecznie i niepobierania z tego tytułu
wynagrodzenia nie może mieć znaczenia w sprawie odpowiedzialności członka
zarządu jako osoby trzeciej za zaległości podatkowe stowarzyszenia. Przechodząc
do analizy spełnienia pozostałych przesłanek z art. 116a w związku z art. 116
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa, warunkujących uznanie
odpowiedzialności członków zarządu Stowarzyszenia za zaległości z tytułu składek,
Sąd Apelacyjny wskazał, że kwestia zarówno bezskuteczności egzekucji w
stosunku do Stowarzyszenia w całości oraz niewskazania przez członków zarządu
mienia Stowarzyszenia umożliwiającego zaspokojenie znacznej części zaległości,
nie ulegały wątpliwości. Wierzytelność organu rentowego z tytułu zaległości w
opłatach składek na ubezpieczenie społeczne za lata 1996-2000 wynosiła
1.670.434,03 złotych. MOKS „S." nie posiadał żadnego majątku na zaspokojenie
tego zadłużenia, poza majątkiem ruchomym - strojami sportowymi. Starania, które
czynili członkowie zarządu o pozyskanie sponsorów i restrukturyzację długu nie
przyniosły spodziewanego efektu. Jednocześnie kwestią istotną w niniejszej
sprawie, zdaniem Sadu Apelacyjnego było, iż wskutek otwarcia postępowania
układowego postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 2 lipca 2001 roku,
postępowaniem tym zostały objęte wszystkie wierzytelności klubu, poza
wierzytelnościami wobec organu rentowego i skarbowymi. W dniu 24 października
2002 roku jeden z wierzycieli klubu złożył wniosek o uchylenie układu. Sąd
Rejonowy postanowieniem z dnia 26 lutego 2003 roku uchylił układ. Skoro
należności składkowe były wyraźnie wyłączone z postępowania układowego, to
stowarzyszenie nie tylko mogło, ale i miało obowiązek odprowadzania należnych
składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Dotyczy to należności z tego
tytułu powstałych przed zawarciem układu, a tym bardziej należności powstających
po zwarciu i zatwierdzeniu układu, a więc i po dniu 8 listopada 2001 roku.
Stąd też w związku z ostatnią z przesłanek z art. 116a w związku z art. 116
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa - niewykazanie przez
14
członka zarządu, że złożono we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości
lub wszczęto postępowanie układowe albo wykazanie braku winy (jakiejkolwiek) w
niepodjęciu działań w tym kierunku, należało ocenić zachowanie się członków
zarządu Stowarzyszenia po zatwierdzeniu układu w dniu 8 listopada 2001 roku.
Sąd Apelacyjny ustalił, że po zatwierdzeniu układu w dniu 8 listopada 2001r., nadal
istniał stan niewypłacalności, bowiem nie regulowano należności wobec organu
rentowego. Układ z wierzycielami nie był realizowany, co doprowadziło do jego
uchylenia postanowieniem z 26 lutego 2003 r. Zgodnie z art. 5 § 1 i 2
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 roku
Prawo upadłościowe (tekst jednolity: Dz.U. z 1991 roku, Nr 118, poz. 512 ze zm.),
obowiązującego w spornym okresie, przedsiębiorca jest zobowiązany nie później
niż w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów zgłosić w
sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Reprezentant przedsiębiorcy, o którym
mowa w art. 1 § 2, jest zobowiązany zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości w
terminie dwóch tygodni od dnia, w którym majątek nie wystarcza na zaspokojenie
długów, chyba że wcześniej rozpoczął się bieg terminu określonego w § 1.
Przyjmuje się, iż każdy członek zarządu może zgłosić wniosek o ogłoszenie
upadłości, niezależnie od tego, czy przysługuje mu uprawnienie do samodzielnego
reprezentowania czy łącznie z innymi osobami. Stąd też w niniejszej sprawie dla
oceny zachowania W. B. i K. K. nie miały znaczenia postanowienia statutu
stowarzyszenia dotyczące składu zarządu i reprezentacji stowarzyszenia. Przy
ocenie spełnienia przesłanek z art. 116a w związku z art. 116 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa chodzi o indywidualną i osobistą
odpowiedzialność każdego członka zarządu i jednocześnie zindywidualizowany
sposób obrony tego członka przed zgłoszonym roszczeniem wierzyciela. Oznacza
to, że od każdego z członków zarządu można wymagać samodzielnej inicjatywy w
zakresie zgłaszania wniosku o upadłość we właściwym czasie, jeżeli zmierza on do
wyłączenia odpowiedzialności. Oceniając, kiedy nastąpił właściwy czas na złożenie
wniosku o ogłoszenie upadłości Stowarzyszenia oraz ewentualny brak winy W. B. i
K. K. w niepodjęciu działań w tym kierunku Sąd Apelacyjny podkreślił, że pojęcie
„właściwy czas" to czas niezbędny do oceny sytuacji osoby prawnej pod kątem
możności spłaty długów. Wykładni pojęcia „właściwy czas" do zgłoszenia wniosku o
15
upadłość nie należy dokonywać tylko opierając się na podstawach i terminach
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości określonych w art. 5 Prawa
upadłościowego, ale także z uwzględnieniem celu, jakiemu uregulowanie zawarte w
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej ma służyć. W tej kwestii Sąd Apelacyjny ustalił,
że K. K. i W. B. zostali członkami zarządu Stowarzyszenia 12 listopada 2002 r.
(wpisani do Krajowego Rejestru Sądowego 26 listopada 2002 r.). W dacie wyboru
zarządu Klub zatrudniał 20 osób w tym piłkarzy. Deklaracje ubezpieczeniowe były
składane lecz składki nie były odprowadzane. Wynagrodzenie było płacone w
ratach, często z „prywatnych pieniędzy” K. K. oraz M. G. Na początku 2003 r.
prezes zarządu złożył wniosek o restrukturyzację należności i wystąpił do
Prezydenta Miasta o umożliwienie dzierżawy stadionu, a także do PZPN o
wypłacenie pieniędzy z tytułu uczestnictwa w lidze. Żadne z tych działań nie
wpłynęło na poprawę sytuacji finansowej klubu, bo spotkały się one z negatywnym
stanowiskiem osób i urzędów, do których były kierowane. Niewątpliwie podjęto
wszelkie możliwe działania, by poprawić sytuację finansową klubu, jednakże sam
K. K. w odwołaniu od zaskarżonej decyzji wskazał, że już w dacie wyboru wiedział,
że sytuacja finansowa Stowarzyszenia była fatalna, a właściwy czas na zgłoszenie
wniosku o ogłoszenie upadłości niewątpliwie minął przed objęciem przez niego
stanowiska.
K. K. wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając powyższy wyrok w części, tj. co
do punktu II i III w zakresie ustalającym odpowiedzialność za zaległości
Stowarzyszenia MOKS S. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia
społeczne, powszechne ubezpieczenie zdrowotne, FP i FGŚP za okres od stycznia
2003 r. do kwietnia 2003 r., oddalającym jego apelację i rozstrzygającym w
przedmiocie kosztów procesu.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono „naruszenie prawa materialnego tj.
art. 116 § 1 pkt 1 lit. a poprzez jego niezastosowanie pomimo, że z ustalonego
stanu faktycznego wynika, iż na początku 2003 r. wszczęto postępowanie
zapobiegające ogłoszeniu upadłości tj. postępowanie restrukturyzacyjne zarówno
zaległości podatkowych jak i składkowych wobec ZUS; naruszenie przepisów
postępowania, co mogło mieć wpływ na wynik postępowania, a mianowicie art. 378
§ 1 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c., polegające na nierozważeniu przez Sąd Apelacyjny
16
materiału dowodowego wskazującego na wszczęcie w 2003 r. postępowania
restrukturyzacyjnego obejmującego zaległości wobec ZUS i pominięciu zarzutu
zgłoszonego w apelacji W. B. - dotyczącego nieuwzględnienia faktu wszczęcia
tegoż postępowania”. „Z ostrożności procesowej” zarzucono również „naruszenie
prawa materialnego tj. art. 116 § 1 pkt lit. b poprzez jego niezastosowanie pomimo,
że z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż K. K. nie można przypisać winy w
niezgłoszeniu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości
Stowarzyszenia MOKS S.; naruszenie prawa materialnego tj. art. 116 § 1 i 2 ustawy
z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że K.K. ponosi odpowiedzialność za zaległości składkowe
również za miesiąc kwiecień 2003r. podczas gdy termin ich płatności przypadał na
dzień 15 maja 2003 r. i dopiero po tym dniu powstała zaległość, a z ustalonego
stanu faktycznego wynika, że K. K. zrezygnował funkcji prezesa zarządu
stowarzyszenia w kwietniu 2003 r.”.
Wskazując na powyższe wniesiono o uchylenie wyroku w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu z
pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego, zaś w przypadku uznania, że wskazane podstawy naruszenia prawa
materialnego są oczywiście uzasadnione o ustalenie, że K. K. nie ponosi
odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne,
powszechne ubezpieczenie zdrowotne, FP i FGŚP za okres od stycznia 2003 r. do
kwietnia 2003 r. ewentualnie za sam miesiąc kwiecień 2003r. oraz zasądzenie na
jego rzecz od organu rentowego kosztów postępowania wg. norm przepisanych.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Zarzuty skargi odnoszą się do trzech kwestii: nieuwzględnienia wszczęcia
postępowania restrukturyzacyjnego, braku winy skarżącego w niezgłoszeniu
wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie oraz objęcia jego
odpowiedzialnością okresu do kwietnia 2003 r., podczas gdy termin płatności
17
zobowiązań składkowych za ten miesiąc przypadał w maju, już po jego rezygnacji
z funkcji prezesa zarządu.
Jeśli chodzi o zarzut naruszenia przepisów postępowania odnoszący się do
nierozważenia przez Sąd Apelacyjny okoliczności wszczęcia postępowania
restrukturyzacyjnego, nie może on być uznany za zasadny z tego względu, że Sąd
Apelacyjny nie naruszył art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. Przeciwnie,
Sąd drugiej instancji zawarł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ustalenia co do
złożenia wniosku o restrukturyzację i innych starań o poprawę sytuacji
ekonomicznej Stowarzyszenia oraz o ich bezskuteczności. Odpowiednie ustalenia i
rozważania znalazły się też w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego,
przytoczonych przez Sąd Apelacyjny. Zarzut skargi naruszenia wskazanych
przepisów postępowania nie mógł być zatem uznany za słuszny. Nie można
bowiem uznać, że Sąd Apelacyjny nie rozpoznał sprawy w granicach apelacji albo
orzekając pominął materiał dowodowy zgromadzony w postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji.
Natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego zawierają mankament o
zasadniczym znaczeniu dla możliwości ich uwzględnienia. Nie został objęty
podstawami skargi przepis art. 116a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.). W przepisie tym,
dodanym do ustawy z dniem 1 stycznia 2003 r. uregulowana została
odpowiedzialność członków organów zarządzających innych osób prawnych niż
wymienione w art. 116. Stowarzyszenie nie zostało wymienione w art. 116, zatem
tylko na podstawie art. 116a, do stosowania którego odsyła art. 31 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w zakresie należności z tytułu składek, można
rozważać odpowiedzialność skarżącego. Przepis art. 31 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych również został pominięty w podstawach skargi. Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia i w granicach
podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Podstawy skargi to jej zarzuty naruszenia
wymienionych w niej przepisów prawa. Nie można rozpatrywać zarzutów skargi
dotyczących zasadności obciążenia skarżącego odpowiedzialnością za zaległości
składkowe stowarzyszenia bez odniesienia się do przepisów art. 116a Ordynacji
18
podatkowej i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, które nie są
objęte podstawami skargi. Powołanie art. 116 Ordynacji, stosowanego w tej
sprawie jedynie odpowiednio na mocy odesłania z art. 116a nie może być uznane
za wystarczające. Natomiast rozważenie pominiętych przepisów oznaczałoby
wykroczenie poza podstawy skargi, co byłoby niedopuszczalne w świetle art. 39813
§ 1 k.p.c.
Co do zarzutu naruszenia art. 116 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej polegającego
na przypisaniu skarżącemu odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek za
kwiecień 2003 r. dodać należy, że przepis art. 116 § 2 , w którym zostały określone
granice czasowe subsydiarnej odpowiedzialności członków zarządu spółek za
zaległości podatkowe został zmieniony z dniem 1 stycznia 2009 r., ustawą z dnia 7
listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 209, poz. 1318). Przed tą zmianą odpowiedzialność
obejmowała zaległości powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu a
po zmianie obejmuje (co do zasady) zobowiązania, których termin płatności upływał
w czasie pełnienia obowiązków. Omawiana zmiana przepisu (zasadnicza dla oceny
tego zarzutu) nastąpiła po wydaniu zaskarżonych decyzji. Zarzut skargi opiera się
na aktualnym brzmieniu bez odniesienia do przepisów przejściowych ustawy
zmieniającej, co dodatkowo (poza wskazanymi wyżej względami) uniemożliwia jego
rozpatrzenie w tej sprawie.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.