Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 329/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku A. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 maja 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 4 maja 2011 r., Sąd Apelacyjny zmienił, na skutek apelacji
strony pozwanej - Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L., wyrok Sądu
Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 20 maja 2010 r.
i oddalił odwołanie wnioskodawczyni A. K. od decyzji organu rentowego z dnia 14
2
maja 2009 r., odmawiającej przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy, wobec niespełnienia przesłanki określonej w art. 57 pkt 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
Według ustaleń Sądu Okręgowego, wnioskodawczyni (ur. 19 kwietnia
1953 r.), posiadająca wykształcenie techniczne (technik obuwniczy), w toku
zatrudnienia pracowała m.in. na stanowiskach obuwnika, montażysty, robotnika i
wydawcy magazynowego, agenta punktu gastronomicznego i agenta sklepu
obuwniczego. Przez okres ponad 3 lat prowadziła działalność gospodarczą, a
ostatnio zatrudniona była w C. Sp. z o.o. na stanowisku obuwnik szwacz oraz
brygadzista produkcji. W dniu 26 lutego 2009 r. złożyła wniosek o przyznanie jej
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, wykazując łącznie 29 lat, 1 miesiąc i
6 dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym w ostatnim dziesięcioleciu (tj.
od dnia 24 lutego 1999 r. do 25 lutego 2009 r.) okres 5 lat, 1 miesiąca i 17 dni
okresów składkowych i nieskładkowych. Orzeczeniem z dnia 30 marca 2009 r.
Lekarz Orzecznik ZUS stwierdził, że wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy.
Wobec sprzeciwu wnioskodawczyni Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 6
maja 2009 r. podtrzymała orzeczenie Lekarza Orzecznika. Biegli sądowi: lekarze
chirurg - ortopeda, neurolog i internista, z których opinii dowód dopuścił Sąd
pierwszej instancji, po rozpoznaniu u wnioskodawczyni m.in. zmian zwyrodnieniowo
- dyskopatycznych kręgosłupa szyjnego, nadciśnienia tętniczego I stopnia WHO,
oraz zaburzeń adaptacyjnych o typie reakcji depresyjnej, uznali że zachowała ona
zdolność do pracy na poziomie posiadanych kwalifikacji. Ocenę tę podzielili w opinii
również biegli lekarze psycholog i psychiatra.
Wobec zakwestionowania przez wnioskodawczynię opinii biegłych internisty,
ortopedy i neurologa, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu
neurochirurgii, który tak w opinii zasadniczej jak i uzupełniającej, ostatecznie uznał,
że wnioskodawczyni jest częściowo niezdolna do pracy zgodnej z kwalifikacjami
przez okres 2 lat od dnia złożenia wniosku, w związku z rozpoznanym zespołem
bólowym korzeniowym szyjnym o znacznym nasileniu, z obustronną rwą barkowo –
ramieniową, ograniczającą sprawność ruchową kończyn górnych, głównie w
stawach barkowych. W ocenie biegłego wnioskodawczyni kwalifikuje się do
3
leczenia operacyjnego neurochirurgicznego, choć nie gwarantuje ono pełnego
wyleczenia, ale jest jedyną drogą do zmniejszenia istniejących obecnie
dolegliwości. Przy tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy wyrokiem z
dnia 20 maja 2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał
wnioskodawczyni prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia
26 lutego 2009 r. na okres dwóch lat. Rozpoznając apelację organu rentowego od
tego wyroku, Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe, dopuszczając
dowód z opinii biegłego neurochirurga i podzielając jej konkluzje orzekł, że
wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy w rozumieniu art. 12 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, a tym samym nie spełniła przesłanki określonej w
art. 57 ust. 1 pkt 1 powyższej ustawy do uzyskania dochodzonego świadczenia.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości pełnomocnik wnioskodawczyni i
zarzucając naruszenie prawa materialnego – art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz przepisów postępowania - art. 381 w związku z art. 217 § 2 k.p.c., wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania, lub gdy zarzut taki okaże się niezasadny. Skarga
kasacyjna zarzuca naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. (zgodnie, z którym sąd pominie
środki dowodowe, jeżeli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione
lub jeżeli strona powołuje dowodowy jedynie dla zwłoki) w związku z art. 381 k.p.c.
przez „dopuszczenie w postępowaniu odwoławczym, wbrew regułom dowodzenia,
dowodu z opinii kolejnego biegłego, podczas gdy sporne okoliczności zostały
wyjaśnione przez Sąd pierwszej instancji drodze dowodu z dwóch opinii biegłych”.
Zarzut ten jest oczywiście nieuzasadniony, gdy się zważy z jednej strony wyniki
postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji
4
(rozbieżności w opiniach biegłych), z drugiej zaś art. 382 k.p.c., wskazujący że sąd
drugiej instancji (apelacyjny), orzeka na podstawie materiału zebranego w
postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Trafnie
zatem (zgodnie z art. 227 k.p.c.) Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie
dowodowe, dopuszczając dowód z opinii biegłego z zakresu neurochirurgii i nie
naruszył w związku z tym art. 217 § 2 k.p.c. a w konsekwencji także art. 381 k.p.c.,
skoro wbrew odmiennym zarzutom skargi kasacyjnej, okoliczności stanu zdrowia
wnioskodawczyni nie zostały w pełni wyjaśnione (por. także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., II UK 346/10 - niepublikowany, w którym m.in.
wskazano, że jeżeli w odniesieniu do ustaleń faktycznych wymagających
specjalistycznej wiedzy sąd zasięgnął opinii biegłych, to ewentualne powołanie
jeszcze innych biegłych, można by uznać za powinność sądu, gdy pierwotna opinia
budzi istotne i nie dające się usunąć wątpliwości). Skoro stosownie do art. 381
k.p.c., sąd apelacyjny może pominąć nowe fakty i dowody (w sytuacjach
określonych w przepisie), to tym samym przepis ten przyjmuje jako zasadę, że
nowe fakty i dowody są dopuszczalne w postępowaniu przed sądem drugiej
instancji, a jedynie wyjątkowo wykluczone.
Nie można także podzielić zarzutu naruszenia prawa materialnego. Zgodnie
z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, renta z tytułu niezdolności do pracy
przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie trzy wymienione w tym przepisie
warunki, z których doniosły – z punktu widzenia przesłanek skargi kasacyjnej – jest
tylko pierwszy, a mianowicie niezdolność do pracy (art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy).
Badanie, czy ubezpieczona spełnia warunki nabycia prawa do renty, sprowadza się
zatem do ustalenia, czy jest ona niezdolna do pracy. Ustalenia niezdolności do
pracy, dokonuje się na zasadach i w trybie określonych w ustawie o emeryturach i
rentach z FUS, stosując odpowiednio art. 12 – 14 tej ustawy. Przepis art. 12 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, definiując niezdolność do pracy, stanowi, że
niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do
pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje
odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Przepisy ust. 2 i 3 wskazują,
że całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do
5
wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która
w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji. Natomiast zgodnie z art. 13 przy ocenie stopnia i przewidywanego
okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy
uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości
przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, oraz
możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz
celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter
dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje
psychofizyczne. Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” należy
brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego
schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą
niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności
do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną
do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest
więc osoba, która spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem
zarówno biologicznym jak i ekonomicznym (por. niepublikowany wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 grudnia 2004 r., I UK 28/04). W orzecznictwie przyjmuje się
również (por. wyroki z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 11/03, z dnia 5 lipca 2005 r.,
I UK 222/04, oraz z dnia 18 maja 2006 r., II UK 156/05, niepublikowane), że
decydującą dla stwierdzenia niezdolności do pracy jest utrata możliwości
wykonywania pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu przy
braku rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Gdy więc
biologiczny stan kalectwa lub choroba, nie powodują naruszenia sprawności
organizmu w stopniu mającym wpływ na zdolność do pracy dotychczas
wykonywanej lub innej mieszczącej się w ramach posiadanych lub możliwych do
uzyskania kwalifikacji, to brak prawa do tego świadczenia. Prawa tego nie można w
szczególności wywodzić z przewidzianych w art. 13 ustawy przesłanek, a więc:
stopnia naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia
niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, możliwości wykonywania
dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowości przekwalifikowania
zawodowego, przy wzięciu pod uwagę rodzaju i charakteru dotychczas
6
wykonywanej pracy, poziomu wykształcenia, wieku i predyspozycji
psychofizycznych, bowiem odnoszą się one tylko do ustalania stopnia lub trwałości
niezdolności do pracy. Nie mają więc znaczenia, jeżeli aspekt biologiczny
(medyczny) wskazuje na zachowanie zdolności do pracy. Obiektywna możliwość
podjęcia dotychczasowego lub innego zatrudnienia, zgodnie z poziomem
kwalifikacji, wykształcenia, wieku i predyspozycji psychofizycznych może być brana
pod uwagę tylko wówczas, gdy ubiegający się o rentę jest niezdolny do pracy z
medycznego punktu widzenia, gdyż oba te aspekty muszą występować łącznie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98,
OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 624). O niezdolności do pracy nie decyduje więc
niemożność podjęcia innej pracy, lecz koniunkcja niezdolności do pracy z
niezdolnością do przekwalifikowania się do innego zawodu. Odmienny pogląd
prowadziłby do pomijania treści art. 12 ustawy o emeryturach i rentach, który Sąd
Najwyższy wykłada stwierdzając, że częściowa utrata zdolności do pracy
zarobkowej nie jest równoznaczna z niemożliwością wykonywania
dotychczasowego zatrudnienia, ale została ograniczona do pracy zgodnej z
poziomem posiadanych kwalifikacji, oraz że dopiero konieczność zmiany zawodu i
brak rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu stanowi
podstawę do przyznania renty inwalidzkiej z tytułu częściowej niezdolności do pracy
(por. wyroki z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98 - OSNAPiUS 2000 nr 16,
poz. 624; z dnia 10 maja 2000 r., II UKN 533/99 - OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 648,
czy z dnia 25 listopada 1998 r., II UKN 326/98 - OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 36). W
rozpoznawanej sprawie istotne było, czy z powodu naruszenia sprawności
organizmu wnioskodawczyni utraciła całkowicie lub częściowo zdolność do pracy
zarobkowej. Ta ostatnia kwestia została rozstrzygnięta przez Sąd drugiej instancji w
oparciu o opinie biegłych lekarzy, z których wynikało, że wnioskodawczyni nie jest
obecnie osobą niezdolną do pracy, a zatem – wobec niespełnienia warunku z
art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - nie przysługuje jej renta
z tytułu niezdolności do pracy.
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.