Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 715/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Maria Szulc
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Wasiak
w sprawie z powództwa T. - Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w P.
przeciwko C. z siedzibą w K. - Szwajcaria
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 maja 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem wstępnym z dnia 19 stycznia 2011 r. uznał za
usprawiedliwione co do zasady roszczenie o zapłatę wniesione przez stronę
powodową T. sp. z oo. w P. przeciwko C. w K.. Ustalił, że w grudniu 2001 r.
pomiędzy stroną powodową i spółką z o.o. E. zostało zawarte porozumienie
handlowe, w którym ustalono, że E. jest wyłącznym dystrybutorem towarów
oferowanych przez stronę powodową na terenie Polski. W końcu 2004 r. strona
powodowa prowadziła ze spółką E. rozmowy na temat sprzedaży w 2005 r.
wielkanocnych zajączków czekoladowych. Postanowieniem z dnia 17 stycznia
2005 r. Sąd Okręgowy w W., uwzględniając wniosek strony pozwanej, wydał
postanowienie o zabezpieczeniu powództwa, w którym zakazał stronie powodowej
wprowadzania do obrotu, oferowania i reklamowania wyrobu czekoladowego
w formie „zajączka T." podobnego do „zajączka L. " chronionego wspólnotowym
znakiem towarowym, nakazał zajęcie u strony powodowej gotowych wyrobów oraz
klisz drukarskich, matryc i form niezbędnych do produkcji „zajączka T.". Zażalenie
strony powodowej na to postanowienie zostało oddalone. W oparciu o
postanowienie o zabezpieczeniu komornik sądowy w dniu 1 lutego 2005 r. zajął
ponad 50000 „zajączków T.", formy do ich produkcji oraz folię aluminiową srebrną i
złotą. Zajęte przez komornika wyroby czekoladowe i inne materiały służące do ich
produkcji uległy przeterminowaniu i w październiku 2006 r. zostały przekazane
firmie V. do zniszczenia i utylizacji. Wyrokiem z dnia 22 września 2005 r. Sąd
Okręgowy w W. oddalił powództwo strony pozwanej, a jej apelacja została
oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 lipca 2006 r. Na skutek skargi
kasacyjnej strony pozwanej Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2007 r.
uchylił ten wyrok. Po ponownym rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny zmienił
zaskarżony wyrok, uwzględniając powództwo. Od wyroku Sądu Apelacyjnego z
dnia 23 lipca 2007 r. strona powodowa złożyła skargę kasacyjną. Na jej wniosek
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 22 stycznia 2008 r. wstrzymał wykonanie
zaskarżonego wyroku. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 15 czerwca 2009 r. uchylił
wyrok Sądu Apelacyjnego i oddalił apelację strony pozwanej. Po zabezpieczeniu
powództwa strony pozwanej spółka E. nie kupowała „zajączków T." i wycofała ten
3
towar z ofert składanych u swoich klientów. W latach 2006-2009 sprzedaż innych
produktów strony powodowej wzrastała. W sezonie wielkanocnym 2010 r. spółka E.
sprzedała około 450000 „zajączków T". Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu strony
pozwanej o wygaśnięciu roszczenia strony powodowej, dochodzonego na podstawie
art. 746 k.p.c., z uwagi na upływ rocznego terminu zawitego przewidzianego w tym
przepisie. W jego ocenie, bieg tego terminu, wbrew literalnemu brzmieniu art. 746
k.p.c., rozpoczyna się od dnia powstania roszczenia, a nie dnia wyrządzenia szkody
na skutek wykonania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Sąd Okręgowy
uznał, że w przypadku obliczania tego terminu po prawomocnym oddaleniu
powództwa przez sąd drugiej instancji i wniesieniu skargi kasacyjnej, bieg terminu do
dochodzenia odszkodowania powinien być powiązany z definitywnym zakończeniem
sporu, w sprawie w której dokonano zabezpieczenia. Sąd pierwszej instancji przyjął,
że ostatecznie dopiero wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r.
przesądził o zasadności roszczenia strony powodowej. Strona powodowa złożyła
pozew w dniu 2 października 2009 r., a zatem przed upływem terminu określonego
w art. 746 k.p.c. Strona powodowa wykazała również, że na skutek wykonania
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia doznała szkody, co było wystarczające
dla uwzględnienia powództwa co do zasady.
Apelacja strony pozwanej została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 18 maja 2011 r., który podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji.
Uznał także za trafne stanowisko Sądu Okręgowego, że przy wykładni art. 746 § 1
zdanie drugie nie można ograniczyć się do reguł wykładni językowej, gdyż w sposób
oczywisty prowadzi ona do nieracjonalnych konsekwencji. Nie można bowiem
zaakceptować oceny, że roszczenie może wygasnąć przed jego powstaniem.
Oceniając, czy strona powodowa zachowała termin roczny biegnący od dnia
oddalenia powództwa podzielił także stanowisko Sądu Okręgowego, że termin ten, w
przypadku wniesienia skargi kasacyjnej, powinien być liczony od chwili definitywnego
zakończenia sporu, z uwzględnieniem wyniku postępowania kasacyjnego. Podkreślił
jednocześnie, że w wyniku skargi kasacyjnej strony pozwanej wyrok Sądu
Apelacyjnego został uchylony w dniu 13 kwietnia 2007 r., a więc przed upływem
roku, od chwili kiedy strona powodowa mogła wytoczyć powództwo o zasądzenie
4
odszkodowania. Na skutek wyroku Sądu Najwyższego odpadła zatem podstawa,
która uzasadniała wytoczenie powództwa na podstawie art. 746 § 1 k.p.c. O istnieniu
roszczenia strony powodowej przesądził zaś dopiero kolejny wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 października 2008 r.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta na obu podstawach
określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucono w niej błędną wykładnię art. 746 k.p.c.
oraz naruszenie art. 363 § 1 k.p.c. w zw. z art. 3981
§ 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c.
W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i oddalenie powództwa, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieuzasadniony był zarzut naruszenia art. 328 § 1 k.p.c. poprzez brak
wskazania przez Sąd Apelacyjny przepisu uzasadniającego odmienne liczenie biegu
terminu zawitego określonego w art. 746 k.p.c. niż od dnia powstania szkody. Sąd
Apelacyjny wskazał wyraźnie, że oceniając zachowanie przez stronę powodową
terminu do dochodzenia odszkodowania zastosował wyłącznie art. 746 k.p.c.,
odstępując jedynie od wykładni językowej tego przepisu. Uznał, że termin ten
rozpoczyna bieg od dnia powstania roszczenia mimo innego brzmienia przepisu. Nie
miał zatem podstaw do wskazywania innych przepisów uzasadniających odmienny
sposób określenia biegu rocznego terminu prekluzyjnego niż wynikający z treści art.
746 k.p.c.
Skarżący zarzucił natomiast zasadnie naruszenie art. 363 § 1 k.p.c.,
podnosząc, że Sąd Apelacyjny błędnie ocenił pojęcie prawomocnego oddalenia
powództwa jako jednej z przesłanek roszczenia odszkodowawczego wskazanych
w art. 746 k.p.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wyrok sądu drugiej instancji
oddalający apelację od wyroku oddalającego powództwo korzysta z cechy
prawomocności niezależnie od wniesienia skargi kasacyjnej od tego wyroku.
Wynikająca z art. 746 przesłanka roszczenia w postaci oddalenia powództwa lub
wniosku w postępowaniu nieprocesowym, odnosi się zaś do cechy prawomocności
takich orzeczeń. Konstrukcja tego przepisu - w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 3 maja 2012 r. - nie pozwala przyjąć aby wymagał on, wbrew ocenie Sądu
5
Apelacyjnego, żeby prawomocność orzeczenia miała charakter „ostateczny"
i w przypadku wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku sądu drugiej instancji termin
roczny ulegał wydłużeniu i rozpoczynał bieg dopiero po zakończeniu postępowania
kasacyjnego.
Tego rodzaju odstępstwo od ogólnej zasady biegu rocznego terminu zawitego
określonego w art. 746 k.p.c. wprowadziła dopiero ustawa z dnia 16 września
2011 r. Dodany przez nią art. 746 § 11
nie miał jednak zastosowania
w rozstrzyganej sprawie. W stanie prawnym obowiązującym do dnia 3 maja 2012 r.
wniesienie skargi kasacyjnej od prawomocnego wyroku oddalającego powództwo
nie miało wpływu na bieg terminu prekluzyjnego wskazanego w art. 746 k.p.c.
Dla jego zachowania konieczne było wytoczenie powództwa przed jego upływem,
a wniesienie skargi kasacyjnej od wyroku, którego treść uzasadniała wytoczenie
powództwa, uzasadniałoby zawieszenie postępowania w sprawie o zasądzenie
odszkodowania. Uwzględniając powyższe za uzasadniony należało uznać także
zarzut błędnej wykładni art. 746 k.p.c. odnoszący się do rozumienia pojęcia
oddalenia powództwa użytego w tym przepisie.
Częściowo uzasadniony był zarzut błędnej wykładni art. 746
k.p.c. w części dotyczącej oceny rodzaju zdarzenia decydującego
o rozpoczęciu biegu terminu zawitego do dochodzenia odszkodowania.
Sąd Apelacyjny uznał, wbrew treści tego przepisu, że bieg rocznego
terminu prekluzyjnego nie jest związany z datą powstania szkody
na skutek wykonania postanowienia o zabezpieczeniu i rozpoczyna się
od chwili powstania roszczenia. Wobec jednoznacznej treści przepisu tego
poglądu nie może zaakceptować. Jego przyjęcie oznaczałoby, że w żadnym
przypadku bieg terminu do dochodzenia odszkodowania nie mógłby
się rozpocząć w dniu powstania szkody. Tymczasem szkoda związana
z wykonaniem postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia może powstać także po
zaistnieniu zdarzenia uzasadniającego powstanie roszczenia odszkodowawczego.
W tym przypadku powołane przez Sąd Apelacyjny argumenty na rzecz wykładni
celowościowej i funkcjonalnej art. 746 k.p.c., uzasadniające odstąpienie od jego ścisłej
wykładni traciłyby na znaczeniu. Nie oznacza to jednak, że skarżący zasadnie
6
zakwestionował możliwość sięgnięcia do wykładni celowościowej i funkcjonalnej art.
746 k.p.c. mimo niebudzącej wątpliwości treści tego przepisu. Sąd Apelacyjny uznał
zasadnie, że ograniczenie się wyłącznie do wykładni językowej art. 746 k.p.c. mogłoby
prowadzić do niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji. W niektórych bowiem
przypadkach roszczenie odszkodowawcze mogłoby w istocie wygasać przed jego
powstaniem (przed zaistnieniem przesłanki decydującej o powstaniu roszczenia).
Za takim stanowiskiem przemawia także dokonana na mocy ustawy z dnia
16 września 2011 r. nowelizacja art. 746 k.p.c., podyktowana jego wadliwą redakcją.
Wykładnia art. 746 k.p.c. w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. -
mającym zastosowanie w rozstrzyganej sprawie - uwzględniająca funkcje i cele tego
przepisu, uzasadnia nakazuje stwierdzenie, że bieg rocznego terminu prekluzyjnego
wskazanego w art. 746 k.p.c. nie rozpoczynał się wcześniej, niż w dniu powstania
roszczenia w przypadku przesłanki istniejącej (w rozpoznawanej sprawie nie
rozpoczynał biegu przed uprawomocnieniem się wyroku oddalającego powództwo).
Uwzględniając powyższe należało przyjąć, że zaskarżony wyrok odpowiada
prawu i skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
Bezspornym jest bowiem, że pierwszy wyrok Sadu Apelacyjnego, którego
treść uzasadniała wytoczenie powództwa przez stronę powodową, został uchylony
przez Sąd Najwyższy w wyniku skargi kasacyjnej strony pozwanej przed
upływem rocznego terminu od jego wydania. Roszczenie strony powodowej zatem nie
wygasło i jednocześnie odpadła podstawa do dochodzenia tego roszczenia. Powyższy
wyrok kasatoryjny Sądu Najwyższego spowodował, że termin prekluzyjny rozpoczął
bieg na nowo po kolejnym prawomocnym oddaleniu powództwa (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 października 2008 r.). Strona powodowa wytoczyła zaś
powództwo przed upływem rocznego terminu prekluzyjnego biegnącego od tej daty.
jw