Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 72/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
w sprawie z powództwa J.H., R.M.
przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Biuru
Terenowemu w K.
o wypłatę świadczeń,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 6 października 2011 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powodowie J.H. i R.M. wnieśli pozwy przeciwko Funduszowi
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Biuro Terenowe w K. domagając się
2
zasądzenia świadczeń pracowniczych w kwotach: - powód J.H. : 17.211,- zł, -
powód R.M. : 17.024,- zł. W odpowiedzi na pozew pozwany Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Biuro Terenowe w K. (powoływany
dalej, jako „Fundusz”) wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 15 marca 2011 r. Sąd Rejonowy […] w K. co do zasady, a
także w zdecydowanej mierze co do wysokości uwzględnił roszczenia powodów.
Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda J.H. łącznie 16.920,24 zł
tytułem wynagrodzenia za czerwiec 2009, odszkodowania za skrócenie okresu
wypowiedzenia oraz tytułem odprawy pieniężnej, natomiast na rzecz powoda R.M.
zasądził od pozwanego łącznie 16.576,40 zł tytułem wynagrodzenia za czerwiec i
lipiec 2009 r., odprawy pieniężnej oraz odszkodowania za skrócony okres
wypowiedzenia.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód J.H. był zatrudniony w P. Spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z. od 1 stycznia 2008 r. do 30
czerwca 2009 r. Powód R.M. był zatrudniony w tej spółce od 1 stycznia 2008 r. do
31 lipca 2009 r. Prawomocnym wyrokiem zaocznym z dnia 29 września 2009 r. Sąd
Rejonowy w Z. zasądził od Spółki P. na rzecz R.M. świadczenia pracownicze objęte
wnioskiem o wypłatę złożonym pozwanemu Funduszowi. Podobnie prawomocnym
wyrokiem zaocznym z dnia 6 października 2009 r. Sąd ten zasądził od Spółki P. na
rzecz J.H. świadczenia pracownicze objęte wnioskiem o wypłatę złożonym
pozwanemu Funduszowi. Wszczęte przez powodów egzekucje świadczeń
zasądzonych ww. wyrokami były bezskuteczne. Spółka P. zaprzestała prowadzenia
działalności gospodarczej od sierpnia 2009 r. Postanowieniem z dnia 23 lipca 2010
r. Sąd Rejonowy w G. oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości Spółki P.
stwierdzając, że stan jej majątku nie wystarcza na zaspokojenie kosztów
postępowania. W czerwcu i sierpniu 2010 r. powodowie wystąpili do pozwanego z
wnioskiem o wypłatę niezaspokojonych świadczeń pracowniczych zasądzonych na
ich rzecz od byłego pracodawcy Spółki P., ale pozwany odmówił wypłaty
stwierdzając, że nie spełniają oni warunków z art. 12 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 13
lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy.
3
Zdaniem Sądu Rejonowego żądania powodów zasługują na częściowe
uwzględnienie. Ich pracodawca Spółka P. faktycznie zaprzestał prowadzenia
działalności gospodarczej 1 sierpnia 2009 r. W związku z tym stał się niewypłacalny
w rozumieniu art. 8a ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 158, poz. 1121 ze
zm.; powoływanej dalej, jako: „ustawa” lub „ustawa z 2006 r.”) z dniem 1
października 2009 r., tj. z upływem 2 miesięcy faktycznego zaprzestania
prowadzenia działalności gospodarczej zapoczątkowanego 1 sierpnia 2009 r.
Zgodnie z art. 12 ust. 3 tej ustawy, roszczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę
podlegają zaspokojeniu za okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające datę
wystąpienia niewypłacalności pracodawcy albo za okres nie dłuższy niż 3 miesiące
poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli ustanie stosunku pracy przypada w
czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy. Z kolei roszczenie z tytułu odprawy pieniężnej i
odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia podlegają zaspokojeniu, jeżeli
ustanie stosunku pracy nastąpiło w okresie nie dłuższym niż 9 miesięcy
poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie
dłuższym niż 4 miesiące następujące po tej dacie. Skoro więc stosunek pracy
powoda R.M. ustał 31 lipca 2009 r., a powoda J.H. 30 czerwca 2009 r., a
niewypłacalność ich byłego pracodawcy Spółki P. wystąpiła 1 października 2009 r.,
to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, ich stosunki pracy ustały w okresie nie
dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności
pracodawcy. Z tych względów odmowa wypłaty przez pozwanego dochodzonych
przez powodów świadczeń nie miała oparcia w obowiązujących przepisach. Sąd
Rejonowy wskazał, że wysokość przedmiotowych świadczeń wynikała z
powołanych wyżej wyroków zaocznych Sądu Rejonowego w Z. i nie była
kwestionowana przez pozwanego. Jednakże wysokość żądanej przez powoda J.H.
odprawy pieniężnej wykraczała poza limit wynikający z ustawy z 2006 r., a żądane
przez powoda R.M. wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych nie ma w
niej podstawy, co skutkowało oddaleniem powództw w stosownym zakresie.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelacje pozwanego Funduszu od powyższego wyroku Sądu Rejonowego.
4
W uzasadnieniu wyroku Sąd drugiej instancji wskazał, że Sąd Rejonowy dokonał
prawidłowej interpretacji art. 12 ust. 3 w związku z art. 8a ustawy z 2006 r. Istotnie,
zdaniem Sądu, stosownie do art. 12 ust. 3 ustawy, roszczenia z tytułu
wynagrodzenia za pracę podlegają zaspokojeniu za okres nie dłuższy niż 3
miesiące poprzedzające datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy albo za
okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli
ustanie stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy
poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności pracodawcy. Z kolei
roszczenia z tytułu odprawy pieniężnej i odszkodowania za skrócenie okresu
wypowiedzenia podlegają zaspokojeniu, jeżeli ustanie stosunku pracy nastąpiło w
okresie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż 4 miesiące
następujące po tej dacie. Skoro więc stosunek pracy powoda R.M. ustał 31 lipca
2009 r., a powoda J.H. 30 czerwca 2009 r., zaś niewypłacalność ich byłego
pracodawcy wystąpiła, zgodnie z art. 8a ustawy 1 października 2009 r., tj. z
upływem 2 miesięcy od faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności
gospodarczej datowanego na 1 sierpnia 2009 r., to istotnie stosunki pracy powodów
ustały w okresie nie dłuższym niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy. Odmowa wypłaty przedmiotowych świadczeń przez
pozwany Fundusz była zatem nieuzasadniona.
Pozwany Fundusz zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego, opierając
skargę kasacyjną na podstawie naruszenia prawa materialnego, przez oczywiste
naruszenie art. 8a i art. 12a ustawy z 2006 r., polegające na przyjęciu, że w razie
faktycznego zaprzestania działalności pracodawcy obowiązek wypłaty świadczeń
pracowniczych znajduje zastosowanie także wobec osób niebędących
pracownikami w dacie zaistnienia faktycznej niewypłacalności byłego pracodawcy.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych
wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa i zasądzenie
od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa
prawnego.
5
W uzasadnieniu skargi wskazano, że ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o
zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. Nr 18, poz. 100) dodano art. 8a, 12a i 22a oraz zmieniono
art. 13 i 23 ust. 1 ustawy z 2006 r. Celem tych zmian, co wynika z uzasadnienia
projektu ustawy zawartego w druku nr 2023 Sejmu VI kadencji, było umożliwienie
wypłaty pracownikom ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych zaliczek na poczet świadczeń pracowniczych w sytuacji, gdy brak
jest osób uprawnionych do reprezentacji niewypłacalnego pracodawcy. Z tych
przyczyn dodano do ustawy z 2006 r. art. 8a ustalający tytuł niewypłacalności
pracodawcy w związku z niezaspokojeniem roszczeń pracowniczych z powodu
braku środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności
przez pracodawcę oraz dodano art. 12a, który wprowadza rozwiązania
umożliwiające wypłatę pracownikom zaliczek na poczet świadczeń. W ocenie
pozwanego Funduszu, skoro celem ustawodawcy było umożliwienie wypłaty ze
środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych zaliczek na rzecz
pracowników w sytuacji, gdy nie ma osób uprawnionych do reprezentacji
niewypłacalnego pracodawcy, to przedstawionej w dotychczasowym postępowaniu
sytuacji nie można porównywać do stanu będącego podstawą założeń
ustawodawcy do nowelizacji ustawy z 2006 r. Ustalenia poczynione przez Sądy obu
instancji dowodzą że pracodawca powodów - spółka P. miała organy uprawnione
do jej reprezentacji w czasie, gdy powodowie pozostawali w stosunku zatrudnienia
oraz, że powodowie dochodzą roszczeń w czasie po zakończeniu zatrudnienia w
spółce P.. Art. 8a ust. 1 ustawy z 2006 r. stanowi, że niewypłacalność pracodawcy
zachodzi również w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku
środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę, trwającego dłużej niż 2 miesiące. Przepis ten pozostaje jednak w
ścisłym związku z art. 12a, który odnosi się do wniosków indywidualnych. Oznacza
to, że pracownikom, z którymi nie został jeszcze rozwiązany stosunek pracy w
przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę, trwającego
dłużej niż 2 miesiące, wypłaca się, na wniosek pracownika, wyłącznie zaliczkę na
poczet niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń pracowniczych, w kwocie
niezaspokojonych roszczeń, o których mowa w art. 12 ust. 2, nie więcej jednak niż
6
wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W wypadku, o którym mowa w
art. 8a ust.1 ustawy, oprócz wniosku o zaliczkę, pracownik jest zobowiązany złożyć
między innymi oświadczenie o pozostawaniu z danym pracodawcą w stosunku
pracy. Jednocześnie art. 12 a ust. 6 ustawy przesądza, że wypłata pozostałych
niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, jak również roszczeń byłych
pracowników lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego
pracownika lub zmarłego byłego pracownika może nastąpić w oparciu o wniosek
złożony w trybie i na zasadach określonych w art. 16 ustawy. Skoro powodowie nie
pozostają już w stosunku pracy ze spółką P., to nie jest możliwa wypłata na ich
rzecz zaliczki na poczet niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń
pracowniczych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę. Wobec faktu, że stosunki pracy powodów z ich pracodawcą zostały
rozwiązane odpowiednio w czerwcu i lipcu 2009 r., to w ocenie pozwanego do
wypłaty może dojść wyłącznie po spełnieniu przesłanek niewypłacalności, o których
mowa w art. 3 i art. 8 ustawy z 2006 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Art. 8a ustawy z 2006 r. rozszerza zakres
pojęcia niewypłacalności pracodawcy o nowy wypadek. Zgodnie z tym
unormowaniem: „Niewypłacalność pracodawcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1,
zachodzi również w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku
środków finansowych w przypadku faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę, trwającego dłużej niż 2 miesiące” (ust. 1); „Datą wystąpienia
niewypłacalności pracodawcy jest dzień upływu terminu, o którym mowa w ust. 1”
(ust. 2). Z cytowanych przepisów wynika, że niewypłacalność w rozumieniu ustawy
zachodzi również wtedy, gdy ma miejsce sytuacja cechująca się tym, że: (-)
pracodawca nie zaspokaja roszczeń pracowniczych, (-) powodem niezaspokojenia
roszczeń jest brak środków finansowych, (-) pracodawca faktycznie zaprzestał
działalności, (-) stan ten trwa dłużej niż 2 miesiące. Za datę wystąpienia
niewypłacalności w takim wypadku ustawa uznaje dzień upływu dwumiesięcznego
okresu faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę. Zarówno
7
umiejscowienie w ciągu przepisów definiujących niewypłacalność, jak i treść art. 8a
(„Niewypłacalność pracodawcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1, zachodzi
również…”) wskazują, że jest to kolejny z normowanych w ustawie wypadków,
składających się na określenie niewypłacalności pracodawcy. Wobec tego
pracownikom w razie wystąpienia niewypłacalności, o której stanowi art. 8a,
przysługują roszczenia określone w art. 12, ponieważ roszczenia te przysługują, na
zasadach określonych w tym przepisie „W razie niewypłacalności pracodawcy”.
Roszczenia z tytułu niewypłacalności przysługują nie tylko osobom będącym
pracownikami w dacie niewypłacalności, lecz także „byłym pracownikom” tj.
osobom, których stosunek pracy ustał przed datą niewypłacalności pracodawcy,
pod warunkiem, że ustanie stosunku pracy nastąpiło w czasie nie dłuższym niż 9
miesięcy poprzedzających tę datę (art. 12 ust. 3-5 w związku z art. 11 ustawy z
2006 r.). Żaden przepis ustawy nie wyłącza prawa byłych pracowników (których
stosunek pracy uległ rozwiązaniu w czasie nie dłuższym niż 9 miesięcy
poprzedzających datę niewypłacalności) do świadczeń określonych w art. 12 w
sytuacji, w której niewypłacalność przybiera postać zdefiniowaną w art. 8a. Różnica
w uprawnieniach pracowników, których pracodawca stał się niewypłacalny w takiej
sytuacji, sprowadza się jedynie do przyznania im przez art. 12a prawa do zaliczki
na poczet niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń pracowniczych.
Wysokość i formalne wymagania, które muszą być spełnione dla uzyskania zaliczki
określa art. 12a ust. 1-3. Jednym z tych wymagań jest złożenie przez ubiegającego
się o zaliczkę oświadczenia, że pozostaje w stosunku pracy z niewypłacalnym
pracodawcą. Wymagania te odnoszą się jednak wyłącznie do osób ubiegających
się o zaliczkę, która nie jest przedmiotem sporu w niniejszej sprawie (poza tym
treść zdania drugiego art. 12a ust. 2 może uzasadniać twierdzenie, że także
zaliczka przysługuje byłym pracownikom i innym uprawnionym osobom). Natomiast
nie stanowią one warunku uzyskania innych wynikających z ustawy świadczeń w
wypadku niewypłacalności zdefiniowanej w art. 8a ust. 1 przez osoby uprawnione
do świadczeń przysługujących w razie niewypłacalności pracodawcy. Wniosek ten
nie budzi wątpliwości na gruncie przestawionych wyżej unormowań. Poza tym,
potwierdza go wprost art. 12a ust. 6, który stanowi, że „Wypłata pozostałych
niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, jak również roszczeń byłych
8
pracowników lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego
pracownika lub zmarłego byłego pracownika może nastąpić w oparciu o wniosek
złożony w trybie i na zasadach określonych w art. 16.” Nie ma więc wątpliwości, że
były pracownik pracodawcy, którego stosunek pracy ustał w okresie nie dłuższym
niż 9 miesięcy poprzedzających datę wystąpienia niewypłacalności, pracodawcy
polegającej na niezaspokojeniu roszczeń pracowniczych z powodu braku środków
finansowych w wypadku faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę,
trwającego dłużej niż 2 miesiące (art. 8a ust. 1) ma prawo nie tylko do zaliczki o
której mowa w art. 12a, lecz także do wynagrodzenia za pracę i innych roszczeń z
tytułu należności głównych określonych w art. 12 ustawy.
Nieprzekonujące są też argumenty skarżącego odwołujące się do
wskazanego w uzasadnieniu skargi kasacyjnej uzasadnienia projektu ustawy z dnia
8 stycznia 2010 r., którą, jak już wcześniej wskazano, wprowadzono art. 8a i 12a do
ustawy z 2006 r. Z żadnego fragmentu uzasadnienia nie wynika, że pracownikom w
sytuacji określonej w art. 8a przysługuje wyłącznie zaliczka wskazana w art. 12a
ust. 1. Przeciwnie, ten ostatni przepis wprost stanowi, że jest to zaliczka „na poczet
niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń pracowniczych”. Natomiast
rzeczywiście w uzasadnieniu projektu wskazuje się, że bodźcem do wprowadzenia
zmiany było dążenie do umożliwienia wypłaty zaliczek przez Fundusz pracownikom
takich pracodawców, jak wymieniona w uzasadnieniu z nazwy spółka, która została
faktycznie porzucona przez wspólników i członków jej organów i zaprzestała
faktycznie prowadzić działalność gospodarczą. Dlatego, jak zaznaczono w
uzasadnieniu „W celu zapewnienia ochrony pracowników przed niewypłacalnymi
pracodawcami również w sytuacji "porzucenia" pracowników przez pracodawcę
podjęto niniejszą inicjatywę ustawodawczą.” I dalej: „W obowiązującym stanie
prawnym brak jest przepisów, które umożliwiałyby szybką wypłatę wynagrodzeń
pracowników "opuszczonych" przez pracodawców”. Warto jednak zauważyć, że z
brzmienia omówionego wcześniej określenia wypadku niewypłacalności
pracodawcy unormowanego w art. 8a ustawy nie wynika w żaden sposób jej
ograniczenie do wypadku „porzucenia pracowników przez pracodawcę”. Nie
wskazują na to także inne przepisy ustawy, w tym zwłaszcza art. 12a ust. 1 – 3
określający tryb postępowania o uzyskanie zaliczki oraz art. 12a ust. 4 określający
9
postępowanie sprawdzające prowadzone przez kierownika Biura Terenowego
Funduszu. Nie ma również argumentów natury funkcjonalnej, które pozwalałyby na
odejście od jasnego literalnego brzmienia definicji z art. 8a, w kierunku jej
zawężenia postulowanego przez skarżącego. Argumentów takich, poza prostym
odwołaniem się do uzasadnienia projektu nie podaje także skarżący. Należy zatem
przyjąć, co zresztą zdaje się wynikać z niektórych sformułowań uzasadnienia, że
„porzucenie” jest tylko jedną z sytuacji „faktycznego zaprzestania działalności przez
pracodawcę”.
Z powyższych względów, zważywszy, że przedstawione w skardze zarzuty
naruszenia art. 8a i 12a ustawy z 2006 r. okazały się nietrafne, Sąd Najwyższy
stosownie do art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
/tp/