Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 87/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa S. K.
przeciwko Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - Biuru
Terenowemu w […]
o wypłatę świadczeń,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 21 października 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód domagał się zasądzenia od Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych Biuro Terenowe […] kwoty 7 033,97 zł tytułem wynagrodzenia za
2
pracę za styczeń, luty i marzec 2002 r. wraz z ustawowymi odsetkami oraz
odprawy pieniężnej w kwocie 5 250,00 zł z ustawowymi odsetkami.
Powód był zatrudniony w G. od 4 marca 1970 r. do 15 kwietnia 2002 r.
Prawomocnym wyrokiem zaocznym z 25 listopada 2002 r. Sąd Rejonowy zasądził
od G. na rzecz powoda świadczenia pracownicze objęte wnioskiem o wypłatę
złożonym pozwanemu Funduszowi. Należności powoda zasądzone wyrokiem nie
zostały zaspokojone do kwot: 7 033,97 zł brutto z tytułu wynagrodzenia za pracę, 5
250,00 zł brutto z tytułu odprawy.
5 sierpnia 2002 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek o ogłoszenie
upadłości byłego pracodawcy. Postanowieniem z 24 września 2003 r. ogłoszono
upadłość G.
We wrześniu 2010 r. powód wystąpił do pozwanego z wnioskiem o wypłatę
niezaspokojonych świadczeń pracowniczych, tj.: wynagrodzenia za styczeń 2002 r.
w kwocie 2 344,66 zł, wynagrodzenia za luty 2002 r. w kwocie 2 344,66 zł,
wynagrodzenia za marzec 2002 r. w kwocie 2 344,65 zł, odprawy pieniężnej w
kwocie 5 250,00 zł.
Pozwany odmówił wypłaty świadczeń, stwierdzając, że nie zostały
dochowane terminy z art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Ustanie stosunku
pracy powoda nastąpiło w 15 kwietnia 2002 r., a niewypłacalność byłego
pracodawcy powoda została ustalona na 24 września 2003 r.
Wyrokiem z 10 maja 2011 r. Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo. Sąd I
instancji podkreślił, że oceny zasadności roszczeń powoda należało dokonać na
podstawie przepisów ustawy z dnia 6 maja 2010 r. o przywróceniu terminu do
wypłaty świadczeń pracowniczych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych (Dz. U. z 2010 r., Nr 106, poz. 674). Zgodnie z art. 2 ustawy
Kierownik Biura Terenowego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych na wniosek osoby, która złożyła do Funduszu wniosek o wypłatę
świadczeń pracowniczych, a której odmówiono ich wypłaty z uwagi na
przekroczenie ustawowego terminu do złożenia wniosku o wypłatę świadczeń ze
środków Funduszu z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, przywraca
termin do wypłaty świadczeń ze środków Funduszu z tytułu niezaspokojonych
3
roszczeń, w zakresie zgodnym z art. 6 i art. 6a ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, w
brzmieniu obowiązującym w okresie, za który roszczenia nie zostały zaspokojone.
Pozwany przywrócił powodowi termin do wypłaty świadczeń ze środków Funduszu
z tytułu niezaspokojonych roszczeń w trybie art. 2 wyżej powołanej ustawy.
Dokonując wykładni celowościowej cytowanych powyżej przepisów art. 1 i 2
ustawy z dnia 6 maja 2010 r. Sąd uznał, że zarówno zakres świadczeń, jak i
przesłanka ich wypłaty w postaci wystąpienia niewypłacalności pracodawcy
powinny być oceniane z punktu widzenia przepisów ustawy z 1993 r. w brzmieniu
obowiązującym w okresie, za który roszczenia nie zostały zaspokojone.
Nie było spornym, że upadłość byłego pracodawcy powoda została
ogłoszona 24 września 2003 r. Wniosek ogłoszenie upadłości wpłynął do Sądu 5
sierpnia 2002 r. Sąd Rejonowy uznał zatem, że niewypłacalność byłego
pracodawcy powoda zaistniała 5 sierpnia 2002 r.
Art. 1 ust. 2 ustawy z 6 maja 2010 r. stanowi, że przepis ust. 1 ma
zastosowanie do roszczeń pracowniczych, do których uprawnienie powstało przed
dniem wejścia w życie ustawy, a z tytułu których świadczenia ze środków
Funduszu nie mogły być wypłacone m.in. z powodu niespełnienia wymogów
dotyczących okresów, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, w
brzmieniu obowiązującym w okresie, za który roszczenia powoda nie zostały
zaspokojone. Obecnie nie może być skuteczne powoływanie się przez pozwanego
na niespełnienie przez powoda terminów z art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z 29 grudnia
1993 r., skoro właśnie ta okoliczność stanowi przesłankę ubiegania się przez
byłych pracowników o wypłatę niezaspokojonych roszczeń pracowniczych ze
środków pozwanego w trybie przepisów ustawy z 6 maja 2010 r.
Sąd uznał ponadto, że miarodajną datą dla ustalenia kwartału, z którego ma
pochodzić przeciętne miesięczne wynagrodzenie, jest data wypłaty świadczenia.
W przypadku powoda za tę datę uznać należy datę wyrokowania. Dopiero w tym
momencie zostały przyznane powodowi przedmiotowe świadczenia pracownicze
ze środków pozwanego. Na dzień wyrokowania ostatnie ogłoszone przeciętne
miesięczne wynagrodzenie dotyczyło IV kwartału 2010 r. i wynosiło 3 436,50 zł
4
(bez wypłat z zysku). Dochodzone zatem przez powoda wynagrodzenie i
trzymiesięczna odprawa nie przekraczały odpowiednio wysokości przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia i trzykrotności tego wynagrodzenia.
Apelację złożył pozwany, zarzucając błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 3, art. 6, i art. 6a ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy w związku z
przepisami ustawy z dnia 6 maja 2010 r. o przywróceniu terminu do wypłaty
świadczeń pracowniczych z Funduszu Gwarantowanych świadczeń
Pracowniczych.
Sąd Okręgowy wyrokiem z 21 października 2011 r. oddalił apelację. W
uzasadnieniu podniesiono, że wykładnia celowościowa art. 1 i art. 2 ustawy z 6
maja 2010 r. prowadzi do stwierdzenia, że zakres świadczeń, jak i przesłanka ich
wypłaty w postaci wystąpienia niewypłacalności pracodawcy powinny być oceniane
z punktu widzenia uprzednio obowiązującej ustawy w brzmieniu obowiązującym w
okresie, za który roszczenia nie zostały zaspokojone.
W sprawie niewypłacalność zaistniała 5 sierpnia 2002 r. Przepis art. 1 ust. 2
ustawy z dnia 6 maja 2010 r. umożliwia dochodzenia roszczeń pomimo
niezachowania terminów przewidzianych w ustawie z 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych.
Nie może być skuteczne powoływanie się pozwanego na niezachowanie
przez powoda terminów z art. 6 ustawy z 29 grudnia 1993 r., skoro właśnie ta
okoliczność stanowi przesłankę ubiegania się przez byłych pracowników o wypłatę
niezaspokojonych roszczeń w trybie ustawy z 6 maja 2010 r. Słusznie zważył, Sąd
I instancji, że przyjęcie stanowiska pozwanego prowadziłoby do ponownej odmowy
zaspokojenia roszczeń.
Skargę kasacyjną od wyroku złożył pozwany. Zarzucono naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 3,
art. 6 i art. 6a ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych
w razie niewypłacalności pracodawcy i przepisów ustawy z dnia 6 maja 2010 r. o
przywróceniu terminu do wypłaty świadczeń pracowniczych z Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń, polegające na przyjęciu przez sądy pierwszej i
drugiej instancji, że:
5
1) wymieniony w art. 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy katalog przesłanek
niewypłacalności, w wersji obowiązującej w okresie, za który roszczenia powoda
nie zostały zaspokojone, nie jest katalogiem zamkniętym,
2) przy ocenie art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy i art. 1 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 6 maja 2010 r. o przywróceniu terminu do wypłaty świadczeń
pracowniczych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
wykluczone jest stosowanie terminów określonych w przepisie art. 6 ust. 4 i 6 tej
ustawy,
3) art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy oznacza, że wypłata
świadczeń z tytułu wynagrodzeń ze środków FGSP dotyczyć może dowolnych
trzech miesięcy sprzed daty niewypłacalności albo daty ustania stosunku pracy, a
nie tylko trzech miesięcy bezpośrednio poprzedzających te zdarzenia,
4) przy wypłacie świadczeń w trybie ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, w
związku z ustawą z dnia 6 maja 2010 r. o przywróceniu terminu do wypłaty
świadczeń z FGŚP, należy wziąć pod uwagę wysokość przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 6a ustawy z 29 grudnia
1993 r., obowiązującego w dacie wypłaty świadczeń, nie zaś z okresu
wymagalności wypłacanych należności.
Wniesiono o uchylenie w całości i zmianę zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego oraz orzeczenie co
do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda
zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za
wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Przedmiotem sporu są roszczenia powoda o wypłatę z Funduszu
niezaspokojonych należności pracowniczych, pomimo prawomocnego wyroku
sądu. Chodzi o zasądzone wyrokiem sądowym kwoty wynagrodzenia za pracę
(7033,97 zł) oraz odprawy pieniężnej (5250,00 zł).
Podstawą dochodzenia wypłaty powyższych kwot z Funduszu są przepisy
ustawy z dnia 6 maja 2010 r. o przywróceniu terminu do wypłaty świadczeń
pracowniczych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (Dz. U. Nr
106, poz. 674) – dalej ustawa.
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej dotyczą zarówno nabycia prawa
do wypłaty świadczeń, jak i ich zasądzonej wysokości.
Ustawa określa w art. 1 szereg przesłanek wypłaty niezaspokojonych
świadczeń pracowniczych. W sprawie nie było sporne, że o wypłatę świadczeń
wystąpił uprawniony podmiot, który dysponował prawomocnym wyrokiem
sądowym. Świadczenia te nie zostały zaspokojone i powstały przed dniem wejścia
w życie ustawy. Roszczenia te nie uległy także przedawnieniu (art. 6 ustawy).
Sporny był natomiast zakres świadczeń podlegających zaspokojeniu.
Ustawa w art. 1 ust. 1 stanowi, że dopuszczalne jest wystąpienie z
pisemnym wnioskiem o wypłatę świadczeń ze środków Funduszu, z tytułu
niezaspokojonych roszczeń „w zakresie” zgodnym z art. 6 i art. 6a ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. z 2002 r., Nr 9, poz. 85, z późn. zm.) w brzmieniu
obowiązującym w okresie, za który roszczenia nie zostały zaspokojone – dalej
ustawa z 1993 r. Po pierwsze należy stwierdzić, że ustawowy sposób uregulowania
dochodzenia wypłaty świadczeń z Funduszu jest wielce niedoskonały i stwarza
wątpliwości o podstawowym charakterze. Chodzi tu przede wszystkim o rozumienie
zwrotu „w zakresie”, użytym w art. 1, jak i 2 ustawy. Odwołanie do art. 6 ustawy z
1993 r., który również stwarzał wiele niejasności, oznacza, że z Funduszu mogą
być zaspokojone jedynie należności główne z tytułów wymienionych w ust. 2.
Wśród nich zostało wymienione wynagrodzenie za pracę oraz odprawa pieniężna,
a więc świadczenia niewypłacone powodowi.
7
Jednak ponadto w przepisach art. 6 ustawy z 1993 r. (ust. 4 i 6) uregulowane
były także okresy, z których można dochodzić niezaspokojonych świadczeń (tzw.
okresy referencyjne), w tym ich wysokość. Z przepisów tych wynika, że
zaspokojenie z tytułu wynagrodzenia za pracę nie może przekraczać okresu
dłuższego niż 3 miesiące. Wysokość odprawy pieniężnej jest zaś (była) określona
w przepisach ustawy o tzw. zwolnieniach grupowych. W skardze podniesiono
natomiast naruszenie tych przepisów w zakresie przekroczenia okresów
referencyjnych. Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 4 ustawy z 1993 r. świadczenie z
tytułu wynagrodzenia za pracę podlega zaspokojeniu za okres nie dłuższy niż 3
miesiące poprzedzające dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy albo za
okres nie dłuższy niż 3 miesiące poprzedzające ustanie stosunku pracy, jeżeli
ustanie stosunku pracy przypada w czasie nie dłuższym niż 6 miesięcy
poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy. Natomiast
zgodnie z przepisem ust. 6 art. 6 tej ustawy świadczenie z tytułu odprawy
pieniężnej podlega zaspokojeniu, jeżeli ustanie stosunku pracy nastąpiło w okresie
nie dłuższym niż 6 miesięcy poprzedzających dzień wystąpienia niewypłacalności
pracodawcy lub w okresie nie dłuższym niż 4 miesiące następujące po tym dniu.
Jak widać dla obliczenia okresów referencyjnych konieczne jest ustalenie dnia
niewypłacalności pracodawcy oraz dnia rozwiązania stosunku pracy.
W zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy przyjął, że przepis art. 1 ust. 2
ustawy umożliwia dochodzenie roszczeń pomimo niezachowania okresów
referencyjnych. Jest to stanowisko trafne. Przepis ten stanowi bowiem wyraźnie, że
roszczenia pracownicze mogą być dochodzone, jeżeli nie mogły one zostać
wypłacone z Funduszu z powodu niezłożenia wniosku lub niespełnienia wymogów
dotyczących „okresów”, o których mowa w art. 6 ustawy z 1993 r. Nie ulega
wątpliwości, że chodzi w tym przypadku o tzw. okresy referencyjne. Odmienna
interpretacja odesłania z art. 1 ust. 2 ustawy stałaby niewątpliwie w sprzeczności z
podstawowym celem jej uchwalenia (zob. uzasadnienie projektu ustawy Sejm RP
VI kadencji Nr druku: 1082). Należy także zauważyć, że identyczny cel miał spełnić
art. 43 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 158, poz. 1121, ze zm.). U uzasadnieniu
projektu ustawy stwierdzono, że między innymi, wypłata świadczeń na podstawie
8
art. 43 była realizowana jeżeli nie zostały spełnione wymogi dotyczące tzw.
okresów referencyjnych. Jednak wcześniej wystąpiła konieczność rozstrzygnięcia
problemu konieczności stosowania okresów referencyjnych. Został on
rozstrzygnięty w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 r., II PZP 9/09
(OSNP 2010, nr 1-2, poz. 2). Stwierdzono w niej, że do zaspokojenia roszczeń
przez Fundusz roszczeń, o których stanowi art. 43 ustawy, nie mają zastosowania
okresy referencyjne. Stanowisko powyższe zostało również zaakceptowane w
doktrynie prawa pracy (zob. M. Gersdorf: Zaprzestanie działalności jako przesłanka
niewypłacalności, w: Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego,
Warszawa 2011, s. 2297-2299). Tak więc jedynie na marginesie można stwierdzić,
że zarówno Sąd Najwyższy, jak i TSWE dopuszczał przyjęcie, że dniem zaistnienia
niewypłacalności pracodawcy jest dzień wniesienia wniosku o otwarcie
postępowania upadłościowego (zob. orzeczenia powołane przez M. Gersdorf oraz
w wyżej powołanej uchwale Sądu Najwyższego).
Na podstawie powyższego należy stwierdzić, że do zaspokojenia roszczeń z
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na podstawie ustawy z
2010 r. nie mają zastosowania okresy referencyjne określone w art. 6 ustawy z
1993 r. Stanowisko powyższe jest także zgodne z celem ustawy, jakim jest
umożliwienie zaspokojenia roszczeń pracowniczych, które nie mogły zostać
zrealizowane w okresie wcześniejszym.
Z tego powodu należało uznać, że nie zostały naruszone, wskazane w
skardze kasacyjnej, przepisy art. 3, art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z 1993 r.
Kolejnym zagadnieniem, podniesionym w skardze kasacyjnej, jest określenie
wysokości wypłacanych świadczeń. Przepisy ustawy (art. 1 ust.1 oraz art. 2) w
przedmiocie roszczeń pracowniczych odsyłają także do zakresu art. 6a ustawy z
1993 r. Przepis art. 6a ust. 2 tej ustawy stanowi, że przy wypłacie należności
określonych w art. 6 ust. 2 pkt 2 im pkt 3 lit. a)-e) ich łączna kwota za okres jednego
miesiąca nie może przekraczać przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z
poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski,
ogłaszanego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i Rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr
9
39, poz. 593, ze zm.). Sądy obu instancji przyjęły, że miarodajną datą dla ustalenia
kwartału, z którego ma pochodzić przeciętne wynagrodzenie jest data wypłaty
świadczenia, czyli w przypadku powoda data wyrokowania. Rozstrzygnięcie to jest
trafne. Przepisy art. 6a ust. 2 i 4 ustawy z 1993 r. stanowią bowiem o „wypłacie”
należności. Należy również pamiętać, że wypłata świadczeń mogła zostać
dokonana jedynie w oparciu o przepisy z maja 2010 r. Tak więc powód mógł
dochodzić swoich roszczeń dopiero po wejściu ustawy w życie, a więc po 20 maja
2010 r. Pozwany Fundusz odmówił jednak wypłaty świadczeń. W tym stanie rzeczy
jako datę wypłaty świadczenia należało uznać dzień wyrokowania, gdyż dopiero w
tym dniu Sąd pierwszej instancji przyznał powodowi prawo do wypłaty świadczeń z
Funduszu. Wypłata świadczeń powinna więc uwzględniać przeciętne
wynagrodzenie z poprzedniego kwartału. Ponadto należy pamiętać, że zgodnie z
art. 3 ustawy zaspokojeniu ze środków Funduszu podlegają jedynie należności
główne. Takie rozstrzygnięcie w sprawie określenia właściwego kwartału jest także
zgodna z celem ustawy. Ma ona bowiem umożliwić ubieganie się o świadczenia,
których z niezawinionych przyczyn nie mogły uzyskać. Nie ma więc racjonalnych
przyczyn by do wyliczenia świadczeń powoda, do których uzyskał prawo z mocy
przepisów ustawy z 2010 r., przyjmować przeciętne wynagrodzenie sprzed 10 lat.
Nie stoi temu na przeszkodzie argument skargi, iż pracownicy, w okresie
obowiązywania ustawy z 1993 r., otrzymali świadczenia w niższej wysokości.
Należy jednak mieć na uwadze, że świadczenia te zostały im już dawno wypłacone,
jak i zmianę siły nabywczej pieniądza. Jest także oczywiste, że kwoty świadczeń
nie mogą przekraczać nominalnej wysokości niewypłaconego wynagrodzenia, czy
odprawy. Reasumując należy stwierdzić, że wypłata świadczeń funduszu powinna
uwzględniać przeciętne wynagrodzenie z kwartału ją poprzedzającego. Natomiast
w przypadku sporu miarodajną w tej mierze datą jest dzień wyrokowania. Nie został
więc również naruszony przepis art. 6a ustawy z 1993 r. w związku z art. 1 ust. 1
ustawy.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.