Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 382/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca)
SSA del. do SN Mariusz Młoczkowski
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Mieczysława Tabora,
w sprawie A. H.
oskarżonego z art. 13§1 kk w zw. z art. 148§2 ust.4 kk, art. 158§1 kk i art. 157§1 kk
w zw. z art.11 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 stycznia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 31 maja 2012 r., uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 5 marca 2012 r., i umarzającego postępowanie wobec oskarżonego na
podstawie art. 17§1 pkt 6 kpk,
uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w K. i
sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w K. do rozpoznania w
pierwszej instancji.
U Z A S A D N I E N I E
2
Prokurator Prokuratury Okręgowej skierował w dniu 22 marca 2011 r. do
Sądu Okręgowego w K. akt oskarżenia przeciwko A. H., oskarżonemu o to, że:
w dniu 28 listopada 1999 r. w K. działając wspólnie i w porozumieniu z P. K.,
X. K. i nielegalnie posiadającym broń palną w postaci pistoletu CZ model 83 kaliber
7,65 mm nr fabryczny … – J. K. w bezpośrednim zamiarze pozbawienia życia P. G.
podstępnie wtargnął do jego mieszkania po czym biciem obezwładnił
wymienionego, a następnie odsuwając się od niego i pozostawiając w ten sposób
wolną linię strzału umożliwił J. K. oddanie z bliskiej odległości w kierunku P. G.
łącznie co najmniej trzech strzałów z pistoletu, przy czym zamierzonego celu nie
osiągnął z uwagi na obronę podjętą przez P. G. polegającą na odepchnięciu
drzwiami J. K., a następnie chwyceniu i wykręceniu jego ręki, co spowodowało, że
strzały te były chybione, a ponadto bił wyżej wymienionego po całym ciele, w
wyniku czego doznał on obrażeń ciała w postaci: złamania kości i przegrody nosa z
przemieszczeniem odłamków, licznych ran tłuczonych głowy i ran ciętych klatki
piersiowej, przedramienia i kciuka lewego, co naruszyło czynności narządów jego
ciała na okres powyżej 7 dni,
tj. o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 ust. 4 k.k., art. 158 § 1 k.k. i
art. 157 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Sąd Okręgowy w K., postanowieniem wydanym na posiedzeniu w dniu 14
kwietnia 2011 r., stwierdził swą niewłaściwość rzeczową do rozpoznania
przedmiotowej sprawy i przekazał ją Sądowi Rejonowemu w K. do rozpoznania
jako sądowi rzeczowo i miejscowo właściwemu. W uzasadnieniu postanowienia
Sąd Okręgowy w K. wskazał, że ponieważ pozostali współsprawcy czynu
zarzucanego temu oskarżonemu zostali wcześniej prawomocnie skazani wyrokiem
Sądu Okręgowego w K. z dnia 31 sierpnia 2007 r., sygn. akt II K …/07 za
popełnienie czynów z art. 159 k.k. w zw. z art. 263 § 2 k.k., z art. 159 k.k. oraz z art.
158 § 1 k.k., to A. H. nie może zostać przypisane przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w
zw. z art. 148 § 2 ust. 4 k.k. W takiej sytuacji proponowana przez prokuratora
kwalifikacja prawna czynu zarzucanego A. H. jest nietrafna.
Postanowienie to zostało zaskarżone zażaleniem prokuratora.
Sąd Apelacyjny, postanowieniem z dnia 19 maja 2011 r. utrzymał w mocy
zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu Sąd ten stwierdził jedynie, że „o
właściwości rzeczowej Sądu decyduje czyn przestępczy popełniony przez
3
oskarżonego, tak jak on się przedstawia w świetle okoliczności sprawy, a nie
błędna jego kwalifikacja przytoczona przez oskarżyciela w akcie oskarżenia.
Przedmiotem procesu jest bowiem czyn przestępczy opisany w konkluzji aktu
oskarżenia, a nie jego kwalifikacja prawna”.
Sąd Rejonowy w K., po rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 5 marca 2012
r.:
„uznał A. H. za winnego tego, że w dniu 28 listopada 1999 r. w K. działając
wspólnie i w porozumieniu z J. K., P. K. i X. K. wziął udział w pobiciu P. G., w
trakcie którego naraził go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia w ten
sposób, że uderzali go pięściami i różnymi przedmiotami oraz kopali po całym ciele
w wyniku czego doznał on obrażeń ciała w postaci złamania kości i przegrody nosa
z przemieszczeniem odłamków, ran ciętych i tłuczonych na twarzy, głowie, klatce
piersiowej, grzbiecie, przedramieniu i lewym kciuku, a także innych podbiegnięć
krwawych i otarć naskórka, szczególnie na klatce piersiowej i plecach, które to
obrażenia naruszyły czynności ciała na czas powyżej 7 dni, przy czym J. K. używał
nielegalnie posiadanej broni palnej pistoletu CZ model 83 kaliber 7,65 mm nr
fabryczny …, a P. K. używał niebezpiecznego narzędzia w postaci noża”,
tj. przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 158 § 1 k.k.
wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności.
Apelacje od tego wyroku wnieśli prokurator oraz obrońca oskarżonego.
Prokurator zaskarżając wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego zarzucił
mu zaistnienie wskazanej w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. bezwzględnej przesłanki
odwoławczej wynikającej z faktu rozpoznania sprawy przez Sąd Rejonowy, tj. sąd
niższego rzędu w sprawie należącej do właściwości Sądu Okręgowego tj. sądu
wyższego rzędu. Stawiając ten zarzut prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do rozpoznania w I instancji przez Sąd
Okręgowy.
Obrońca oskarżonego w apelacji zarzucił zaskarżonemu wyrokowi obrazę
przepisów prawa materialnego oraz obrazę przepisów postępowania, które miały
wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 101 § 1
pkt 4 k.k. w zw. z art. 102 k.k. poprzez uznanie oskarżonego za winnego
popełnienia czynu z art. 158 § 1 k.k. i wymierzenie mu kary dwóch lat pozbawienia
wolności w sytuacji, gdy w niniejszej sprawie w dacie orzekania przez Sąd I
instancji karalność przestępstwa ustała, co skutkować powinno umorzeniem
4
postępowania. Stawiając tak sformułowany zarzut obrońca wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku i umorzenie postepowania w sprawie zgodnie z art. 17 § 1
pkt 6 k.p.k.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 31 maja 2012 r., sygn. akt II Ka 121/12
uchylił zaskarżony wyrok w całości i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. umorzył
postepowanie karne wobec A. H. o przypisany mu czyn z art. 158 § 1 k.k., a
kosztami procesu obciążył Skarb Państwa. Jednocześnie Sąd Okręgowy w
uzasadnieniu podkreślił, że apelacja prokuratora jest bezzasadna, gdyż Sąd
Rejonowy był właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy oskarżonego A. H., która
nie była sprawą o usiłowanie zabójstwa, wobec wcześniejszego przekazania
sprawy do prowadzenia przez Sąd Rejonowy w K. i prawomocnego przesądzenia,
że temu oskarżonemu nie może być przypisane przestępstwo z art.13 § 1 .k. w zw.
z art. 148 § 2 pkt 4 k.k.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego wniósł, w terminie
wskazanym w art. 524 § 3 k.p.k., prokurator Prokuratury Okręgowej zaskarżając
wyrok w całości na niekorzyść A. H. Zarzucając „obrazę przepisów postępowania
polegającą na zaistnieniu bezwzględnej przesłanki odwoławczej określonej w treści
art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. wynikającej z faktu rozpoznania sprawy przez sąd niższego
rzędu (tj. Sąd Rejonowy w pierwszej, a Sąd Okręgowy w drugiej instancji) w
sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu (tj. Sądu Okręgowego w
pierwszej, a Sąd Apelacyjny w drugiej instancji)”, skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w K. oraz Sądu Rejonowego w K.
rozpoznającego przedmiotową sprawę w pierwszej instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. jako sądowi I instancji. Na
rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej poparł kasację oraz
wniosek w niej zawarty.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniesiona przez prokuratora kasacja jest zasadna. Należy jedynie
zauważyć, że zawarty w kasacji zarzut został sformułowany nieprawidłowo.
Rozpoznanie sprawy przez Sąd Rejonowy w K. nie spowodowało bowiem obrazy
art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., lecz naruszenie przepisu art. 25 § 1 pkt 1 k.p.k. o
właściwości rzeczowej Sądu Okręgowego. Naruszenie dopiero tego przepisu, a
więc ustalenie, że sąd niższego rzędu orzekał w sprawie należącej do właściwości
sądu wyższego rzędu, ustawa procesowa zalicza w art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. do
5
bezwzględnych przyczyn odwoławczych, skutkujących uchylenie orzeczenia
niezależnie od granic środka odwoławczego i wpływu uchybienia na treść
orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1994 r., II KRN
211/94, OSNKW 1994, z. 11-12, poz. 75; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
5 marca 1997 r., V KKN 183/96, Lex nr 30413).
Zaprezentowane stanowisko przez Sąd Okręgowy w K. zarówno w
postanowieniu z dnia 14 kwietnia 2011 r. wydanym na podstawie art. 35 k.p.k. jak i
w zaskarżonym kasacją wyroku z dnia 31 maja 2012 r. jest oczywiście błędne. W
takiej sytuacji wydaje się konieczne przypomnienie podstawowych norm
regulujących zagadnienia związane z właściwością rzeczową sądów.
Obowiązującą zasadą jest, aby w sprawie orzekał sąd właściwy zarówno
miejscowo jak i rzeczowo. Wprawdzie jednym z obowiązków oskarżyciela
publicznego, wynikającym z art. 332 § 1 pkt 5 k.p.k., jest wskazanie w akcie
oskarżenia sądu właściwego do rozpoznania sprawy, jednakże jeżeli podana
właściwość miejscowa czy rzeczowa budzi wątpliwości, to prezes sądu jest
obowiązany, w myśl art. 339 § 3 pkt 3 k.p.k., do skierowania sprawy na posiedzenie
sądu w celu rozstrzygnięcia tej kwestii. Należy zauważyć, że Sąd nie tylko w takiej
sytuacji bada swoją właściwość, ale zgodnie z art. 35 k.p.k. ma obowiązek z urzędu
badania swojej właściwości w toku całego postępowania i w zależności od jego
etapu, podejmowania decyzji właściwych do rodzaju stwierdzonej niewłaściwości.
Wolą bowiem ustawodawcy konsekwencje procesowe niewłaściwości
niejednokrotnie są daleko idące, gdyż naruszenie przepisów o właściwości
rzeczowej, w sytuacji gdy sąd niższego rzędu orzeka w sprawie należącej do
właściwości sądu wyższego rzędu, stanowi nawet bezwzględną przyczynę
odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. i skutkuje uchyleniem orzeczenia
niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu
uchybienia na treść orzeczenia.
Obowiązek badania przez sąd z urzędu swojej właściwości ma charakter
zasady ogólnej, która nie ma zastosowania, gdy kwestię właściwości przesądził już
sąd wyższego rzędu prawomocnym orzeczeniem. Zastrzec jednak należy, że owo
związanie sądu niższego rzędu orzeczeniem sądu wyższego rzędu w kwestii
właściwości nie ma charakteru trwałego, obowiązującego przez cały tok
późniejszego postępowania, lecz oznacza ono tylko konieczność przystąpienia
przez sąd niższego rzędu do rozpoznania przekazanej mu w ten sposób sprawy.
6
Nie eliminuje to jednak możliwości zajęcia w późniejszej fazie postępowania (np. na
rozprawie głównej) odmiennego stanowiska, gdyby ujawniły się nowe, istotne
okoliczności, rzutujące na decyzję w kwestii właściwości rzeczowej (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1991 r., I KZP 24/91, OSNKW 1992, z.
1-2, poz. 9). Prawomocne orzeczenie sądu wyższego rzędu o uznaniu się
niewłaściwym i przekazaniu sprawy w trybie art. 35 § 1 k.p.k. do rozpoznaniu
sądowi niższego rzędu, nie może bowiem zmienić właściwości rzeczowej sądu
okręgowego do orzekania w pierwszej instancji w sprawach o przestępstwa
wymienione w art. 25 § 1 k.p.k.
Trafnie podnosi się w orzecznictwie sądowym i literaturze, że o właściwości
rzeczowej sądu w toku toczącego się postępowania sądowego decyduje kryterium
obiektywne, to znaczy czyn przestępny popełniony przez oskarżonego tak, jak się
on przedstawia w świetle okoliczności danej sprawy, a nie błędna jego kwalifikacja,
przytoczona przez oskarżyciela w akcie oskarżenia (por. uchwała SN składu 7
sędziów z dnia 26 stycznia 1961 r., VI KO 79/60, OSNPG 1961, z. 3, poz. 48; wyrok
SN z 14 listopada 1984 r., V KRN 371/84, OSNPG 1985, z. 7, poz. 101; M. Cieślak,
Z. Doda, Kierunki orzecznictwa…, Biblioteka Palestry 1987, s. 39). Sąd może
natomiast dokonywać oceny prawidłowości opisu czynu oraz jego kwalifikacji
prawnej nie tylko w oparciu o treść aktu oskarżenia, ale również na podstawie
zebranego w postępowania przygotowawczym materiału dowodowego. Konieczne
jest bowiem zbadanie, czy zachodzą wszystkie warunki ustawowe będące
przesłanką oskarżenia, w tym czy zarzucany oskarżonemu czyn jest
przestępstwem oraz czy kwalifikacja prawna tego czynu przyjęta w akcie
oskarżenia jest prawidłowa. Ocena prawna czynu może bowiem podlegać
zmianom. Jednakże stwierdzenie swej niewłaściwości rzeczowej i przekazanie
sprawy innemu sądowi do rozpoznania, szczególnie gdy wydanie takiej decyzji nie
jest następstwem dokonywanych ocen prawnych dowodów, powinno mieć miejsce
jedynie w oparciu o jednoznaczne i niewątpliwe okoliczności czynu. Decyzję w
trybie art. 35 k.p.k. należy podejmować między innymi wówczas, gdy niewłaściwie
skierowano sprawę do rozpoznania przez sąd rejonowy, a w rzeczywistości
właściwym rzeczowo jest sąd okręgowy, czyli między innymi w sytuacji, gdy
zebrany w toku postepowania przygotowawczego materiał dowodowy wskazuje w
sposób oczywisty, że sprawca rozboju posługiwał się nożem, a więc zachodzi
potrzeba dokonania oceny czynu oskarżonego z punktu widzenia wyczerpania
7
znamion przestępstwa typu kwalifikowanego z art. 280 § 2 k.k., wartość, w
przypadku niektórych przestępstw przeciwko mieniu, jest znaczna w rozumieniu art.
115 § 5 k.k., co uzasadnia przyjęcie typu kwalifikowanego tych przestępstw
określonego w art. 294 § 1 k.k., czy też ilość środków odurzających lub substancji
psychotropowych jest znaczna w przypadku m.in. przestępstw z art. 53 i art. 55
ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Na etapie wstępnej
kontroli aktu oskarżenia nie jest jednak dopuszczalne badanie elementów istotnych
dla znamion zarzucanego oskarżonemu przestępstwa, gdy związane jest to z
koniecznością badania i oceniania dowodów. Tego rodzaju badanie może być
bowiem przeprowadzane tylko na etapie postępowania dowodowego
prowadzonego na rozprawie głównej.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić
należy, że Sąd Okręgowy wykroczył poza dopuszczalny w trybie art. 35 § 1 k.p.k.
zakres badania właściwości rzeczowej. Przede wszystkim należy podkreślić, że
opis czynu zarzucanego A. H. w akcie oskarżenia jest adekwatny do wskazanej
kwalifikacji prawnej tego czynu. Dokonanie więc oceny, czy zarzucane
oskarżonemu przestępstwo stanowi zbrodnię z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2
pkt 4 k.k., art. 158 § 1 k.k. i art. 157 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., czy też jedynie
występek z art. 158 § 1 k.k. jest równoznaczne z poczynieniem określonych ustaleń
faktycznych co do okoliczności podmiotowych zachowania sprawcy, w tym co do
zamiaru z jakim miał działać, a to jest przedwczesne na etapie badania właściwości
rzeczowej sądu dokonywanej poza rozprawą. Aby uznać, że kwalifikacja prawna
wskazana w akcie oskarżenia jest błędna, konieczne jest poczynienie odmiennych
ustaleń faktycznych niż te wynikające z zarzutu i to w tej konkretnej sprawie, a nie
tylko odwołanie się do ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy w K.
w innej sprawie, a dotyczącej pozostałych współsprawców tego czynu oraz
przyjętej wobec nich kwalifikacji prawnej. Stwierdzenia Sądu Okręgowego zawarte
w postanowieniu z dnia 14 kwietnia 2011 r. wydanym w trybie art. 35 § 1 k.p.k., że
ponieważ pozostali sprawcy tego czynu zostali skazani z art. 158 § 1 k.k. oraz z art.
159 k.k., to A. H. nie może być przypisana zbrodnia z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
148 § 2 ust. 4 k.k., a jedynie występek z art. 158 § 1 k.k. lub z art. 159 k.k.,
stanowią w istocie osąd sprawy, który na tym etapie postępowania był
przedwczesny i niedopuszczalny. Merytoryczne ustalenie czy oskarżony dopuścił
się czynu opisanego w akcie oskarżenia oraz czy czyn ten wyczerpuje znamiona
8
wskazanej w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej może zostać dokonane dopiero
w wyroku po przeprowadzeniu postępowania dowodowego przez sąd właściwy
rzeczowo. Zgodnie natomiast z art. 25 § 1 pkt 1 k.p.k. sądem właściwym do
orzekania w pierwszej instancji w sprawie o zbrodnię z art. 148 k.k. jest sąd
okręgowy.
Stwierdzić więc należy, że niezasadne, gdyż niezgodne z regułami
wynikającymi z art. 35 k.p.k. przekazanie doprowadziło do tego, że sąd rejonowy
orzekał w sprawie należącej do właściwości sądu okręgowego, przez co doszło do
naruszenia przepisu art. 25 § 1 pkt 1 k.p.k., co w konsekwencji powoduje, że w
niniejszej sprawie wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza wskazana w art.
439 § 1 pkt 4 k.p.k. Konieczne więc było uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
wyroku Sądu Rejonowego w K. i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do
rozpoznania w pierwszej instancji.