Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 25/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa K.B.
przeciwko Starostwu Powiatowemu w C.
o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenie warunków pracy i płacy, przywrócenie
do pracy na poprzednich warunkach ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 12 grudnia 2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w […] do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Starostwo Powiatowe w C. w sprawie z powództwa K.B. o przywrócenie do
pracy na poprzednich warunkach, wniosło skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 12 grudnia 2011 r., […]. Zaskarżonym wyrokiem zmieniono
wyrok Sądu Rejonowego w C. – zasądzający na rzecz powódki kwotę 9.706,60 zł
tytułem odszkodowania za wadliwe wypowiedzenie warunków pracy i płacy umowy
o pracę – w ten sposób, że z apelacji powódki przywrócono ją do pracy u
pozwanego na poprzednich warunkach, oddalono apelację pozwanego i orzeczono
o kosztach procesu.
Powódka uzyskała w 1990 r. stopień magistra administracji, a ponadto
ukończyła pomaturalne studium zawodowe Wydział Geodezji. Od 1980 r.
pracowała na różnych stanowiskach w służbie geodezyjnej w urzędach w R., S. i M.
Od 4 stycznia 1990 r. powódka była sekretarzem powiatu […], z tym, że
przejściowo w latach 1994 – 1998 r. była sekretarzem Miasta i Gminy S. Pismem z
dnia 13 grudnia 2010 r. starosta powiatu c. wypowiedział powódce dotychczasowe
warunki pracy i płacy proponując dalsze zatrudnienie na stanowisku inspektora w
Wydziale Nieruchomości, Geodezji i Katastru. Dotychczasowe wynagrodzenie
powódki wynosiło 8.275,60 zł, a na nowym stanowisku – 5.040 zł. Pismem z dnia
21 marca 2011 r. powódka wyraziła zgodę na nowe warunki. Jako przyczynę
wypowiedzenia pozwany wskazał utratę zaufania do powódki wynikającą z braku jej
apolityczności, czego wyrazem był jej aktywny udział w kampanii wyborczej PSL w
wyborach samorządowych, które odbyły się 21 listopada 2010 r., polegający
między innymi na kandydowaniu z listy tej partii do Sejmiku Województwa […]
Sekretarz powiatu pełni wysoką funkcję w administracji publicznej, na mocy art. 5
ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych starosta może go upoważnić do
wykonywania w jego imieniu zadań, co zostało zrealizowane w regulaminie
organizacyjnym Starostwa. Nadto, zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 142, poz. 142 ze zm.) sekretarz
uczestniczy w pracach zarządu powiatu oraz może uczestniczyć w obradach rady
powiatu i jej komisji z głosem doradczym. Wynika stąd, że sekretarzem musi być
osoba, do której starosta ma pełne zaufanie.
3
Sąd Rejonowy uznał na podstawie art. 30 § 4 i art. 45 § 1 w związku z art. 42
§ 1 k.p., że wypowiedzenie było sprzeczne z prawem. Utrata zaufania burmistrza
do powódki była spowodowana jej kandydowaniem w wyborach samorządowych.
Nie stanowiło to naruszenia art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o
pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.), bo przepis ten
zakazuje jedynie zakładania i członkostwa w partii politycznej, co nie może być
rozumiane jako wymóg apolityczności. Powódka kandydowała z listy PSL jako
osoba bezpartyjna, gdyż z członkostwa w tej partii zrezygnowała w 2009 r. w
związku ze wskazanym wyżej zakazem. Ponieważ starosta c. zeznał, że jego
zdaniem powódka nie naruszyła zakazu z art. 5 ust. 5 ustawy o pracownikach
samorządowych, to przyczyna wypowiedzenia podana w piśmie wypowiadającym
zmieniająco umowę o pracę była nieprawdziwa.
Natomiast w odniesieniu do żądania powódki przywrócenia do pracy, Sąd
Rejonowy uznał niecelowość jego uwzględnienia i na podstawie art. 45 § 2 w
związku z art. 471
k.p. zasądził odszkodowanie w wysokości trzykrotnej różnicy
między miesięcznym wynagrodzeniem sekretarza a inspektora. Nieprzywrócenie
powódki do pracy Sąd ten uzasadnił kilkoma okolicznościami. Po pierwsze
Starosta, który wypowiedział powódce umowę o pracę, objął wprawdzie urząd 1
grudnia 2010 r., ale uprzednio przez 3 lata był wicestarostą i według jego
obserwacji powódka spóźniała się do pracy, przyjmowała osoby z PSL w godzinach
urzędowania, nie wywiązywała się z powierzonych jej projektów i nie była
dyspozycyjna. Zdaniem Sądu Rejonowego u podstaw zwolnienia leżało przede
wszystkim to, że powódka przez wiele lat była członkiem ZSL, a po odejściu z tej
partii nadal z nią sympatyzowała, zaś starosta jest członkiem Platformy
Obywatelskiej. Sekretarz powiatu nie powinien być kojarzony z żadną partią
polityczną, gdyż taki wizerunek wpływa na odbiór jego bezstronności. Powódka
kandydowała w wyborach samorządowych wprawdzie jako osoba bezpartyjna, lecz
kandydowała z listy PSL, a w ulotce wyborczej nie zaznaczono, że nie jest ona
członkiem tej partii. Sąd Rejonowy podniósł ponadto, że przeciwko celowości
przywrócenia powódki do pracy przemawia również fakt, iż na stanowisku
sekretarza został zatrudniony nowy pracownik. Starosta jest zadowolony z jego
pracy, gdyż posiada on umiejętności, których nie miała powódka. Przywrócenie
4
powódki do pracy wywołałoby dodatkowe konflikty i jedynie kwestią czasu byłoby jej
zwolnienie lub wypowiedzenie warunków pracy i płacy. Zaproponowane powódce
nowe stanowisko inspektora odpowiada jej wykształceniu i choć jest niżej
wynagradzane niż stanowisko sekretarza, to i tak jej zarobki są wysokie, gdyż
przekraczają miesięcznie kwotę 5.000 zł.
Apelację od tego wyroku wniosły obie strony. Pozwane Starostwo zarzuciło
naruszenie art. 42 § 1 w związku z art. 45 § 1 k.p. przez ustalenie, że
wypowiedzenie zmieniające było nieuzasadnione. Jego zdaniem powódka
zajmowała stanowisko kierownicze, gdyż tak zostało określone stanowisko
sekretarza powiatu w załączniku nr 3, tabela IV B rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych
(Dz. U. Nr 50, poz. 398 ze zm.). Rodzaj wykonywanych przez nią obowiązków
wymagał pełnego zaufania starosty. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Powódka w apelacji domagała się przywrócenia do pracy. Zarzuciła
naruszenie przepisów postępowania prowadzące do błędnego ustalenia, że
pozostawała w długim i głębokim konflikcie z pracodawcą. Zarzuciła także
naruszenia art. 113
k.p. przez jej dyskryminację ze względu na poglądy polityczne
oraz naruszenie art. 45 § 2 k.p. polegające na odmowie przywrócenia jej do pracy,
mimo że nie dała do tego żadnych podstaw.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że wypowiedzenie
było sprzeczne z prawem, gdyż podana przez pracodawcę jego przyczyna była
nieprawdziwa, co stanowiło naruszenie art. 30 § 4 k.p. Nieprawdziwość przyczyny
wynika stąd, że pozwany nie wskazał konkretnych okoliczności, które mogłyby
spowodować utratę zaufania do powódki. Przyczyna jest nieprawdziwa także
dlatego, że z art. 5 ust. 5 ustawy o pracownikach samorządowych nie wynika
wymóg apolityczności pracowników, a jedynie zakaz tworzenia partii politycznej i
przynależności do niej, którego powódka nie naruszyła.
Zdaniem Sądu Okręgowego powołany przez pozwanego argument braku
apolityczności powódki jest za daleko idący nie tylko w odniesieniu do
prawidłowości wypowiedzenia, ale także w kontekście uznania przywrócenia
powódki do pracy na stanowisko sekretarza za niecelowe na podstawie art. 45 § 2
k.p. Sąd ten przyjął, po analizie materiału dowodowego i dodatkowym
5
przesłuchaniu powódki, że między stronami nie było sytuacji konfliktowej
powodującej niecelowość przywrócenia powódki do pracy. Przyjmując tę
niecelowość Sąd Rejonowy oparł się na zeznaniach starosty, z których wynika, że
jeszcze pełniąc funkcję wicestarosty był niezadowolony z pracy powódki,
wskazywał na spóźniania do pracy, przyjmowanie osób z PSL w godzinach
urzędowania, niewywiązywanie się z powierzonych projektów i brak
dyspozycyjności. Odnosząc się do nich Sąd Okręgowy podniósł, że te argumenty
nie zostały użyte w wypowiedzeniu złożonym powódce i ustalenia w tym zakresie
nie znalazły potwierdzenia w materiale dowodowym, a powódka nie miała
możliwości odniesienia się do zeznań Starosty. Nadto, pozwany nie podniósł
wcześniej, że między nimi a powódką istniał konflikt uniemożliwiający przywrócenie
jej do pracy, a argumentował to zatrudnieniem na stanowisku sekretarza nowego
pracownika.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie:
1. art. 5 ust. 5 ustawy o pracownikach samorządowych przez jego błędną
wykładnię polegającą na ustaleniu, że przepis ten nie nakłada na sekretarza
powiatu obowiązku apolityczności, podczas gdy prawidłowa jego wykładnia
przy uwzględnieniu celów i wartości przypisywanych racjonalnemu
prawodawcy mających służyć realizacji zapowiedzianej w art. 1 tej ustawy
bezstronności wykonywania zadań przez pracowników samorządowych
nakazuje stwierdzić, iż ustawodawca w art. 5 ust. 5 wprowadził w stosunku
do sekretarzy wymóg apolityczności, co zostało wyrażone przez
ustawodawcę wprost w uzasadnieniu projektu ustawy;
2. art. 45 § 1 w związku z art. 30 § 4 w związku z art. 42 § 1 k.p. przez ustalenie,
iż wypowiedzenie dokonane przez pozwanego było nieuzasadnione, bowiem
wskazana przez niego przyczyna wypowiedzenia, jest nieprawdziwa i nie
spełnia wymogów art. 30 § 4 k.p., podczas gdy jako przyczynę
wypowiedzenia pozwany podał utratę zaufania pracodawcy do sekretarza,
naruszenie przez powódkę zakazu sformułowanego w art. 5 ust. 5 ustawy o
pracownikach samorządowych spowodowaną politycznym zaangażowaniem
się powódki, wieloletnim członkostwem w PSL, a po wypowiedzeniu
członkostwa sympatyzowanie z tym ugrupowaniem, a także jednoczesne
6
kandydowanie przez powódkę w wyborach samorządowych, co prawda jako
osoby bezpartyjnej, to jednak z listy komitetu wyborczego PSL, co sprawiło,
że była ona i jest kojarzona z tym ugrupowaniem, a nadto w ulotce
wyborczej powódki nie wskazano, że nie jest ona członkiem tej partii;
3. art. 45 § 2 w związku z art. 42 § 1 k.p. przez ustalenie, że nie ma przeszkód
do przywrócenia powódki na dotychczasowe stanowisko pracy, bowiem Sąd
Okręgowy wyeliminował przesłanki braku zaufania pozwanego do powódki
oraz istnienia konfliktu między stronami, nie odnosząc się w ogóle do
twierdzeń pozwanego w tym przedmiocie, a ponadto pomijając ustalony
przez Sądy obu instancji fakt zatrudnienia na stanowisku sekretarza powiatu
nowej osoby. W uzasadnieniu wyroku pominięte zostały bowiem ustalenia
faktyczne dotyczące zatrudnienia na stanowisku sekretarza w miejsce
powódki nowej osoby, którą pozwany obdarza pełnym zaufaniem i która
opowiada wymogom powierzonej funkcji, a pozwanemu współpracuje się z
tą osobą nieporównywalnie lepiej niż z powódką;
4. art. 299 związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez uzupełniające przesłuchanie na
rozprawie przed Sądem Okręgowym w charakterze strony wyłącznie
powódki, z pominięciem pozwanego, podczas gdy ograniczenie dowodu do
przesłuchania jednej strony w sytuacji, kiedy przesłuchanie drugiej było
możliwe, stanowi naruszenie zasady równouprawnienia stron w procesie
oraz naruszenie praw pozwanego z równoczesnym pozbawieniem go
możliwości ustosunkowania się do zeznań powódki;
5. art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie przez Sąd Okręgowy zarzutu
apelacji pozwanego w przedmiocie błędnego ustalenia stanu faktycznego i
ustalenie, że stanowisko sekretarza powiatu nie jest stanowiskiem
kierowniczym, a przez to nie mają do niego zastosowania podwyższone
wymagania w zakresie zaufania pracodawcy do pracownika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę, że powódka
zajmowała jedno z najwyższych stanowisk w strukturze organizacyjnej strony
7
pozwanej. Tymczasem zgodnie z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego
uzasadnione jest stosowanie ostrzejszych kryteriów oceny w stosunku do
pracowników zajmujących stanowiska kierownicze i samodzielne (tak teza V
uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca
1985 r., III PZP 10/85, OSNCP 1985 nr 11, poz. 164). Słuszny jest zarzut skargi
zarzucający pominięcie przez Sąd Okręgowy tej okoliczności. Powódka była
bezpośrednią podwładną starosty, który nadto mógł ją upoważnić do zastępowania
go w niektórych czynnościach. Możliwość zlecenia ich wykonywania jest
uzależniona od pełnego zaufania przełożonego co do należytego ich wykonywania
przez podwładnego. Podnieść należy, że Sądy zbyt szczegółowo rozważały kwestę
podania przez pracodawcę w piśmie wypowiadającym umowę prawdziwej
przyczyny wypowiedzenia (art. 30 § 4 k.p.) skupiając się na zagadnieniu, czy
kandydowanie przez powódkę w wyborach samorządowych z listy PSL po
wystąpieniu z tej partii stanowiło naruszenie art. 5 ust. 5 ustawy o pracownikach
samorządowych i czy mogło być przyczyną utraty zaufania do niej. Tymczasem w
odniesieniu do prawidłowości wypowiedzenia umowy przez pracodawcę ścisłe
określenie jego przyczyny w piśmie wypowiadającym ma znaczenie drugorzędne,
natomiast zasadnicze znaczenie ma ocena, czy podana przyczyna uzasadniała
wypowiedzenie umowy (art. 45 § 1 k.p.). Przyczyna podana przez pracodawcę w
wypowiedzeniu określa ramy sporu co do jego zasadności, ale nie wyklucza to
możliwości późniejszego wskazania przez pracodawcę dalszych okoliczności
służących wykazaniu, że ta przyczyna w rzeczywistości istniała.
Przyczyną wypowiedzenia umowy powódce była utrata zaufania pracodawcy
z powodu prowadzenia przez nią działalności politycznej, a nie tylko jej
kandydowanie w wyborach samorządowych z listy PSL. To kandydowanie – wbrew
twierdzeniom strony pozwanej – nie jest zakazane przez art. 5 ust. 5 ustawy o
pracownikach samorządowych. Gdyby było ono zakazane, to pozwany nie
wskazywałby jako przyczyny wypowiedzenie utraty zaufania do powódki z tego
powodu, lecz naruszenie tego przepisu. W ramach podanej w wypowiedzeniu
przyczyny polegającej na utracie zaufania ze względu na działalność polityczną
powódki pozwany mógł później ją wykazywać przez fakty spotykania się powódki z
działaczami PSL w miejscu pracy oraz niepodania przez powódkę w ulotce
8
wyborczej, że nie jest ona członkiem tej partii. Powódka wprawdzie wystąpiła z PSL
po wprowadzeniu zakazu przynależności sekretarza do partii politycznej, ale jej
zachowanie mogło – z uszczerbkiem dla interesów Starostwa – stwarzać w opinii
społecznej przekonanie, że jest nadal członkiem PSL.
Stanowisko obu Sądów jest zbyt rygorystyczne i nie uwzględnia słusznych
interesów pracodawcy. Przyczyna podana przez pracodawcę jest dostatecznie
skonkretyzowana i zarazem na tyle istotna, że uzasadnia wypowiedzenie.
Kierownik zakładu może złożyć wypowiedzenie swoim najbliższym
współpracownikom z powodu utraty do nich zaufania, spowodowanego nawet
niewielkimi przyczynami. Należyta współpraca kierownika zakładu z tymi
pracownikami wymaga najwyższego stopnia zaufania do nich, gdyż każdy błąd
osób zatrudnionych na najwyższych szczeblach struktury zakładu może
spowodować daleko idące negatywne skutki dla całego zakładu.
Oceniając zasadność zaskarżonego wypowiedzenia nie można pominąć
okoliczności, że nie zmierzało ono do definitywnego rozwiązania umowy o pracę,
lecz miało na celu jedynie zmianę stanowiska zajmowanego przez powódkę
połączoną z obniżeniem wynagrodzenia. Ten rodzaj wypowiedzenia nie pozbawia
pracownika zatrudnienia i dlatego może być motywowany lżejszą przyczyną niż
wypowiedzenie definitywne, jeżeli zaproponowane pracownikowi nowe warunki
pracy i płacy są na odpowiednim poziomie. Tak było w rozpoznawanej sprawie, a
powódka przyjęła propozycję pracodawcy.
Konkludując, Sąd Najwyższy stwierdza zgodność zaskarżonego
wypowiedzenia zmieniającego z prawem co oznacza, że przywrócenie powódki do
pracy narusza art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p. Niezależnie od tego
stwierdzenia trzeba podnieść, że nawet w razie hipotetycznego uznania tego
wypowiedzenia za niezgodne z prawem, przywrócenie powódki do pracy narusza
art. 45 § 2 k.p. z uwagi na nieprzyjęcie przez Sąd Okręgowy niecelowości
przywrócenia. Sąd Okręgowy orzekł o przywróceniu do pracy ponieważ ustalił, że
między starostą a powódką nie było konfliktu. Sąd Okręgowy nie wziął jednak pod
uwagę, że przeciwko przywróceniu do pracy mogą przemawiać także inne
okoliczności, podnoszone przez pozwanego. Są to z reguły okoliczności leżące po
stronie pracodawcy. Wadliwość wypowiedzenia jest wówczas sankcjonowana przez
9
zasądzenie na rzecz pracownika odszkodowania, a podlegający ochronie ważny
interes pracodawcy wyłącza przywrócenie do pracy. W jego interesie leży w
szczególności należyta współpraca między kierownikiem zakładu a jego
najbliższymi współpracownikami, która musi być oparta na pełnym zaufaniu do
podwładnych. Jego ograniczenie, nawet gdyby wystąpiło w stopniu
nieuzasadniającym wypowiedzenia umowy podwładnemu, powoduje niecelowość
przywrócenia do pracy. Ocena celowości przywrócenia do pracy może uwzględnić
także okoliczności zaszłe po wypowiedzeniu. W rozpoznawanej sprawie pozwane
Starostwo zatrudniło na stanowisku sekretarza nowego pracownika, którego pracę
starosta ocenił wysoko. W tej sytuacji przywrócenie powódki do pracy na tym
stanowisku nadmiernie ograniczałoby prawo kierownika zakładu do doboru
najbliższych współpracowników.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.
/tp/