Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 418/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Wojciech Katner (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa Parafii Ewangelicko - Augsburskiej w B.
przeciwko Gminie B.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej Skarbu Państwa -
Wojewody […]
o przywrócenie prawa własności ewentualnie o zapłatę,
oraz z powództwa Parafii Ewangelicko - Augsburskiej w T.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 27 lutego 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej Parafii Ewangelicko - Augsburskiej
w B.
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 20 stycznia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2011 r. w sprawie przeciwko Gminie B., Sąd
Okręgowy w B. przywrócił stronie powodowej - Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w
B. prawo własności wydzielonej fizycznie części nieruchomości, z nieruchomości
położonej w B., przy ul. S. 42, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą
nr KW 1[…], oznaczonej jako działka nr 19 w obrębie nr 95 - w zakresie fizycznie
wydzielonej części nieruchomości, oznaczonej w projekcie podziału z dnia 20
października 2010 r. nr 4016/10, sporządzonym przez biegłego sądowego geodetę
inż. K. B. i przyjętej do Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego
jako działka nr 19/2 o powierzchni 0,8418 ha; oddalił powództwo Parafii
Ewangelicko-Augsburskiej w B. w pozostałej części, tj. w zakresie żądania
przywrócenia własności nieruchomości położonej w B. przy ul. W. 5, oznaczonej
jako działka 35, wpisanej w księdze wieczystej KW 3[…], prowadzonej przez Sąd
Rejonowy w By.; umorzył postępowanie w części dotyczącej przywrócenia
powódce - Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w B. prawa własności pozostałej
części nieruchomości położonej w B., przy ul. S. 42, dla której Sąd Rejonowy w B.
prowadzi księgę wieczystą nr KW […]. Ponadto rozstrzygnął o kosztach procesu,
zasądzając od pozwanego Miasta B., co zostało następnie sprostowane na Gminę
B., na rzecz powodowej Parafii, kwotę 6243 złotych tytułem kosztów procesu.
Wskazanym wyrokiem Sąd Okręgowy w B. zasądził w sprawie z powództwa
Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w T. przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa -
Wojewodzie […] kwotę 10 192 000 złotych z ustawowymi odsetkami i kosztami
procesu w wysokości 11 050 złotych. Rozstrzygnięcie w zakresie dotyczącym
powództwa Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w T. nie było kwestionowane przez
żadną ze stron i uprawomocniło się z wyjątkiem postanowienia o kosztach, na które
powódka złożyła zażalenie. Uprawomocniło się również rozstrzygnięcie w tym
samym wyroku, przywracające powódce Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w B.
prawo własności nieruchomości położonej w B. przy ul. S. 42.
3
Powodowa Parafia wniosła apelację w części oddalającej powództwo
o przywrócenie własności nieruchomości położonej w B., przy ul. W. 5 oraz
zakwestionowała rozstrzygnięcie o kosztach procesu.
W wyniku rozpoznania apelacji - Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20
stycznia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej zasądzenia kosztów
i podwyższył je na rzecz powódki - Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w T. do kwoty
19 800 złotych, a na rzecz powódki - Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w B. do
kwoty 16 830 złotych, w pozostałym zakresie oddalił apelację powódki – Parafii
Ewangelicko-Augsburskiej w B. oraz zażalenie powódki - Parafii Ewangelicko-
Augsburskiej w T., a także zasądził od Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w B. na
rzecz pozwanej Gminy B. kwotę 5 400 złotych z tytułu zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego. Oddalenie apelacji w odniesieniu do rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji o oddaleniu żądania przywrócenia własności
nieruchomości przy ul. W. 5 w B., zostało oparte na treści art. 40 ust. 4 ustawy z
dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 73, poz. 323, dalej jako ustawa), który
stanowi o niemożności naruszenia w postępowaniu regulacyjnym, dotyczącym
przywrócenia własności przejętej na rzecz Skarbu Państwa praw nabytych przez
niepaństwowe osoby trzecie, a w szczególności przez inne kościoły i związki
wyznaniowe oraz rolników indywidualnych. W myśl art. 40 ust. 3 ustawy, jeżeli
własność nieruchomości nie może zostać przywrócona, to przyznaje się
nieruchomość zamienną, a jeżeli to jest niemożliwe lub natrafia na przeszkody
trudne do przezwyciężenia, ustalane jest odszkodowanie na podstawie przepisów
wywłaszczeniowych. Powódka - Parafia Ewangelicko-Augsburska w B.
zmodyfikowała w toku procesu żądanie dotyczące nieruchomości przy ul. W. 5 w
B., poprzez cofnięcie żądania ewentualnego o zapłatę odszkodowania, domagając
się wyłącznie przywrócenia własności tej nieruchomości. Ze względu na wniesienie
przez Gminę B. w 1995 r., a więc przed wszczęciem przez powódkę postępowania
regulacyjnego, aportu w postaci prawa użytkowania wieczystego nieruchomości
przy ul. W. 5 do Administracji Domów Mieszkalnych ADM spółki z o.o. na pokrycie
udziałów w tej spółce, będącej jednoosobową spółką Gminy B., jednak odrębną od
4
pozwanej Gminy i będącą niepaństwową osobą prawną, na podstawie powołanego
art. 40 ust. 4 ustawy nie można było, zdaniem Sądu, uwzględnić powództwa.
W skardze kasacyjnej zaskarżającej wyrok Sądu Apelacyjnego w części
dotyczącej oddalenia powództwa, powodowa Parafia Ewangelicko-Augsburska
w B. zarzuciła temu wyrokowi naruszenie art. 40 ust. 4 ustawy przez błędną
wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie oraz przyjęcie, że przedmiotowa
nieruchomość stanowi majątek niepaństwowej osoby trzeciej w rozumieniu tego
przepisu i będąc nadal własnością pozwanej Gminy nie podlega przywróceniu na
rzecz powódki; art. 42 ustawy przez jego błędną wykładnię ze względu na
przyjęcie, że majątek nieruchomy Gminy nie podlega postępowaniu na podstawie
art. 40 i 41 ustawy, jeżeli został przez Gminę wniesiony jako aport do spółki z o.o.,
stanowiącej własność Gminy; art. 40 ust. 1 i 4 ustawy przez przyjęcie, że ADM
Spółka z o.o. będąca użytkownikiem wieczystym przedmiotowej nieruchomości jest
niepaństwową osobą trzecią w rozumieniu art. 40 ust. 4 ustawy. Skarżący wniósł
o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części przez uwzględnienie
powództwa, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotą skargi kasacyjnej jest żądanie powodowej Parafii Ewangelicko-
Augsburskiej w B. przywrócenia w naturze własności nieruchomości przy ul. W. 5 w
B. Zrealizowanie tego żądania zależy od rozważenia, czy na gruncie przepisów
powołanej ustawy zachodzi przypadek wyłączający w postępowaniu regulacyjnym,
a także sądowym, roszczenie o przywrócenie własności ze względu na nabycie
praw do nieruchomości przez niepaństwową osobę trzecią (art. 40 ust. 4 ustawy).
Gdyby tak było, stronie powodowej pozostałoby roszczenie odszkodowawcze od
Skarbu Państwa, gdyż nie było możliwe przekazanie mienia zamiennego, jako że w
postępowaniu regulacyjnym powodowa Parafia nie przyjęła propozycji takiego
mienia, zaofiarowanego przez Gminę. Jednak z żądania odszkodowania powodowa
Parafia w toku procesu zrezygnowała, ograniczając roszczenie tylko do wydania
nieruchomości. Skarżący odwołał się do wyjątkowego charakteru wyłączenia
zawartego w art. 40 ust. 4 ustawy, ze względu, jak stwierdził na wolę ustawodawcy
5
w tej ustawie, aby wskazane w nim podmioty miały poczucie trwałości i
bezpieczeństwa prawnego, co dotyczy wymienionych w tym przepisie w
szczególności innych kościołów i związków wyznaniowych oraz rolników
indywidualnych.
W okolicznościach sprawy ustalone zostało, że należąca do powodowej
Parafii przed II wojną światową nieruchomość przy ul. W. 5, została orzeczeniem
Urzędu do Spraw Wyznań z 1962 r. znacjonalizowana, a następnie mienie to
zostało skomunalizowane ex lege na rzecz Gminy B., na podstawie ustawy z dnia
10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i
ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm., dalej jako
ustawa). Z kolei, będąca właścicielką tej nieruchomości Gmina B., w końcu grudnia
1993 roku założyła firmę pod nazwą ADM spółka z o. o., na rzecz której ustanowiła
na tej nieruchomości w 1995 r. użytkowanie wieczyste i wniosła je jako aport Gminy
do tej Spółki. ADM spółka z o.o. powstała w wyniku przekształcenia istniejącego już
wcześniej zakładu budżetowego pozwanej Gminy, który użytkował przedmiotową
nieruchomość. Rodzi się zatem pytanie, czy w tej sytuacji można mówić o ADM
spółce z o.o., której udziały w całości są własnością pozwanej Gminy, jako o
niepaństwowej osobie trzeciej, czy też przesłanka ta, wyłączająca przywrócenie
własności na podstawie art. 40 ust. 4 ustawy nie wystąpiła.
Prima facie wydaje się, że odpowiedź będzie prosta, ponieważ spółka z o.o.
będąca osobą prawną pozostającą własnością samorządowej osoby prawnej, jaką
jest gmina jest zapewne osobą prawną niepaństwową. Jednak udzielenie
odpowiedzi na postawione pytanie jest bardziej skomplikowane i wymaga analizy
zespołu przepisów, częściowo powołanych w skardze kasacyjnej.
Niewątpliwie osoba prawna, jaką jest spółka z o.o. stanowi odrębny podmiot
prawa od wspólników, będących jej udziałowcami, niezależnie od tego, czy jest ich
wielu, czy jest to spółka jednoosobowa, z udziałami należącymi do jednej osoby,
fizycznej lub prawnej. W orzecznictwie i doktrynie zgodnie się przyjmuje,
że kapitałowe spółki handlowe w relacjach ze swoimi kontrahentami pozostają
osobami trzecimi względem wspólników, to znaczy stosunki prawne w które
wchodzą z innymi podmiotami, nie są jednocześnie stosunkami prawnymi
6
ze wspólnikami. Z założenia więc prawo, które posiada spółka z o.o. jest jej
prawem wyłącznym, a nie związanym prawnie z podmiotem to prawo
ustanawiającym lub je wnoszącym jako aport, pokrywający nim swój udział.
W niniejszej sprawie takim aportem jest użytkowanie wieczyste ustanowione
umownie przez pozwaną Gminę i wniesione na poczet udziałów w ADM spółce
z o.o. W tym zakresie oceny prawne Sądu Apelacyjnego są trafne, podobnie jak
i co do tego, że spółka z o.o., której udziały są w całości własnością Gminy, a więc
samorządowej osoby prawnej jest niepaństwową osobą prawną. Należy stwierdzić,
że z punktu widzenia prawa rzeczowego własność ADM spółki z o.o. jest jej
własnością, pozostając postacią własności komunalnej.
Podobnie należy ocenić użytkowanie wieczyste, które jest wprawdzie
prawem na nieruchomości będącej własnością Skarbu Państwa lub osoby prawnej
samorządu terytorialnego (art. 232 § 1 i 2 k.c.), ale jest prawem rzeczowym,
zbywalnym, podobnym do prawa własności (art. 233 k.c.) i odrębnym od własności
gruntu, na którym jest ustanowione. Grunt w niniejszej sprawie pozostał własnością
Gminy, a budynek, ze względu na istotę użytkowania wieczystego jest własnością
Spółki (art. 235 k.c.), w której wszystkie udziały należą do Gminy. Wniesienie
udziałów do spółki jest wprawdzie przeniesieniem wnoszonego prawa z udziałowca
na spółkę, ale jest to jednocześnie rozporządzenie prawem na rzecz podmiotu,
którego udziałowiec staje się właścicielem (w spółce jednoosobowej) albo
współwłaścicielem (w spółce wieloosobowej). W szczególności w spółce
jednoosobowej widoczna jest jedność własności wspólnika i spółki, w której
wykonywanie uprawnień właścicielskich przez wspólnika i spółkę odpowiada
jednakowo treści art. 140 k.c. Wniesienie aportu do spółki przez wspólnika nie jest
więc równoznaczne z jego sprzedażą przez zbywcę na rzecz nabywcy, w której to
umowie sprzedawca traci prawo rzeczowe do sprzedanej rzeczy w zamian za
uzyskaną cenę, a strony tej umowy są z założenia różnymi podmiotami, i prawnie
i ekonomicznie. W przypadku stosunku spółki ma się do czynienia ze swoistym
przeniesieniem własności wkładu wspólnika do spółki, nie bez powodu określanym
odrębnym mianem od przeniesienia, a mianowicie – wniesieniem wkładu.
Jest to szczególnie widoczne w spółce tworzonej przez jednego wspólnika, która
jako jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością dopiero niedawno
7
została zaakceptowana w niektórych systemach prawnych, w tym także
w ustawodawstwie polskim. Pozostawanie własności wszystkich udziałów spółki
kapitałowej w ręku podmiotu ją tworzącego nie może pozostać bez wpływu
na ocenę statusu tej własności.
Należy zatem rozważyć treść i ratio legis art. 40 ust. 4 w powiązaniu z art. 42
ustawy. Według art. 40 ust. 4 ustawy chodzi o niepaństwowe osoby trzecie, co Sąd
Apelacyjny uznał za przesądzające, skoro ADM spółka z o.o. jest w relacjach
Gminy z innymi podmiotami niepaństwową osobę trzecią. Trzeba również uznać,
że spółka ta jest osobą trzecią wobec Gminy, tak samo, jak wymienione
w powołanym przepisie inne kościoły, związki wyznaniowe i rolnicy indywidualni,
którzy wbrew twierdzeniom skarżącego nie są wymienieni jako jedyne podmioty,
o które może chodzić. W powoływanej przez skarżącego uchwale Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1992 r., sygn. akt W 11/91 wskazuje się
równolegle na korporacyjne osoby prawne (spółki, spółdzielnie). Należy przyjąć,
że zawarty w ustawie zakaz naruszania przez wyniki postępowania regulacyjnego
(i sądowego - art. 45 ustawy) praw nabytych przez niepaństwowe osoby trzecie,
ze szczególnym wskazaniem o jakie to osoby może chodzić, oznacza tylko tyle,
co odmówienie ochrony w ogólności państwowym osobom trzecim. Są to odrębne
od Skarbu Państwa osoby prawne, do których odnoszą się przepisy o odrębności
prawnej państwowych osób prawnych oraz wzajemnego nieponoszenia
odpowiedzialności za zobowiązania, co dotyczy również relacji odnoszących się do
samorządowych osób prawnych (art. 34 i 40 k.c.). Mimo odrębności prawnej tych
podmiotów ustawodawca zdecydował jednak, że mogą one stać się uczestnikami
postępowania regulacyjnego wszczętego na podstawie art. 40 ust. 1 w związku
z art. 39 ust. 1 i 2 ustawy oraz sądowego na podstawie art. 45 ust. 1 ustawy.
Podobne unormowanie do zawartego w art. 40 ust. 4 ustawy znajduje się
w art. 61 ust. 4 pkt 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w RP (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) oraz w art. 47 ust. 2
ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego (Dz.U. Nr 66, poz. 287 ze zm.). Z kolei, w późniejszych
ustawach odnoszących się do Kościoła Katolickiego Mariawitów w RP z dnia
20 lutego 1997 r. (Dz.U. Nr 41, poz. 252 ze zm., art. 47 ust. 2) oraz do Kościoła
8
Adwentystów Dnia Siódmego w RP z dnia 30 czerwca 2005 r. (Dz.U. Nr 97,
poz. 481 ze zm., art. 33a ust. 1) jest mowa o nienaruszaniu praw niepaństwowych
i niesamorządowych osób prawnych.
Ze wskazanych regulacji wynika, że zamysłem ustawodawcy było
niespowodowanie poprzez decyzje regulacyjne dotyczące majątku wymienionych
Kościołów wzruszania tytułów prawnych podmiotów, których majątek miał źródło
w mieniu państwowym, ale w wyniku zmian ustrojowych stał się własnością
niepaństwową i, w niektórych wypadkach, także niesamorządową.
To ostatnie odnosi się do lat późniejszych, kiedy albo już nastąpiła
komunalizacja majątku państwowego po 1990 r., albo znajdowała się ona
w początkowej fazie. Charakterystyczny jest bowiem wspomniany wcześniej art. 42
ustawy (podobnie art. 50 powołanej ustawy dotyczącej Kościoła Prawosławnego),
według którego nieruchomości przekazane gminie na podstawie powołanej
wcześniej ustawy wprowadzającej ustawę o samorządzie terytorialnym z 1990 r.
podlegają postępowaniu regulacyjnemu, o którym mowa w art. 40 i 41 ustawy.
Na gruncie tego przepisu nie są więc chronione przed roszczeniami kościelnych
osób prawnych także te nieruchomości, które stały się własnością komunalną dzięki
uwłaszczeniu ustawowemu, a będące przedtem własnością państwową. W świetle
więc art. 42 ustawy, jeżeli przedmiotowa nieruchomość w niniejszej sprawie
pozostawałaby nadal własnością pozwanej Gminy i nie byłoby ustanowione
użytkowanie wieczyste na rzecz osoby trzeciej, to nie miałby do niej zastosowania
art. 40 ust. 4 ustawy.
W powołanym przepisie jest mowa wyłącznie o prawach nabytych przez
niepaństwowe osoby prawne. Z ustaleń wynika, że ADM spółka z o.o. powstała
zanim w maju 1994 r. została uchwalona ustawa o stosunku Państwa do Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego w RP. W akcie notarialnym z grudnia 1993 r.,
tworzącym ADM jako jednoosobową Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością
z przekształcenia wcześniejszej jednostki budżetowej Gminy, została wymieniona
przedmiotowa nieruchomość jako wkład Gminy do tej Spółki w zamian za udziały
oraz, że pozwana Gmina w maju 1995 r., a więc na ponad rok przed wszczęciem
postępowania regulacyjnego przez powodową Parafię w lipcu 1996 r., ustanowiła
9
użytkowanie wieczyste na rzecz tej Spółki. Wobec niej ograniczenie wskazane
w art. 40 ust. 4 w związku z art. 42 ustawy nie powinno zatem mieć zastosowania.
Biorąc pod uwagę czas oraz uwarunkowania społeczne i gospodarcze, w jakich
powstawały analizowane tu przepisy, trudno wymagać od ustawodawcy, aby mając
świadomość możliwości dalszego dysponowania majątkiem, na którym uwłaszczył
gminy jako komunalne osoby prawne, ograniczył to dysponowanie bardziej,
niż przez odwołanie się do uwłaszczenia powołaną ustawą samorządową z 1990 r.
i wiążąc jej zastosowanie tylko z osobami prawnymi samorządu terytorialnego,
a nie wszelkimi podmiotami reprezentującymi własność komunalną.
W podanym stanie prawnym do niesamorządowych podmiotów z pewnością
zaliczałaby się spółka z o.o., w której, poza udziałami należącymi do samorządowej
osoby prawnej (jak gmina) byłyby udziały podmiotów reprezentujących własność
innych osób. Byłaby to podobna sytuacja, jak w przypadku państwowych osób
prawnych, które są takowymi tylko w razie bycia właścicielami całego majątku
(całość udziałów państwowych w spółkach handlowych). Taki, trafny punkt
widzenia wynika z utrwalonego w tej mierze orzecznictwa Sądu Najwyższego
(por. uchwały z dnia 10 stycznia 1992 r., III CZP 140/91, OSNC 1992, nr 6,
poz. 109 oraz z dnia 19 maja 1992 r., III CZP 49/92, OSNC 1992, nr 11, poz. 200).
Zostało ono następnie potwierdzone przez art. 1a wprowadzony do ustawy
o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa przez
ustawę z dnia 5 grudnia 2002 r. zmieniającą powołaną ustawę (Dz. U. Nr 240,
poz. 2055 ze zm.). Jednakże odrębnymi od siebie państwowymi osobami prawnymi
są Skarb Państwa i inne osoby prawne, reprezentujące mienie państwowe (art. 441
§ 1 k.c.). Przenosząc taki punkt widzenia na własność komunalną - komunalną
osobą prawną jest tylko taka spółka z o.o., w której wszystkie udziały są własnością
komunalną, co nie jest tożsame z jednostką samorządu terytorialnego, jaką ta
spółka handlowa już nie jest i nie ma znaczenia, że jest ona wyłącznym
właścicielem udziałów w tej spółce. Spółka ta jest podmiotem własności
komunalnej, ale nie jest przez to tożsama z jednostką samorządu terytorialnego,
którą pozostaje sama gmina (odpowiednio powiat i województwo samorządowe).
Różnica między istotą osoby prawnej samorządu terytorialnego a kapitałową spółką
handlową ma znaczenie w wypadku relacji prawnych między pozwaną Gminą
10
a ADM Spółką z o.o. Z kolei, nie byłaby własnością komunalną spółka, której
udziały byłyby mieszane, czyli dzielone między komunalną osobę prawną i inne
podmioty, a także, gdyby wszystkie udziały należały do niekomunalnych osób
prawnych.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy należy więc stwierdzić,
że z pewnością nie można by oczekiwać niezastosowania art. 40 ust. 4 ustawy,
gdyby przedmiotowa nieruchomość stała się własnością niekomunalnej osoby
prawnej przez to, że pozwana Gmina miałaby w niej tylko część, nawet znaczną
swoich udziałów. Skoro jednak Gmina jest właścicielką wszystkich udziałów,
to ADM spółka z o.o. pozostaje komunalną osobą prawną, ale nie jest to tożsame
z samym podmiotem samorządowym, jakim jest pozwana Gmina. Stwierdzenie,
że chodzi o komunalną osobę prawną nie wystarczy do niezastosowania art. 40
ust. 4 ustawy wobec ADM spółki z o.o. Po pierwsze, w art. 40 ust. 4 ustawy jest
mowa tylko o niepaństwowych osobach prawnych, a dopiero w późniejszych
ustawach o stosunku Państwa do innych kościołów występuje także własność
samorządowa. Po drugie, ma rację Sąd Apelacyjny, że ADM spółka z o.o. jest
osobą trzecią względem strony powodowej, o czym świadczy choćby nie branie
przez nią udziału w niniejszym postępowaniu sądowym, a wcześniej
w postępowaniu przed Komisją Regulacyjną, o której mowa w art. 43 - 45 ustawy
i której zespół nie uzgodnił orzeczenia, co stało się przyczyną obecnego procesu.
Jest oczywiste, że przywrócenie własności przedmiotowej nieruchomości na rzecz
powodowej Parafii naruszyłoby prawa tej osoby prawnej, zwłaszcza przez to,
że wygasłoby użytkowanie wieczyste oraz związana z nim własność budynku.
Dlatego należy uznać, że choć powodowej Parafii - co zostało powyżej
wykazane – służyło roszczenie na podstawie art. 40 ust. 1 w związku z art. 45
ustawy, to było ono ograniczone w zakresie możliwym do dochodzenia, a więc
zgodnie z art. 40 ust. 3 ustawy - do żądania nieruchomości zamiennej
i odszkodowania pieniężnego. Z ustaleń, poczynionych w toku procesu wynika,
że przyznanie nieruchomości zamiennej okazało się niemożliwe, co według art. 40
ust. 3 ustawy ograniczyło roszczenie do odszkodowania. Ze względu jednak
na zrezygnowanie powodowej Parafii w toku postępowania z roszczenia
odszkodowawczego i domagania się jedynie przywrócenia własności, należy uznać
11
w wykazanych okolicznościach sprawy, że oddalenie powództwa, a następnie
apelacji w tym zakresie jest zasadne.
Nie ma też racji skarżąca, ze względu na charakter prawny użytkowania
wieczystego, że rozstrzygnięcie takie jest wadliwe ze względu na powołaną
wcześniej uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z 1992 r., gdyż wprawdzie Trybunał
akcentuje w uzasadnieniu ochronę własności nabytą przez osobę trzecią, ale czyni
to z jednoczesnym podkreśleniem w uzasadnieniu (pkt 6 in fine uzasadnienia),
że odzyskanie własności nieruchomości nie może prowadzić do naruszenia innych
praw niż własność. W przypadku użytkowania wieczystego, a więc prawa
podobnego w treści do prawa własności, ale jednak ustanawianego na cudzej
nieruchomości jest szczególna sytuacja prawna, odmienna od tej, która cechuje
ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomości, nie wygasające w określonych
prawem przypadkach wraz ze zmianą właściciela nieruchomości. Wygaśnięcie
użytkowania wieczystego i własności budynków, będące konsekwencją
przywrócenia stronie powodowej własności spornej nieruchomości stanowiłoby
naruszenie prawa nabytego przez ADM spółkę z o.o. w sposób, o którym mowa
w art. 40 ust. 4 ustawy. Tak więc przepis ten w powiązaniu z art. 40 ust. 1 i art. 42
ustawy nie został naruszony przez zaskarżony wyrok, a żądanie przywrócenia
własności nieruchomości na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy stanowi w myśl jej art.
40 ust. 4 naruszenie praw nabytych przez spółkę z o.o., utworzoną przez gminę,
która wniosła do spółki aport w postaci ustanowionego użytkowania wieczystego na
tej nieruchomości, będącej własnością gminy na podstawie przepisów o jakich
mowa w art. 42 ustawy.
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzec jak
w sentencji.
Żądanie przywrócenia własności nieruchomości na podstawie art. 40 ust. 1
ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 73, poz. 323 ze zm.) stanowi
w myśl art. 40 ust. 4 tej ustawy naruszenie praw nabytych przez niepaństwową
osobę trzecią, jaką jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, utworzona
przez gminę, która wniosła do tej spółki aport w postaci ustanowionego
12
użytkowania wieczystego na tej nieruchomości, będącej własnością gminy na
podstawie powołanych w art. 42 tej ustawy - przepisów ustawy z dnia 10 maja
1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę
o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.).
jw