Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 303/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej
Akademii Nauk w K.
przeciwko N. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 kwietnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 lipca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo
i orzekającej o kosztach procesu (pkt 1.) oraz w części
orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt 3.)
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w K. zasądził od N. G. na
rzecz Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w K. kwotę
69.550,79 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i dat szczegółowo wskazanych w
sentencji wyroku; umorzył w pozostałej części postępowanie w sprawie i orzekł o
kosztach procesu. W motywach rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy ustalił, że strony
łączyła umowa najmu lokali użytkowych położonych w K. przy ul. S.[…], zawarta w
dniu 28 grudnia 2007 r. Pozwany nie spełniał w umówionym terminie świadczeń
wynikających z tej umowy, wobec czego powód umowę wypowiedział. Pozwany nie
wydał zajmowanych pomieszczeń i nie uiszczał na rzecz powoda należności
z zajmowania lokalu tytułu. Władanie pomieszczeniami bez tytułu prawnego
uprawniało powoda do domagania się od pozwanego, pozostającego od chwili
wypowiedzenia umowy w złej wierze, zapłaty wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z lokali, na podstawie art. 224-226 k.c. w związku z art. 230 k.c.
Wysokość tego wynagrodzenia odpowiada wysokości czynszu jaki otrzymałby
właściciel lokalu gdyby wynajął lokal, a zatem, w okolicznościach sprawy,
wysokości dotychczasowego czynszu. Uwzględniając przeto wysokość czynszu
uiszczanego przez pozwanego na podstawie umowy oraz umówioną należność za
media z okresu od lipca do listopada 2010 r., Sąd Okręgowy zasądził na rzecz
powoda dochodzoną ostatecznie kwotę 69.550,79 zł, z ustawowymi odsetkami za
opóźnienie liczonymi od dat wezwań do zapłaty wynikających z not księgowych.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji pozwanego i uznając ją za
częściowo uzasadnioną, jednakże z innych przyczyn niż w niej wskazane, Sąd
Apelacyjny, wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.433,55 zł
z ustawowymi odsetkami od kwot i dat szczegółowo wskazanych w sentencji
wyroku, oddalił powództwo i apelację w pozostałych częściach i orzekł o kosztach
procesu w obu instancjach. Sąd Apelacyjny wskazał na wadliwość przyjętej przez
Sąd pierwszej instancji podstawy prawnej dochodzonego roszczenia o zapłatę.
Rozważając możliwe podstawy prawnomaterialne tego roszczenia, Sąd wskazał na
art. 471 k.c., zwrócił jednak uwagę, że powód nie powoływał się na uszczerbek
3
w postaci straty lub nieosiągniętych korzyści z powodu nieoddania mu przez
pozwanego, po ustaniu umowy, przedmiotu najmu, zatem taka szkoda nie została
przez niego w toku postępowania wykazana. Nie znalazł też Sąd podstaw do
uwzględniania powództwa na podstawie art. 405 k.c. W ocenie Sądu powództwo
było natomiast uzasadnione w zakresie dochodzonych należności za wywóz śmieci
za okres siedmiu miesięcy w łącznej kwocie 1.096,55 zł oraz w zakresie kwoty 482
zł stanowiącej skapitalizowane odsetki za opóźnienie w zapłacie kwot 2.245 zł
i 21.373,49 zł, stąd też ostatecznie zasądzeniu podlegała kwota 1.433,55 zł.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego, opartej na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c., powód, w ramach podstawy naruszenia prawa
materialnego, zarzucił naruszenie art. 471 w związku z art. 477, art. 675 § 1 i art.
361 k.c. oraz art. 405 k.c., przez ich niezastosowanie.
W ramach podstawy naruszenia przepisów procesowych skarżący zarzucił
naruszenie art. 47914
§ 2 k.p.c., art. 230, art. 232 k.p.c. w związku z art.6 k.c., art.
386 §1 i art. 385 k.p.c.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
w części oddalającej powództwo ponad kwotę 1.433,55 zł i przekazania sprawy
w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie
uchylenia wyroku i oddalenia apelacji pozwanego od wyroku Sądu pierwszej
instancji i orzeczenie o kosztach procesu należnych skarżącemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stanowisko Sądu drugiej instancji, że w procesie o zapłatę wynagrodzenia
za bezumowne korzystanie z rzeczy, na podstawie art. 225 w związku z art. 224
§2 k.c. (również w związku z art. 230 k.c.) legitymacja czynna przysługuje
właścicielowi jest oczywiście trafne, trafna zatem była ocena tego Sądu co do
wadliwej kwalifikacji roszczenia powoda dokonana przez sąd pierwszej instancji.
Trafnie też Sąd odwoławczy dostrzegł, że w pozwie powód domagał się zapłaty
w związku z tym, że po ustaniu najmu pozwany, z naruszeniem obowiązku
umownego, nie wydał mu zajmowanych pomieszczeń. Nietrafne są jednak
rozważania Sądu podejmujące próbę usytuowania żądania w płaszczyźnie
wzbogacenia pozwanego i zubożenia powoda tylko już z tej przyczyny, że
niewątpliwie mamy do czynienia z naruszeniem obowiązku kontraktowego.
4
Wprawdzie art. 414 k.c. postanawia, że przepisy niniejszego tytułu, tj.
normującego bezpodstawne wzbogacenie, nie uchybiają przepisom o obowiązku
naprawienia szkody, co mogłoby wskazywać na dopuszczalność zbiegu
roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia nie tylko z roszczeniem
o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, ale i roszczeniem
o naprawienie szkody będącej następstwem niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania, to jednak zbieg taki w literaturze przedmiotu
i orzecznictwie, zasadniczo, wyklucza się. Przeważający w piśmiennictwie
i orzecznictwie pogląd, do którego skład orzekający w sprawie niniejszej przyłącza
się, odrzuca dopuszczalność zbiegu roszczenia z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia z roszczeniami z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania i zacieśniający tym samym zastosowanie art. 414 k.c., tylko do
roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i roszczeń o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym. W odniesieniu do roszczeń z tytułu
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z umowy wzajemnej
niedopuszczalność zbiegu z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
wynika jednoznacznie z art. 494 i 495 k.c. W świetle wymienionych przepisów,
w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z umowy
wzajemnej wierzycielowi przysługuje albo roszczenie oparte na przepisach
o bezpodstawnym wzbogaceniu albo roszczenie oparte na przepisach
o odpowiedzialności kontraktowej. Podobnie rzecz przedstawia się w wypadkach
niewykonania lub nienależytego wykonania innych zobowiązań. Ogólniejszy
charakter założenia przyjętego w art. 494 i 495 k.c. potwierdzają w szczególności
przepisy art. 395 § 2, art. 560 § 2, art. 574, 675, 705, 718, 740, 742, 766, 844 i 871
k.c. Gdy więc wierzycielowi w danym przypadku niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania przysługuje roszczenie oparte na przepisach
o odpowiedzialności kontraktowej, może on dochodzić tylko tego roszczenia.
Dopuszczenie wówczas możliwości dochodzenia także roszczenia z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia podważałoby sens szczegółowych unormowań
stosunków obligacyjnych, uwzględniających ich specyfikę (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia z dnia 7 maja 2009 r. IV CSK 523/08, M.Prawn.
2010/20/1138-1139). Jednocześnie wskazuje się na niemożność konstruowania
5
w ogóle roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz stosunków
zobowiązaniowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1969 r.,
II CR 530/68, OSNC 1969, nr 12, poz. 224; uchwały Sądu Najwyższego: z dnia
27 listopada 1985 r., III CZP 65/85 i z dnia 27 kwietnia 1995 r., III CZP 46/95,
OSNC 1995, nr 7-8, poz. 114; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 lipca 1997 r.,
II CKN 289/97; z dnia 12 marca 1998 r., I CKN 522/97, OSNC 1998, nr 11, poz.
176; z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 786/00; z dnia 31 stycznia 2003 r., IV CKN
1716/00; z dnia 24 lutego 2005 r., III CK 454/04; z dnia 6 lipca 2006 r., III CSK
66/05; z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 221/06; z dnia 14 marca 2008 r., IV CSK
460/07).
Sąd Apelacyjny wskazując na możliwość skutecznego oparcia roszczenia na
podstawie kontraktowej ocenił, że przy tej podstawie, powód nie wykazał szkody
polegającej albo na stracie czyli konieczności zapłaty za najem innych lokali
w miejsce nieopróżnionych przez pozwanego pomieszczeń albo na utracie
pożytków z wynajmu tychże pomieszczeń. W skardze kasacyjnej powód
zarzucając naruszenie art. 471 k.c. (w związku z art. 477, art. 675 § 1 i art. 361
k.c.) dowodzi, że nie było podstawy do przyjęcia, iż nie udowodnił wysokości
szkody, co wiąże z zarzutami procesowymi. Podkreślić należy, że sprawa toczyła
się w postępowaniu gospodarczym, w stanie prawnym, w którym obowiązywały
jeszcze przepisy k.p.c. dotyczące prekluzji dowodowej. Oznaczało to, że pozwany
miał obowiązek, zgodnie z art. 47914
§ 2 k.p.c., w odpowiedzi na pozew podać
wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty
prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykazałby, iż ich
powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo, że potrzeba powołania
wynikła później. Powód w pozie wskazał wysokość żądanej od pozwanego kwoty
i ta wysokość została zakwestionowana przez pozwanego dopiero w apelacji,
a zatem niewątpliwie z naruszeniem powołanego przepisu. Jednocześnie
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny ten zarzut apelacji ocenił
jako nieprzekonujący co oznacza, że stawki rynkowe za wynajem pomieszczeń
plasują się w dochodzonej kwocie. W tej sytuacji nie można poczytać za
uzasadnione wnioskowania sądu, że wysokość szkody w postaci utraconego
czynszu nie została udowodniona.
6
W świetle powyższego zarzuty procesowe skargi kasacyjnej poczytać
należało za uzasadnione. Powyższe czyniło też uzasadnionym zarzut naruszenia
przez Sąd Apelacyjny art. 471 k.c. (w związku z art. 675 § 1 k.c.), przez jego
niezastosowanie.
Z przedstawionych przeto przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art.39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2
w związku z art. 39821
k.p.c.