Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 351/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Michał Laskowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jarosław Matras
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie C. P.
skazanego z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk,
i W. N.
oskarżonego z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 163 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 17 kwietnia 2013 r.,
kasacji, wniesionych przez prokuratora i pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 13 lipca 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w P.
z dnia 13 marca 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w P. z dnia 13 marca 2012 r. w części
dotyczącej skazania C. P. za przestępstwo z art. 13 § 1 kk w zw. z
art. 286 § 1 kk i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w pierwszej
instancji,
2
2. oddala kasacje w pozostałym zakresie jako oczywiście
bezzasadne,
3. zasądza zwrot opłaty od kasacji na rzecz oskarżyciela
posiłkowego Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji W./…/
S.A.,
4. wydatkami postępowania kasacyjnego - w części, w której
oddalono obie kasacje, obciąża po połowie Skarb Państwa i
oskarżyciela posiłkowego.
UZASADNIENIE
Do Sądu Rejonowego w P. wpłynął akt oskarżenia, w którym C. P. oskarżony
został o to, że:
I. w okresie od 23 do 25 sierpnia 2001 r. w P. i Ł., współdziałając z W. N.,
K. F. i dwoma ustalonymi sprawcami, wobec których wyłączono materiały
do odrębnego prowadzenia, w celu uzyskania odszkodowania z
Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji „W./…/” S.A. z tytułu
ubezpieczenia Zakładu Produkcyjnego w Ł. 190, należącego do PWH G.
L. Spółka z o.o., po uprzednim obezwładnieniu dozorcy A. W. poprzez
uderzenie go w głowę, sprowadził zdarzenie będące podstawą do
wypłaty odszkodowania w postaci pożaru budynku zakładu położonego w
Ł., na skutek którego spaleniu uległo mienie w wielkich rozmiarach,
stanowiące własność Spółki z o.o. G. L., zaś A. W. doznał obrażeń ciała
w postaci stłuczenia głowy, otarcia skóry wargi górnej, stłuczenia
kręgosłupa szyjnego i stłuczenia lewego łokcia, skutkujących
naruszeniem czynności narządów ciała na okres poniżej 7 dni, to jest o
przestępstwo z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 298 § 1 k.k. i art. 157 §
2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
II. w dniu 10 września 2001 r. w P., w celu uzyskania bezpodstawnej
wypłaty odszkodowania z tytułu likwidacji szkody, wynikającej ze
spowodowania pożaru obiektu Zakładu Produkcyjnego położonego w Ł.,
a należącego do PWH G. . Spółka z o.o., przedkładając w Towarzystwie
Ubezpieczeń i Reasekuracji „W./…/” S.A. wniosek o wypłatę
odszkodowania z zestawieniem strat, wprowadzając w błąd
ubezpieczyciela co do okoliczności zdarzenia, a także rozmiarów i
wielkości szkody i usiłował doprowadzić do niekorzystnego
3
rozporządzenia mieniem Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji
„W./…/” S.A. poprzez wypłatę żądanej kwoty odszkodowania w
wysokości 1.978.093,57 zł, która stanowi mienie znacznej wartości w
rozumieniu ustawy, to jest o przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
286 § 1 k.k.
Sąd Rejonowy w P., wyrokiem z dnia 13 marca 2012 r., uniewinnił
oskarżonego od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z
art. 298 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
C. P. uznany został tym samym wyrokiem za winnego tego, że w dniu 10
września 2001 r. w P., w celu uzyskania bezpodstawnej wypłaty odszkodowania z
tytułu likwidacji szkody, wynikającej z pożaru obiektu zakładu produkcyjnego
położonego w Ł. 190, a należącego do PWH G. L. Spółka z o.o., przedłożył w
Towarzystwie Ubezpieczeń i Reasekuracji „W./…/” S.A. wniosek o wypłatę
odszkodowania z zestawieniem strat, czym wprowadził w błąd ubezpieczyciela co
do rozmiarów i wielkości szkody, żądając odszkodowania za opisaną w wyroku
wtryskarkę o wartości 62.400 zł, pomimo tego, że maszyna ta została przez
oskarżonego wywieziona przed pożarem z zakładu produkcyjnego położonego w Ł.
190 do pomieszczeń magazynowych w ZWP „S.”, jak również za maszynę do
produkcji kabli o wartości 102.000 zł, zespół maszyn do produkcji obuwia o wartości
100.800 zł oraz zginarkę do metalu o wartości 10.024,01 zł, pomimo tego, że
podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku i wypłaty odszkodowania za
wymienione maszyny był Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. na mocy
postanowień umowy przewłaszczenia rzeczy oznaczonych co do tożsamości z dnia
17 listopada 1999 r. oraz przelewu prawa z umowy ubezpieczenia z dnia 25
września 2000 r., usiłując w ten sposób doprowadzić do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji „W./…/” S.A.
poprzez wypłatę kwoty odszkodowania w wysokości 275.224,01 zł, to jest za
winnego przestępstwa z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i za przestępstwo
to wymierzył m karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie
warunkowo zawiesił na okres 4 lat próby.
Wyrok ten zaskarżony został przez prokuratora, pełnomocnika oskarżyciela
posiłkowego i obrońcę oskarżonego.
Prokurator Okręgowy zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść C. P. i
zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego, to jest art. 25 § 1 pkt 2 k.p.k.,
4
polegające na orzekaniu przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej do
właściwości sądu wyższego rzędu, co stanowi przesłankę z art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k.,
a nadto obrazę szeregu przepisów prawa procesowego, co doprowadziło do
popełnienia opisanych szczegółowo w apelacji błędów, które spowodowały
niezasadne uniewinnienie oskarżonego od zarzutu określonego w punkcie I aktu
oskarżenia. Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w P. jako sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego - Towarzystwa Ubezpieczeń i
Reasekuracji „W./…/” S.A. zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego C.
P. i zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, to jest art. 439 § 1
pkt 4 k.p.k., polegające na orzekaniu przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej
do właściwości sądu wyższego rzędu, co stanowi bezwzględną przyczynę
odwoławczą. Nadto, jak zaznaczył pełnomocnik „z ostrożności procesowej”
sformułował w apelacji szereg zarzutów obrazy przepisów postępowania, błędów w
ustaleniach faktycznych i obrazy prawa materialnego. W konkluzji pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy właściwemu sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok w części skazującej C. P. za
przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i zarzucając obrazę
przepisów prawa procesowego i błędy w ustaleniach faktycznych wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie oskarżonego od popełnienia
przypisanego mu czynu, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu wszystkich apelacji, wyrokiem z dnia 13 lipca
2012 r., utrzymał zaskarżony wyrok w mocy. W uzasadnieniu tego wyroku,
rozpoznając zawarty w apelacjach prokuratora i pełnomocnika oskarżyciela
posiłkowego zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego, to jest art. 439 § 1
pkt 4 k.p.k., polegającego na orzekaniu przez sąd niższego rzędu w sprawie
należącej do właściwości sądu wyższego rzędu, Sąd ad quem przyznał, że wydając
w przeszłości w tej sprawie wyrok w dniu 9 października 2007 r., którym uchylił
wyrok Sądu Rejonowego powinien był, zgodnie z obowiązującymi przepisami,
przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, jako sądowi
pierwszej instancji, nie zaś Sądowi Rejonowemu. Jednocześnie jednak, Sąd ad
5
quem uznał (s. 16-17 uzasadnienia), że gdy doszło do ponownego uchylenia
wyroku w tej sprawie, Sąd Okręgowy, orzekając w dniu 17 listopada 2010 r. nie
mógł już przekazać sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu jako
sądowi pierwszej instancji, z uwagi na zakaz reformationis in peius i wynikający z
niego brak możliwości przypisania oskarżonemu czynu z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.
Kasacje od tego wyroku wnieśli Prokurator Okręgowy i pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego - Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji „W./…/” S.A.
Prokurator zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego C. P., przy
czym Prokurator Prokuratury Generalnej, w piśmie z dnia 10 kwietnia 2013 r.,
cofnął tę kasację.
Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zaskarżył wyrok w całości na
niekorzyść C. P. i zarzucił rażącą obrazę przepisów prawa, która miała istotny
wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. poprzez
bezzasadne zaniechanie uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji, pomimo, iż
sąd niższego rzędu orzekał w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego
rzędu. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego wniósł o skierowanie sprawy na
posiedzenie i uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku
Sądu Rejonowego w P. i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w P., jako
sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
W przypadku nieuwzględnienia tego zarzutu, pełnomocnik oskarżyciela
posiłkowego sformułował w kasacji zarzuty rażącej obrazy przepisów
postępowania, to jest 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w P. i
przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Pierwszy zarzut kasacji pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego okazał się
zasadny. Przypomnieć należy, że w akcie oskarżenia zarzucono C. P. usiłowanie
dokonania przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w odniesieniu do mienia znacznej
wartości, co znalazło swoje odbicie w opisie czynu zarzucanego, choć w kwalifikacji
prawnej tego czynu nie wskazano, że miał być dokonany w zw. z art. 294 § 1 k.k.
Pierwszy wyrok skazujący C. P. za usiłowanie doprowadzenia do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem znacznej wartości zapadł w czasie, gdy to Sąd Rejonowy
w P. był sądem właściwym do rozpoznania spraw o czyny tego rodzaju. Wyrok ten
6
zaskarżony został wyłącznie na korzyść oskarżonego. Sąd Okręgowy po
rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego zdecydował o konieczności uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd
pierwszej instancji. Sądem właściwym do rozpoznania czynu zarzucanego w
pierwszej instancji C. P. stał się jednak od dnia 12 lipca 2007 r. sąd okręgowy. Fakt,
że wobec braku najpierw w akcie oskarżenia, a następnie w wyroku skazującym
kwalifikacji prawnej w zw. z art. 294 § 1 k.k., po uchyleniu wyroku na skutek
rozpoznania wyłącznie apelacji na korzyść oskarżonego, niemożliwe już było
skazanie C.P. za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. z uwagi na zakaz reformationis in peius, nie powodował, że sądem
właściwym do rozpoznania tego zarzutu był po zmianach ustawy nadal sąd
rejonowy. Przedmiotem rozpoznania w toku procesu jest bowiem konkretny czyn
konkretnego sprawcy opisany w zarzucie. Z opisu tego czynu aktualnego przez cały
czas trwania postępowania wynika, że oskarżony miał dopuścić się usiłowania
przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w stosunku do mienia znacznej wartości. Takie
zdarzenie w znaczeniu historycznym stanowiło przedmiot postępowania.
Ustawodawca zdecydował, że zarzuty dotyczące czynów tego rodzaju
rozpoznawać powinien sąd okręgowy jako sąd pierwszej instancji i tej decyzji
ustawodawcy nie może podważać ani błąd w kwalifikacji prawnej w akcie
oskarżenia i wyroku, ani zakaz reformationis in peius uniemożliwiający już korektę
tego błędu i wykluczający wymierzenie kary w granicach określonych w art. 294 § 1
k.k. Zapis w art. 25 § 1 ust. 2 k.p.k., na podstawie którego w sprawach o określone
występki orzeka w pierwszej instancji sąd okręgowy odnosi się do konkretnych
czynów wyczerpujących znamiona ustawowe przestępstw wskazanych w tym
przepisie bez względu na to, czy czyny te zostały prawidłowo zakwalifikowane i bez
względu na to, że obiektywnie prawidłowa kwalifikacja prawna nie jest możliwa do
przyjęcia ze względu na przepisy procesowe o charakterze gwarancyjnym, jakimi
są art. 434 k.p.k. i art. 443 k.p.k. Innymi słowy o właściwości rzeczowej decyduje
opis czynu i jego znamiona, a nie prawidłowa bądź nieprawidłowa kwalifikacja
prawna przyjęta w akcie oskarżenia lub wyroku. Żadnego wpływu na właściwość
rzeczową sądu nie ma przy tym zakaz reformationis in peius z art. 443 k.p.k. (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. I KZP 25/12, nie
publ.).
7
W tej sytuacji uznać należy, że poglądy wyrażone przez Sąd Okręgowy w P.
w odniesieniu do właściwości rzeczowej sądu w przedmiotowej sprawie, zarówno w
wyroku z dnia 24 maja 2011 r., jak i w wyroku, który zaskarżony został kasacją są
błędne, co więcej spowodowały one wystąpienie bezwzględnej przesłanki
odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., sąd niższego rzędu bowiem – Sąd
Rejonowy w P. orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu –
Sądu Okręgowego w P., jako sądu pierwszej instancji. Usunięcie z opisu czynu
zapisu, że przedmiotem rozpoznania był czyn w stosunku do mienia znacznej
wartości nie wpływa na właściwość w sytuacji, gdy w rzeczywistości taki właśnie
czyn stanowił przedmiot rozpoznania, co wynika nie tylko z aktu oskarżenia, ale
także z wartości wyliczonej w wyroku z dnia 13 marca 2012 r. wysokości szkody, na
której poniesienie narażony był zakład ubezpieczeń – 275.224,01 zł. Wobec treści
art. 115 § 5 k.k. kwota ta pozostaje mieniem znacznej wartości w rozumieniu
ustawy.
Wobec stwierdzenia wystąpienia w toku postępowania bezwzględnej
przesłanki odwoławczej konieczne stało się uchylenie nie tylko zaskarżonego
kasacją wyroku Sądu Okręgowego w P., orzekającego jako sąd odwoławczy, ale
także wyroku Sądu Rejonowego w P. z dnia 13 marca 2012 r., to jest kolejnego
wyroku w tej sprawie wydanego przez sąd pierwszej instancji. Wobec charakteru
naruszenia prawa, do którego doszło w tej sprawie orzeczeniem następczym
wydanym przez Sąd Najwyższy było przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w
P. do ponownego rozpoznania. Sąd ten rozpozna tę sprawę w zakresie zarzutu z
art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k., jako sąd pierwszej instancji. Brak
jednocześnie podstaw do formułowania wskazań, co do dalszego biegu
postępowania w tej sprawie. W odniesieniu do omawianej części wyroku, wobec
wystąpienia bezwzględnej przesłanki odwoławczej niemożliwe było pozostawienie
bez rozpoznania kasacji prokuratora. Zarzuty tej kasacji uznane zostały za
oczywiście bezzasadne, co zwalnia Sąd Najwyższy od sporządzenia na piśmie
uzasadnienia tej części wyroku.
Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego
o konieczności uchylenia zaskarżonego kasacją wyroku w całości, a więc w
odniesieniu do obu czynów, których popełnienie zarzucono C. P. W przypadku
możliwości podzielenia sprawy pod względem podmiotowym lub przedmiotowym,
gdy stwierdzona bezwzględna przesłanka odwoławcza dotyczy tylko jednego z
8
zarzutów lub jednego z oskarżonych w sprawie, konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku wskazana w art. 439 § 1 k.p.k. odnosi się bezwzględnie
jedynie do tego konkretnego zarzucanego czynu lub konkretnego oskarżonego, co
do którego wystąpiła bezwzględna przesłanka. Pogląd ten nie znajduje
zastosowania w odniesieniu do wszystkich bezwzględnych przyczyn odwoławczych
wymienionych w katalogu z art. 439 § 1 k.p.k., niemniej może być uwzględniony w
odniesieniu do przesłanki z art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k., która została stwierdzona w
niniejszej sprawie.
Kontrola kasacyjna zarzutu kasacji skierowanego przeciwko uniewinnieniu C.
P. od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 298 § 1
k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. doprowadziła do
wniosku, że kasacja w tym zakresie jest oczywiście bezzasadna. W tym stanie
rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 535 § 3 k.p.k. zwolniony jest od
sporządzenia na piśmie uzasadnienia orzeczenia.