Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KO 15/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
w sprawie S. K.
po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 6 czerwca 2013r.
wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o wznowienie postępowania
zakończonego wyrokiem Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 21 października
2008r., II AKa …/08, utrzymującym w mocy wyrok Sądu Okręgowego w R.
z dnia 12 czerwca 2008r., sygn. akt II Ko …/08 ''odszk.'',
1. wznawia postępowanie w sprawie z wniosku S. K. o
odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niesłusznego
pozbawienia wolności w sprawie Sądu Wojewódzkiego w R.
o sygn. akt II K …/76;
2. uchyla wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 21
października 2008r., sygn. II AKa …/08 oraz utrzymany nim
w mocy wyrok Sądu Okręgowego w R. z dnia 12 czerwca
2008r. , sygn. II Ko …/08 i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania;
3. obciąża Skarb Państwa kosztami sądowymi
postępowania wznowieniowego.
UZASADNIENIE
2
S. K. w dniu 20 marca 2008 r. wystąpił w oparciu o przepisy ustawy z
dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm. - dalej określana jako „ustawa
lutowa") z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie związane z
niesłusznym tymczasowym aresztowaniem przez Sąd Wojewódzki w R. w
sprawie o sygn. akt II K …/76. Wnioskodawca wniósł o zasądzenie na jego
rzecz kwoty 25.000 zł. Podał także, że ubiegał się już uprzednio o
odszkodowanie z powyżej wskazanego tytułu (w kwocie 300 min. starych
złotych, k. 2 uzasadnienia SO), co skutkowało wydaniem przez Sąd Okręgowy
w R. postanowienia z dnia 8 czerwca 1994 r., sygn. akt II KO …/93, na mocy
którego zasądzono na jego rzecz kwotę 50 mln starych złotych. Kwota, którą
otrzymał wówczas nie uwzględnia szkód materialnych jakich doznał w związku
z nagannymi działaniami ówczesnej władzy oraz jest nieadekwatna do
obecnej siły nabywczej pieniądza. Wskazał we wniosku na trudną sytuację
materialną.
Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2008 r., sygn. akt II KO …/08 Sąd
Okręgowy w R. wniosek S. K. o zadośćuczynienie i odszkodowanie oddalił
podnosząc w uzasadnieniu, że w sprawie o sygn. akt II Ko …/93 zasądzono
już odszkodowanie 50 mln starych złotych na rzecz ww. wnioskodawcy,
natomiast rozpatrując możliwość orzeczenia uzupełniającego odszkodowania
w oparciu o art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, nie można pominąć treści przepisu
art. 8 ust. la, który wprowadza górny i nieprzekraczalny próg łącznej kwoty
odszkodowania - 25.000 zł. Nadto stwierdził, że proporcjonalność kwoty
zasądzonej w 1994 r. do ówczesnego przeciętnego wynagrodzenia, nie
wskazuje aby zachodziły podstawy do uzupełniającego zadośćuczynienia.
Od tego orzeczenia wywiedziono apelacje, które uznane za
bezzasadne w stopniu oczywistym zostały oddalone przez Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 21 października 2008 r.
W dniu 26 marca 2013 r. do Sądu Najwyższego wpłynął wniosek
pełnomocnika S. K. o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym, a powołanym wyżej wyrokiem Sądu Apelacyjnego. Jako
3
podstawę prawną wniosku powołano przepisy art. 540 § 2 k.p.k. w zw. z art.
542 § 1 k.p.k. i art. 544 § 2 k.p.k., jednakże podstawą faktyczną uczyniono
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r., sygn. akt P 21/09,
zgodnie z którym art. 8 ust. la ustawy lutowej, dodany ustawą z dnia 19
września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372), jest
niezgodny z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 2 oraz art. 41 ust. 5 w zw.
z art. 77 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest
niezgodny z art. 31 ust. 1 i 2 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji RP. Art. 8 ust. la
ustawy lutowej, na którym Sądy obu instancji oparły rozstrzygnięcia w
zakresie górnego progu kwotowego zasądzonego odszkodowania, utracił
moc. Pełnomocnik podniósł, że zgodnie z art. 540 § 2 k.p.k. postępowanie
wznawia się na korzyść strony, jeśli Trybunał Konstytucyjny orzekł o
niezgodności z Konstytucją RP, na podstawie którego zostało wydane
orzeczenie.
W konkluzji pełnomocnik wniósł o wznowienie postępowania w
przedmiocie zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia w trybie ustawy
lutowej oraz uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o uwzględnienie wniosku
pełnomocnika wnioskodawcy (k. 47 akta SN).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wniosek o wznowienie postępowania uznać należało za zasadny.
W pierwszej kolejności podnieść należy, że zgodnie z art. 540 § 2 k.p.k.
postępowanie wznawia się na korzyść strony, jeżeli Trybunał Konstytucyjny
orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową
lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane
orzeczenie. Bezspornie z taką sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej
sprawie. Artykuł 8 ust. la ustawy lutowej, który stał się podstawą prawną
orzeczeń Sądów obu instancji oddalającą roszczenie wnioskodawcy, został
uznany za niezgodny z Konstytucją RP.
4
Przywołać jednakże w tym miejscu należy stanowisko Sądu
Najwyższego wyrażone w m. in. wyroku z dnia 26 września 2011 r., sygn. akt
II KO 51/11 {Lex 960529), zgodnie z którym, uznanie niekonstytucyjności
wymienionych w wyroku Trybunału Konstytucyjnego przepisów ustawy lutowej
nie oznacza konieczności niejako automatycznego wznowienia postępowań
we wszystkich sprawach, w których były one podstawą rozstrzygnięcia co do
roszczeń w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za represje
związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Uzasadniając swoje orzeczenie, w zakresie skutków wyroku, Trybunał
wskazał, że dla spraw rozpoznanych już na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy
lutowej (i analogicznie na podstawie art. 11 tej ustawy) wyrok powyższy
oznacza wprawdzie możliwość wznowienia postępowania, lecz pod
warunkiem, że przy rozstrzyganiu w tych sprawach nastąpiło kumulatywne
ziszczenie trzech warunków:
1. zapadłe przed wyrokiem Trybunału orzeczenie wydane zostało na
podstawie art. 8 ust. la ustawy lutowej,
2. żądanie wniosku przekraczało kwotę 25.000 zł,
3. szkoda i krzywda byłyby wyższe niż wskazana kwota 25.000 zł,
Odnosząc powyższe rozważania do realiów przedmiotowej sprawy
zauważyć należy, że analiza dokumentacji procesowej znajdującej się w
aktach sprawy nie pozostawia wątpliwości, że w postępowaniu o
odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdy związane z niesłusznym
tymczasowym aresztowaniem S. K. w okresie od 1 lipca 1976 r do 17 stycznia
1977 r. w sprawie Sądu Wojewódzkiego w R. o sygn. akt II K …/76, następnie
uniewinnionego na mocy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1993 r.,
sygn. akt II KRN 224/92, wskazane wyżej warunki zostały spełnione.
Trafnie podniósł pełnomocnik, że z uzasadnień Sądów obu instancji
wynika, że wniosek o zasądzenie uzupełniającego odszkodowania i
zadośćuczynienia został oddalony, gdyż nie zachodziły ku temu przesłanki, a
kwota odszkodowania jaką zasądzono pierwotnie na rzecz wnioskodawcy S.
K. oraz maksymalna wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia wskazana
w art. 8 ust. la ustawy lutowej oceniona poprzez pryzmat przeciętnego
5
miesięcznego wynagrodzenia są wartościami zbliżonymi, porównywalnymi.
Tak więc, podstawą oddalenia przedmiotowego wniosku, była okoliczność, że
przyznana kwota odszkodowania w wysokości 50 mln. starych złotych
odpowiadała w czasie jego zasądzenia kwocie 25.000 zł, tj. górnemu
ustawowemu limitowi dla odszkodowań tego rodzaju (str. 2 i 3 uzasadnienia
SO). Zauważyć przy tym należy, że jak podał Sąd Okręgowy w R. (str. 2
uzasadnienia) S. K. złożył w dniu 28 maja 1993 r. wniosek do Sądu o
zasądzenie na jego rzecz kwoty 300 mln. starych złotych. Na rozprawie w dniu
12 czerwca 2008 r., w sprawie o sygn. akt II KO 207/08 podał, że zasądzona
na jego rzecz kota 50 mln. starych złotych była dla niego zbyt niska, była
kwotą „śmieszną" w stosunku do krzywd jakich doznał, walczył o kwotę
wyższą, z tego też powodu uważa, że należy mu się uzupełnienie
odszkodowania i zadośćuczynienia (k. 3 lv, 32). Wprawdzie dopiero w
apelacji, ale pełnomocnik wniósł o zasądzenie dodatkowo kwoty 6.200 zł
tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia na rzecz wnioskodawcy (k. 49).
Odczytanie intencji wnioskodawcy przez pryzmat opisanych wyżej
okoliczności pozwala uznać i ten, wynikający z motywów wyroku Trybunału
Konstytucyjnego, warunek za spełniony.
Wreszcie wskazać należy, na co zwrócili uwagę zarówno pełnomocnik
jak i prokurator, że zniesienie górnego limitu odszkodowania i
zadośćuczynienia ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia w odniesieniu
do wysokości odszkodowania przyznanego S. K. skoro orzeczenia Sądów obu
instancji opierały się m. in. na ograniczeniu kwotowym wprowadzonym
uchylonym art. 8 ust la ustawy lutowej. W tej sytuacji, mając na uwadze, iż
uprzednio dopuszczono możliwość zasądzenia świadczenia uzupełniającego,
zasadnym wydaje się w toku ponownego rozpoznania sprawy ustalenie i
rozważenie czy przy uwzględnieniu obecnej treści przepisów, wnioskodawca
uzyskał w wyniku przeprowadzonego postępowania, należną kwotę z tytułu
odszkodowania i zadośćuczynienia.
Uchylając, po wznowieniu, oba zapadłe w niniejszej sprawie orzeczenia
i przekazując sprawę do rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, Sąd
Najwyższy uwzględnił fakt, że to właśnie orzeczenie Sądu Okręgowego w R.
6
oparte zostało o niekonstytucyjny przepis art. 8 ust. la ustawy lutowej, zaś Sąd
Apelacyjny jedynie takie rozstrzygnięcie zaakceptował. W tej sytuacji
określenie należnego wnioskodawcy zadośćuczynienia wymaga ponowienia
postępowania przez sąd meriti. Sąd Okręgowy w R. w toku ponownego
rozpoznania sprawy rozważy wskazane powyżej uwagi i w oparciu o
poczynione w tym zakresie ustalenia wyda decyzję procesową.
Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania wznowieniowego wydano w
oparciu o art. 639 zd. 1 k.p.k. i art. 636 § 1 (a contrario) k.p.k.
Mając na uwadze powyższe orzeczono jak na wstępie orzeczenia.