Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 344/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa F. P.
przeciwko Skarbowi Państwa Ministrowi […] w Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 21 czerwca 2012 r.,
I. oddala skargę kasacyjną;
II. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda F. P. kwotę
1350 (jeden tysiąc trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w sprawie
z powództwa F. P. przeciwko Skarbowi Państwa- Ministrowi […] o zapłatę oddalił
apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 lutego 2012 r., którym Sąd Rejonowy zasądził
na rzecz powoda od strony pozwanej kwotę 63.087 zł wraz z ustawowymi
odsetkami liczonymi od 22 kwietnia 2011 r., (pkt I); oddalił powództwo w
pozostałym zakresie (pkt II) zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 4.300 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III); zaliczył na rzecz Skarbu
Państwa koszty sądowe (pkt IV).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód pracował u poprzedników prawnych
E. przez 14 lat, 4 miesiące i 24 dni – w związku z tym przysługiwało mu prawo do
20 akcji prywatyzowanego zakładu. W okresie od 7 listopada 1996 r. do 29 stycznia
1998 r. powód odbywał zasadniczą służbę wojskową w jednostce wojskowej w W.
W 1997 r. w Polsce była powódź i w związku z tym żołnierze odbywający służbę
wojskową m. in. w W., w tym powód, mieli ograniczone wyjścia i przepustki. W tym
okresie powód nie miał w ogóle informacji o tym, że są umieszczane ogłoszenia w
prasie odnośnie składania oświadczeń o prawie do nabycia akcji. Powód we
wskazanym okresie był zameldowany w W. przy ul. K. 3. Ten adres był znany jego
pracodawcy. W czasie, gdy powód odbywał zasadniczą służbę wojskową w jego
mieszkaniu mieszkała jego matka i brat. Nikt z rodziny nie informował powoda o
prawach do akcji, nikt się tym nie interesował, nikt nie słyszał o nich. W 1997 r.
ówczesny pracodawca powoda – przedsiębiorstwo państwowe został
przekształcony w spółkę prawa handlowego na podstawie przepisów ustawy z dnia
30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz.
1397 ze zm.). Stosownie do regulacji zawartych w tej ustawie uprawnieni
pracownicy mogli skorzystać z prawa do nieodpłatnego nabycia akcji Zakładu
Energetycznego […] S.A., jeżeli mieli wymagany staż pracy, a także złożyli
stosowne oświadczenia w okresie od 8 kwietnia 1997 r. do 8 października 1997 r.
We wskazanym okresie pracownicy Zakładu Energetycznego składali oświadczenia
o woli nabycia akcji. Powód nie został poinformowany ani przez stronę pozwaną,
ani przez swojego pracodawcę w żaden sposób o możliwości złożenia
oświadczenia o zamiarze nabycia akcji pracowniczych na podstawie ustawy o
3
komercjalizacji i prywatyzacji. O swoim prawie powód dowiedział się dopiero, gdy
zostały wywieszone u pracodawcy listy osób uprawnionych do uzyskania tych akcji
(pod koniec sierpnia 2007 r.). Powód kiedy dowiedział się, że nie został
umieszczony na liście pracowników uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji,
złożył w listopadzie 2007 r. reklamację do E. S.A. Oddział w W. Pismem z dnia 28
listopada 2007 r. powód został poinformowany, że oświadczenia o zamiarze
nieodpłatnego nabycia akcji pracowniczych składane były w 1997 r. Złożenie
takiego oświadczenia było jednym z warunków – oprócz wymaganego zatrudnienia
w dniu komercjalizacji lub posiadania minimum 10 - letniego stażu pracy po
rozwiązaniu umowy o pracę z powodu przejścia na emeryturę, umieszczenia
pracownika na liście uprawnionych. Z uwagi na to, że powód nie złożył
oświadczenia o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji, komisja rozpatrująca
reklamacje dotyczące nieodpłatnego zbywania akcji E. S.A. uchwałą z dnia 22
listopada 2007 r. negatywnie rozpatrzyła złożoną przez powoda reklamację.
Następnie powód zwrócił się do Ministerstwa z reklamacją dotyczącą nieodpłatnego
nabycia akcji. Ministerstwo– Departament Ewidencji, Reprywatyzacji, Rekompensat
i Udostępniania Akcji w piśmie z dnia 9 stycznia 2008 r. wyjaśniło, że w okresie na
składanie oświadczeń przeprowadziło kampanię informacyjną skierowaną do
wszystkich potencjalnych uprawnionych, w której informowano o terminie składania
przedmiotowych oświadczeń. Z uwagi na skalę zjawiska obejmującą swoim
zasiągiem ponad tysiąc spółek zlokalizowanych na terenie całego kraju (w tym
Zakład Energetyczny W. S.A.) były to ogłoszenia zamieszczane w takich
dziennikach jak: Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita i Super Express. O terminie
składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji informowano
również przez emitowanie spotów reklamowych w ogólnopolskich rozgłośniach
radiowych (np. radio ZET, Program 1), publikację komunikatu w Internecie,
konferencje prasowe oraz dyżury telefoniczne ekspertów w mediach. Ponadto TVP
1, TVP 2, POLSAT, w specjalnych programach bardzo szczegółowo informowały o
tej kwestii. Z przepisów nie wynikał obowiązek indywidualnego informowania
uprawnionych o terminie składania oświadczeń. W procesie połączeń Spółek E.
S.A. i T. S.A., wycena wartości rynkowej akcji E. S.A. – aportu wniesionego do T.
S.A. w przeliczeniu na jedną akcję wynosiła 3.154,35 zł.
4
Sąd drugiej instancji – rozpatrując apelację strony pozwanej – stwierdził, że
Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie w
którym uznał, że strona pozwana nie wykonała obowiązku nałożonego przepisami
prawa, tj. nie poinformowała powoda w sposób należyty o możliwości nabycia akcji.
Ustalenia faktyczne w tym zakresie Sąd drugiej instancji w pełni zaaprobował i
przyjął za własne. Sąd drugiej instancji podzielił podstawę prawną wyroku Sądu
pierwszej instancji.
Bezspornym w sprawie było, że powód na podstawie przepisów ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych był pracownikiem
uprawnionym do nabycia akcji w liczbie 20. Bezspornym w sprawie było również, że
powód nie zachował terminu do złożenia oświadczenia o zamiarze nabycia akcji
określonego w art. 38 powołanej ustawy.
Istotą sporu w sprawie było ustalenie, czy strona pozwana jest
odpowiedzialna i na jakiej podstawie za to, że powód w wyznaczonym terminie nie
złożył oświadczenia o nabyciu akcji i czy w związku z tym należy mu się z tego
tytułu odszkodowanie.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że w orzecznictwie został już utrwalony
pogląd, że na Skarbie Państwa spoczywa obowiązek wskazania pracowników
(także byłych pracowników) uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji, a także
podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tytułu
niedopełnienia tego obowiązku określona w przepisie art. 471 w związku z art. 361
k.c.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że strona
pozwana nie wykonała obowiązku nałożonego przepisami prawa tj. nie
poinformowała powoda w sposób należyty o możliwości nabycia akcji. Powód
odbywając służbę wojskową w jednostce wojskowej nie miał dostępu do informacji,
nawet tych powszechnie udostępnianych w gazetach ogólnokrajowych, a także
telewizji, a zatem nie miał możliwości uzyskania informacji o tym, że jako pracownik
uprawniony do nabycia akcji, może złożyć stosowne oświadczenie o zamiarze ich
nabycia. Pracodawca powoda znał jego aktualny adres zamieszkania i mógł w
sposób indywidualny zawiadomić powoda o prawie do złożenia oświadczenia o
zamiarze nabycia akcji. Gdyby faktycznie dopełnił takiego obowiązku, a powód nie
5
złożył stosownego oświadczenia, bądź z własnej woli, czy też z zaniedbania, lub z
uwagi na fakt, że rodzina zamieszkująca mieszkanie, nie poinformowała o tym
powoda, wówczas strona pozwana zwolniłaby się z obowiązku należytego
wykonania zobowiązania (art. 471 k c.). Strona pozwana stosownie do treści
przepisu art. 471 k.c. nie wykazała (chociaż to na niej spoczywał ciężar dowodu),
że szkoda powoda jest następstwem okoliczności, za które strona pozwana nie
ponosi odpowiedzialności. Pozwana zlecała spółce, jako pracodawcy powoda
wykonanie czynności związanych z prywatyzacją, w tym również zbieranie
oświadczeń uprawnionych osób, powinna więc była zlecić to w taki sposób, aby
czynności te zostały prawidłowo wykonane, a także powinna była podjąć
odpowiednie działania w celu weryfikacji tych czynności. Jeżeli tego nie uczyniła,
nie wykonała w sposób prawidłowy nałożonego na nią zobowiązania zgodnie z art.
471 k. c. (por. uchwała SN w składzie 7 sędziów z 15 października 2008 r., II PZP
10/08 – OSNP 2009/9-10/112; wyrok SN z dnia 22 stycznia 2008 r., II PK 131/2007
– OSNP 2009/5-6/63). Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy zaniechaniem strony pozwanej
(niepowiadomieniem powoda w sposób należyty o prawie do nabycia akcji), a
szkodą, jaką poniósł powód w związku z niezłożeniem w terminie oświadczenia o
zamiarze nabycia udziałów. Powód odbywając w okresie od sierpnia do
października 1997 r. służbę wojskową, w szczególności w okresie powodzi był
pracownikiem znajdującym się w szczególnej sytuacji; w związku z tym powinien
był w sposób szczególny zostać poinformowany o prawie do nabycia akcji (por.
wyrok SN z dnia 17 lutego 2004 r., I PK 386/03 – OSNP 2005/1/6).
Sąd drugiej instancji podkreślił, podzielając w tym zakresie stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że powód odbywając w okresie od sierpnia do października
1997 r. służbę wojskową, w szczególności w okresie powodzi był pracownikiem
znajdującym się w szczególnej sytuacji, gdyż miał ograniczony dostęp do informacji
(a był to okres składania oświadczeń o zamiarze nabycia akcji) i obowiązkiem
pozwanego było dołożenie należytej staranności w zakresie przekazania powodowi
informacji o możliwości skorzystania z przysługujących mu uprawnień do nabycia
akcji (§ 3 rozporządzenia Ministra Skarbu Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w
sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy,
6
ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania
akcji przez uprawnionych pracowników – Dz. U. Nr 33, poz. 200; dalej jako:
„rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad podziału”). Sąd Okręgowy
podkreślił, że powyższe potwierdza okoliczność, że o możliwości nabycia akcji
został imiennie informowany każdy ówcześnie zatrudniony pracownik z wyjątkiem
powoda.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego (w całości) strona pozwana zaskarżyła
skargą kasacyjną. Skargę oparto na pierwszej podstawie kasacyjnej określonej w
przepisie art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. i zarzucono:
1) błędną wykładnię przepisu § 3 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Skarbu
Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału
uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na
każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników (Dz.
U. Nr 33, poz. 200) przez przyjęcie, że spoczywający na Ministrze Skarbu Państwa
obowiązek wezwania uprawnionych pracowników do składania oświadczeń o
zamiarze nabycia akcji w sposób określony w tym przepisie, powinien być
realizowany także przez indywidualne powiadomienie uprawnionych pracowników;
b) błędną wykładnię przepisu art. 471 k.c. w związku z § 3 pkt 1 i 2
rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad podziału przez przyjęcie, że
prawidłowe wykonanie przez Skarb Państwa obowiązków wynikających z
powyższego rozporządzenia, powierzonych w drodze zlecenia prywatyzowanej
spółce, wyraża się także w czuwaniu przez Skarb Państwa, aby Spółka wykonała
należące wyłącznie do niej obowiązki wynikające z ogólnego obowiązku
pracodawcy dbałości o dobro pracownika, które to obowiązki w żaden sposób nie
są obowiązkami obciążającymi stronę pozwaną i nie wynikają z treści przepisów
dotyczących nieodpłatnego udostępniania akcji prywatyzowanej spółki
uprawnionym pracownikom;
c) niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 471 k.c. w związku z § 3 pkt 1 i 2
rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad oraz z art. 354 § 1 k.c. polegające
na przypisaniu Skarbowi Państwa odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu
niewłaściwego wykonania zobowiązania (z uwagi na brak indywidualnego
powiadomienia powoda o możliwości składania oświadczeń o zamiarze
7
nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanej spółki Zakładu Energetycznego W.
S.A.), w sytuacji, gdy po stronie Skarbu Państwa - Ministra […] nie istniał
obowiązek indywidualnego powiadamiania uprawnionych pracowników o
możliwości składania takich oświadczeń, a Sąd orzekający w sprawie stwierdził, że
z przepisów nie wynikał obowiązek indywidualnego informowania uprawnionych o
terminie składania oświadczeń;
d) niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 471 k.c. w związku z art. 6 k.c.
polegające na przyjęciu, że na pozwanym Skarbie Państwa ciążył obowiązek
wykazania przesłanki zwalniającej go z odpowiedzialności za nienależyte
wykonanie zobowiązania, w sytuacji, gdy w toku postępowania nie została
wykazana przesłanka nienależytego wykonania zobowiązania przez Skarb Państwa
(powód nie wykazał, że doszło do naruszenia zobowiązania obciążającego Skarb
Państwa).
Strona skarżąca wniosła o: - uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego w całości przez uwzględnienie w całości apelacji Skarbu Państwa –
Ministra/…/ od wyroku Sądu pierwszej instancji; ewentualnie, w przypadku
nieuwzględnienia powyższego wniosku, skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania,
a także – w zakresie każdego z powyższych wniosków – skarżąca wniosła o
zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów
zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych za drugą instancję
oraz za postępowanie kasacyjne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o oddalenie skargi
kasacyjnej strony pozwanej oraz o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz
powoda kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego, według norm przepisanych prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
8
Skarga kasacyjna nie jest zasadna. Granicę rozpoznania skargi wyznaczają
jej podstawy, co wobec braku zarzutów procesowych oznacza związanie
ustaleniami faktycznymi zaskarżonego wyroku (art. 39813
k.p.c.).
Inicjując rozważania należy wskazać na judykaturę Sądu Najwyższego
uznającą, że z mocy przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i
prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.), dotyczących
nieodpłatnego nabycia akcji, powstaje między uprawnionym pracownikiem a
Skarbem Państwa oraz prywatyzowaną spółką stosunek prawny o charakterze
zobowiązaniowym i niewykonanie (nienależyte wykonanie) wynikających z niego
obowiązków może prowadzić do odpowiedzialności odszkodowawczej na
podstawie art. 471 k.c. (wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r., III ZP 24/98, OSNAPiUS
1999 nr 17, poz. 545; OSP 2000, nr 2, poz. 31 z glosą J. Brola; Glosa 2000 nr 1, s.
16 z glosą M. Przychodzkiego; wyrok z dnia 22 stycznia 2004 r., I PK 291/03,
OSNP 2004, nr 23, poz. 397; uchwała z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CZP 19/04,
OSNC 2005, nr 6, poz. 105; por. też uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 26
czerwca 2003 r., III PZP 22/02, OSNP 2003, nr 21, poz. 511). Dotyczy to
niewykonania (nienależytego wykonania) obowiązków w różnych etapach
udostępniania akcji, np. w zakresie wezwania do składania oświadczeń o zamiarze
nieodpłatnego nabycia akcji (wyrok z dnia 22 sierpnia 2003 r., I PK 272/02, OSNP
2004, nr 17, poz. 296) lub na etapie rozdzielania akcji (uchwała z dnia 6 lutego
1997 r., III ZP 14/96, OSNAPiUS 1997, nr 18, poz. 334). Odpowiedzialność jest
przy tym wiązana nie tyle z utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, co z utratą
prawa do akcji (wyrok z dnia 10 września 2004 r., I PK 441/03, Gazeta Prawna
2004, nr 185, s. 25; wyrok z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 75/03, Monitor Prawa
Pracy 2004, nr 6, poz. 6). Zostało to jednoznacznie stwierdzone w wyroku z dnia 22
sierpnia 2003 r., I PK 272/02 (OSNP 2004, nr 17, poz. 296), według którego
nienależyte wykonanie obowiązku niezwłocznego wezwania uprawnionych
pracowników do składania oświadczeń o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji
może uzasadniać żądanie naprawienia szkody powstałej wskutek utraty prawa do
akcji ze względu na przekroczenie terminu do złożenia tego oświadczenia (por.
także stanowisko wyrażone w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
15 października 2008 r., II PZP 10/08 – OSNP 2009/9-10/112).
9
Stosownie do treści przepisu art. 36 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i
prywatyzacji uprawnionym pracownikom przysługuje prawo do nieodpłatnego
nabycia akcji objętych przez Skarb Państwa w dniu wpisania spółki do rejestru.
Warunkiem skorzystania z tego prawa jest – zgodnie z art. 38 ust. 1 tej ustawy –
złożenie przez uprawnionych pracowników pisemnego oświadczenia o zamiarze
nabycia akcji, przy czym niezłożenie tego oświadczenia powoduje utratę prawa do
nieodpłatnego nabycia akcji. Definicję uprawnionych pracowników zawiera art. 2 pkt
5 ustawy. Szczegółowe zasady podziału uprawnionych pracowników na grupy,
ustalania liczby akcji przypadających na każdą z tych grup oraz trybu nabywania
akcji przez uprawnionych zostały określone w rozporządzenia Ministra Skarbu
Państwa z dnia 3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału
uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadających na
każdą z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników (Dz.
U. Nr 33, poz. 200). Stosownie do treści § 3 powołanego rozporządzenia Minister
niezwłocznie po sporządzeniu aktu komercjalizacji wezwie uprawnionych
pracowników do składania oświadczeń, o których mowa w § 4 ust. 1. (ust. 1).
Wezwania dokonuje się przez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym i
dzienniku lokalnym oraz przez wywieszenie ogłoszenia w siedzibie spółki i we
wszystkich jej zakładach lub oddziałach. Wezwanie może być także
rozpowszechniane w inny zwyczajowo przyjęty sposób (ust. 2).
Nie budzi wątpliwości, że celem ustawodawcy było nieodpłatne zbycie akcji
przez będący ich właścicielem Skarb Państwa na rzecz wszystkich uprawnionych.
Ten obowiązek Skarbu Państwa wynika zarówno z art. 36 ust. 1 ustawy, jak
również z § 10 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad podziału,
zgodnie z którym Minister Skarbu Państwa zawiera w imieniu Skarbu Państwa z
uprawnionym pracownikiem umowę nieodpłatnego zbycia akcji. Obowiązki
nałożone w rozporządzeniu wykonawczym na podmioty przeprowadzające proces
udostępniania akcji mają służyć realizacji prawa osób uprawnionych do ich
nieodpłatnego nabycia. Ustawowy wymóg złożenia oświadczenia przez osoby
uprawnione jest związany z uregulowaną w rozporządzeniu wykonawczym
procedurą podziału przeznaczonych do nieodpłatnego zbycia akcji na grupy i
ustalenia ich liczby przypadających na każdą z grup oraz pracowników tworzących
10
tę grupę (§ 4 i 5 rozporządzenia w związku z art. 36 ust. 1 ustawy). W konsekwencji
zobowiązanie Skarbu Państwa wobec osoby uprawnionej nie powstaje z chwilą
złożenia przez nią oświadczenia o zamiarze nabycia akcji, lecz istnieje już
wcześniej z mocy ustawy i rozporządzenia wykonawczego w zakresie wynikającym
z obowiązków nałożonych przez te akty prawne zarówno na Skarb Państwa, jak i
spółkę powstałą w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego.
Niezłożenie przez uprawnioną osobę oświadczenia o zamiarze nabycia akcji
powoduje jedynie utratę prawa do ich nabycia, nie oznacza natomiast braku
odpowiedzialności kontraktowej Skarbu Państwa, jeżeli ta utrata nastąpiła wskutek
niewłaściwego wykonania obowiązków nałożonych na podmiot zobowiązany do
przeprowadzenia procesu nieodpłatnego zbycia akcji wszystkim uprawnionym
osobom.
Zarzut naruszenia przepisu art. 471 k.c. w związku z § 3 pkt 1 i 2
rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad podziału został uzasadniony
między innymi w ten sposób, że – w ocenie strony skarżącej – wadliwe jest
stanowisko zaskarżonego wyroku, że prawidłowe wykonanie przez Skarb Państwa
obowiązków wynikających z powyższego rozporządzenia, powierzonych w drodze
zlecenia prywatyzowanej spółce, wyraża się także w czuwaniu przez Skarb
Państwa, aby Spółka wykonała należące wyłącznie do niej obowiązki wynikające z
ogólnego obowiązku pracodawcy dbałości o dobro pracownika, które to obowiązki
w żaden sposób nie są obowiązkami obciążającymi stronę pozwaną i nie wynikają
z treści przepisów dotyczących nieodpłatnego udostępniania akcji prywatyzowanej
spółki uprawnionym pracownikom. Stanowisko strony skarżącej nie jest słuszne.
Istotna jest ocena przyczyn niezłożenia przez powoda stosownego oświadczenia, a
w konsekwencji rozważenie, czy Skarb Państwa należycie wykonał obowiązek
wezwania powoda jako uprawnionej osoby do złożenia tego oświadczenia i w
dalszej kolejności - zawarcia z nim umowy nieodpłatnego zbycia akcji. Nie budzi
wątpliwości, że obowiązki te spoczywały na Skarbie Państwa jako właścicielu akcji
spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego (§ 3 ust. 1
i § 10 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad podziału w związku z
art. 36 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji).
11
Skarżący uzasadnienie zarzutów podstawy materialnoprawnej skargi (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) opiera na twierdzeniu, że w zaskarżonym wyroku Sąd drugiej
instancji z jednej strony przyjmuje, że z przepisów prawa nie wynikał obowiązek
indywidualnego informowania uprawnionych o terminie składania oświadczeń
(podzielając w tym zakresie ustalenia Sądu pierwszej instancji), a z drugiej strony
stanowisko zaskarżonego wyroku opiera na tym, że obowiązek taki – po stronie
pozwanej – występował. Nie ma – wbrew twierdzeniom strony skarżącej –
sugerowanej przez nią nieodpowiedniości (sprzeczności) pomiędzy ustaleniami
stanowiącymi podstawę faktyczną zaskarżonego rozpatrywaną skargą kasacyjną
wyroku Sądu Okręgowego a ich przyjętą przez Sąd oceną w kontekście
zastosowania w rozpatrywanej sprawie określonych przepisów prawa materialnego.
Ani w przepisach zawartych w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, ani w
przepisach wydanego do niej rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad
podziału istotnie nie ma regulacji, która określałaby bezpośrednio obowiązek
indywidualnego informowania uprawnionego o terminie składania oświadczenia.
Brak takiego obowiązku odnosi się jednak do typowych sytuacji, kiedy pracownik
miał możliwość zapoznania się z informacją przedstawioną mu w sposób określony
w § 3 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad podziału. Takich też sytuacji
dotyczą powołane przez skarżącego w skardze wyroki Sądu Najwyższego z dnia
12 maja 2005 r., I PK 245/04 – OSNP 2006/1-2/10; z dnia 21 listopada 2006 r., II
PK 53/06 – OSNP 2007/23-24/350, które w ocenie strony skarżącej potwierdzają
brak obowiązku indywidualnego zawiadamiania uprawnionych. Natomiast w
niniejszej sprawie miała miejsce sytuacja wyjątkowa, ponieważ – jak to wynika z
podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji – powód
odbywając od sierpnia do października 1997 r. służbę wojskową, w okresie powodzi,
był pracownikiem znajdującym się w szczególnej sytuacji, gdyż miał ograniczony
dostęp do informacji (a był to okres składania oświadczeń o zamiarze nabycia akcji)
i obowiązkiem pozwanego było dołożenie należytej staranności w zakresie
przekazania powodowi informacji o możliwości skorzystania z przysługujących mu
uprawnień do nabycia akcji. Stanowisko to potwierdza – ustalona w zaskarżonym
wyroku – okoliczność, że o możliwości nabycia akcji indywidualnie informowany
został każdy ówcześnie zatrudniony pracownik (z wyjątkiem powoda).
12
W tym kontekście należałoby zastosować ostatnie zdanie § 3 ust. 2
cytowanego wyżej rozporządzenia stwierdzające, iż wezwanie do składania
oświadczeń może być także rozpowszechniane w inny zwyczajowo przyjęty sposób.
W sytuacji, gdy pracodawca ma świadomość, że pracownik pełni służbę wojskową
w okresie powodzi (działa w interesie społecznym, będąc do tego zobligowanym z
mocy prawa) i nie został zawiadomiony o możliwości składaniu oświadczeń tak jak
inni pracownicy, powinien być zawiadomiony w sposób szczególny – tak, aby
faktycznie mógł się zapoznać z ogłoszeniem w sprawie nabycia akcji.
Trzeba podkreślić, że wezwanie do składania oświadczeń o zamiarze
nieodpłatnego nabycia akcji jest czynnością wykonującą zobowiązanie, a zatem ma
do niego zastosowanie art. 354 k.c. Oznacza to, że wykonanie zobowiązania
powinno być nie tylko zgodne z jego treścią, ale także nastąpić w sposób
odpowiadający celowi społeczno-gospodarczemu, zasadom współżycia
społecznego oraz zwyczajom (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 września
2000 r., I PKN 529/00 – OSNAPiUS 2002, nr 7 poz. 163 oraz z dnia 22 sierpnia
2003 r., I PK 272/02). Wezwanie miało na celu realizację prawa uprawnionych osób
do nieodpłatnego nabycia akcji, a więc działanie podmiotu zobowiązanego do
przeprowadzenia tego procesu powinno obejmować udzielanie przedmiotowych
informacji w sposób uwzględniający szczególną sytuację, w jakiej znajdował się
powód. Jest to tym bardziej uzasadnione wobec ustalenia w zaskarżonym wyroku,
że o możliwości nabycia akcji indywidualnie był informowany każdy pracownik z
wyjątkiem powoda.
Bezzasadny jest zarzut skargi dotyczący niewłaściwego zastosowania
przepisu art. 471 k.c. w związku z art. 6 k.c. Zgodnie z regułą z art. 6 k.c. na
wierzycielu spoczywa ciężar dowodu co do trzech okoliczności: dłużnik nie wykonał
zobowiązania lub wykonał je nienależycie, wierzyciel poniósł szkodę majątkową,
pomiędzy tymi okolicznościami istnieje adekwatny związek przyczynowy. Ponadto
wierzyciel musi także udowodnić okoliczność, że zobowiązanie – i to o określonej
treści – w ogóle istniało. Jednakże zaistnienie i udowodnienie przez wierzyciela
tych wszystkich przesłanek jeszcze nie prowadzi do przypisania dłużnikowi
odpowiedzialności kontraktowej, ponieważ ich wykazanie rodzi z kolei możliwość
egzoneracji dłużnika zgodnie z art. 471 k.c. Orzecznictwo sądowe stoi na
13
stanowisku, że ciężar udowodnienia istnienia związku przyczynowego między
nienależytym wykonaniem zobowiązania przez pozwanego a powstałą szkodą w
świetle art. 6 k.c. spoczywa na wierzycielu, jako na osobie, która z tychże faktów
wywodzi skutki prawne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2004 r.,
I CK 281/04, LEX nr 146366). Wierzyciela nie obciąża natomiast obowiązek
udowodnienia winy dłużnika w niewykonaniu bądź nienależytym wykonaniu
zobowiązania, gdyż konstrukcja odszkodowawczej odpowiedzialności kontraktowej
oparta jest na zasadzie winy domniemanej i to dłużnika obciąża ciężar
udowodnienia, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest
następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Przyjęcie
odpowiedzialności dłużnika na podstawie art. 471 k.c. nie jest uzależnione od
udowodnienia przez wierzyciela, że nienależyte wykonanie zobowiązania jest
następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. To na
dłużniku – żeby skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności - spoczywa
udowodnienie, że nienależyte wykonanie przez niego zobowiązania jest
następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2002 r., V CKN 630/00 - LEX nr 54329).
Odnosząc powyższe uwagi do rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że
prawidłowe jest stanowisko zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji – w
kontekście dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, że strona pozwana nie
wykonała obowiązku nałożonego na nią przepisami prawa, tj. nie poinformowała
powoda w sposób należyty o możliwości nabycia akcji. Powód odbywając służbę
wojskową w jednostce wojskowej nie miał dostępu do informacji, nawet tych
powszechnie udostępnianych w gazetach ogólnokrajowych, a także telewizji, a
zatem nie miał możliwości uzyskania informacji o tym, że jako pracownik
uprawniony do nabycia akcji, może złożyć stosowne oświadczenie o zamiarze ich
nabycia. Pracodawca powoda znał jego aktualny adres zamieszkania, wiedział, że
odbywa on służbę wojskową w okresie powodzi i mógł w sposób indywidualny
zawiadomić powoda o prawie do złożenia oświadczenia o zamiarze nabycia akcji.
Gdyby dopełnił takiego obowiązku, a powód nie złożył stosownego oświadczenia,
bądź z własnej woli, czy też z zaniedbania, lub z uwagi na fakt, że rodzina
zamieszkująca w jego mieszkaniu, nie poinformowała o tym powoda, to wówczas
14
strona pozwana zwolniłaby się z obowiązku należytego wykonania zobowiązania
(art. 471 k c.). Pomiędzy zaniechaniem strony pozwanej (niepowiadomieniem
powoda w sposób należyty o prawie do nabycia akcji), a szkodą, jaką poniósł
powód w związku z niezłożeniem w terminie oświadczenia o woli nabycia udziałów
istnieje związek przyczynowy. Strona pozwana stosownie do treści przepisu art.
471 k.c. nie wykazała, że szkoda powoda jest następstwem okoliczności, za które
strona pozwana nie ponosi odpowiedzialności. Strona pozwana zlecała spółce, jako
pracodawcy powoda wykonanie czynności związanych z prywatyzacją, w tym
również zbieranie oświadczeń uprawnionych osób, powinna więc była zlecić to w
taki sposób, aby czynności te zostały prawidłowo wykonane, a także powinna była
podjąć działania weryfikujące prawidłowość tych czynności. Jeżeli tego nie uczyniła,
nie wykonała w sposób prawidłowy nałożonego na nią zobowiązania zgodnie z art.
471 k.c.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy – uznając, że rozpatrywana skarga
kasacyjna nie ma uzasadnionej podstawy – na podstawie przepisu art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w pkt 1 wyroku. Rozstrzygnięcie zawarte w pkt 2 ma swoją podstawę w
przepisach art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt 6 w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 w
związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).