Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 185/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący)
SSN Jarosław Matras
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
Protokolant Dorota Szczerbiak
po rozpoznaniu na posiedzeniu, w trybie art. 535 § 5 k.p.k., w dniu 11 lipca 2013 r.,
w sprawie K. M.,
o wydanie wyroku łącznego,
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, na korzyść skazanego,
od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 11 maja 2012 r., utrzymującego w mocy
wyrok łączny Sądu Rejonowego w K. z dnia 22 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części, w jakiej utrzymał on w
mocy wyrok Sądu pierwszej instancji orzekający o karze łącznej
czterech lat pozbawienia wolności (pkt 2) i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w K. w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w K. z dnia 22 lutego 2012 roku (sygn.
akt VIII K 1481/10), wydanym na wniosek skazanego K. M., objęte zostały
następujące wyroki:
I. Sądu Rejonowego w K. z dnia 29 sierpnia 2007 roku (sygn. akt VIII K
978/07), za przestępstwo z art. 158 § 1 k.k., popełnione w dniu 12 maja 2007
roku, na karę 10 miesięcy ograniczenia wolności, polegającej na wykonywaniu
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, w wymiarze 40 godzin w
stosunku miesięcznym;
II. Sądu Rejonowego w K. z dnia 21 listopada 2007 roku (sygn. akt VIII K
1041/07), za przestępstwo z art. 288 § 1 k.k., popełnione w dniu 12 lipca 2007
roku, na karę roku pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem
wykonania kary na okres 3 lat próby, skazanego oddano również w okresie próby
pod dozór kuratora i zobowiązano go do naprawienia szkody w całości, poprzez
zapłatę na rzecz pokrzywdzonych kwoty 2500 zł w terminie 2 lat od
uprawomocnienia się wyroku, postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 10
września 2010 roku zarządzono wykonanie warunkowo zawieszonej kary
pozbawienia wolności;
III.Sądu Rejonowego w K. z dnia 26 lutego 2008 roku (sygn. akt III K 2283/07),
za przestępstwa z art. 226 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w dniach: 6
maja 2007 roku i 18 września 2007 roku, za który to ciąg przestępstw wymierzono
jedną karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz za przestępstwo z art. 157 § 1
k.k., popełnione w dniu 17 września 2007 roku, za które wymierzono karę 8
miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k. w
zw. z art. 91 § 2 k.k. skazanemu wymierzono karę łączną roku pozbawienia
wolności, z warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres 3 lat próby,
oddano go również w okresie próby pod dozór kuratora i wymierzono mu karę
grzywny w liczbie 10 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na
kwotę 10 zł oraz orzeczono środek karny w postaci nawiązki na rzecz
pokrzywdzonego w wysokości 1000 zł, na poczet orzeczonej kary grzywny
zaliczono skazanemu okres zatrzymania w dniach: 6 maja 2007 roku i 18
września 2007 roku, postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z dnia 6 maja 2010
roku zarządzono wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności;
3
IV. Sądu Rejonowego w K. z dnia 18 września 2008 roku (sygn. akt VIII K
107/08), za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k., popełnione w dniu 10 listopada 2007
roku na karę roku pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem wykonania
kary na okres 3 lat próby, skazanego oddano również w okresie próby pod dozór
kuratora;
V. Sądu Rejonowego w T. z dnia 19 sierpnia 2009 roku (sygn. akt II K 377/09),
za przestępstwo z art. 159 k.k., popełnione w dniu 9 sierpnia 2008 roku, na karę 2
lat pozbawienia wolności, na podstawie art. 63 § 1 k.k. zaliczono skazanemu na
poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności okres rzeczywistego pozbawienia
wolności w sprawie w okresie od 2 czerwca 2009 roku do 19 sierpnia 2009 roku;
VI. Sądu Rejonowego w K. z dnia 23 grudnia 2009 roku (sygn. akt III K
920/08), za przestępstwa: z art. 224 § 2 k.k., popełnione w dniu 20/21 czerwca
2008 roku, na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, z art. 226 § 1 k.k.,
popełnione w dniu 20/21 czerwca 2008 roku, na karę 4 miesięcy pozbawienia
wolności, z art. 288 § 1 k.k., popełnione w dniu 20/21 czerwca 2008 roku, na karę
8 miesięcy pozbawienia wolności i z art. 279 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k., popełnione w dniu 28 lipca 2008 roku, na karę roku pozbawienia
wolności, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k. skazanemu wymierzono
karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, na poczet orzeczonej kary pozbawienia
wolności zaliczono skazanemu okres zatrzymania w dniach 20 i 21 czerwca 2008
roku oraz okres tymczasowego aresztowania od 1 listopada 2008 roku do 11 maja
2009 roku, Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2010 roku (sygn. akt
VI Ka 147/10), uniewinnił skazanego od popełnienia zarzucanego mu
przestępstwa z art. 279 § 1 k.k. w zb. z art. 288 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
wymierzając na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k. karę łączną roku
pozbawienia wolności, w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymując w mocy;
VII. Sądu Rejonowego w K. z dnia 22 czerwca 2010 roku (sygn. akt VIII K
51/10), za przestępstwa: z art. 288 § 1 k.k., popełnione w dniu 23 lutego 2008
roku, na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279
§ 1 k.k., popełnione w dniu 2 kwietnia 2008 roku, na karę roku i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k.
skazanemu wymierzono karę łączną roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, z
4
warunkowym zawieszeniem wykonania kary na okres 4 lat próby. Skazanego
oddano również w okresie próby pod dozór kuratora oraz zasądzono solidarnie od
skazanego i Ł. G. na rzecz pokrzywdzonych kwotę 260 zł tytułem odszkodowania.
Sąd Rejonowy w K., wskazanym powyżej wyrokiem z dnia 22 lutego 2012 roku,
w pkt 1 części dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art 86 § 1
k.k. w zw. z art. 87 k.k., połączył skazanemu K. M. karę ograniczenia wolności,
wymierzoną wyrokiem opisanym w pkt I (sygn. akt VIII K 978/07) oraz karę
pozbawienia wolności wymierzoną wyrokiem opisanym w pkt II (sygn. akt VIII K
1041/07), wymierzając skazanemu karę roku i 5 miesięcy pozbawienia wolności. W
pkt 2 części dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1
k.k., rozwiązał karę łączną pozbawienia wolności, wymierzoną wyrokiem opisanym
w pkt VI (sygn. akt III K 920/08) i połączył skazanemu jednostkowe kary
pozbawienia wolności wymierzone tym wyrokiem z karą pozbawienia wolności
wymierzoną wyrokiem opisanym w pkt V (sygn. akt II K 377/09) i wymierzył
skazanemu karę łączną 4 lat pozbawienia wolności. W pkt 3 części dyspozytywnej
wyroku, na podstawie art. 577 k.p.k., zaliczył na poczet kary łącznej pozbawienia
wolności orzeczonej w pkt 1 części dyspozytywnej wyroku, okres zatrzymania
skazanego w dniu 15 maja 2007 roku w sprawie z pkt I (sygn. akt VIII K 978/07)
oraz okresy kar już odbytych w podlegających łączeniu sprawach. W pkt 4 części
dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 577 k.p.k., zaliczył na poczet kary łącznej
pozbawienia wolności orzeczonej w pkt 2 części dyspozytywnej wyroku, okresy
zatrzymania skazanego w dniach: 20 i 21 czerwca 2008 roku oraz okres
tymczasowego aresztowania od 1 listopada 2008 roku do 11 maja 2009 roku, w
sprawie z pkt VI (sygn. akt III K 920/08) oraz okres rzeczywistego pozbawienia
wolności od 2 czerwca 2009 roku do 19 sierpnia 2009 roku w sprawie z pkt V (sygn.
akt II K 377/09). W pkt 5 części dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 576 § 1
k.p.k., orzekł, że rozstrzygnięcia zawarte w wyżej połączonych wyrokach w
pozostałym zakresie podlegają odrębnemu wykonaniu. W pkt 6 części
dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 572 k.p.k., w pozostałym zakresie
umorzył postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego. W pkt 7 części
dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. i art. 6 ustawy z dnia 23
czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych zwolnił skazanego w całości od
5
zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania. W pkt 8 części
dyspozytywnej wyroku, na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982
roku- prawo o adwokaturze, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrońcy
skazanego adw. M. F. kwotę 147,60 zł, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej skazanemu z urzędu.
Od tego wyroku łącznego apelację wniósł obrońca skazanego, zaskarżając
wyrok w części dotyczącej orzeczonej kary. Wyrokowi temu zarzucił rażącą
niewspółmierność orzeczonej w pkt 1 i 2 wyroku kary łącznej, poprzez
niezastosowanie przy jej wymierzeniu zasady pełnej absorpcji, podczas gdy
warunki osobiste skazanego oraz zachowanie podczas wykonywania kary,
przemawiają za zastosowaniem w/w zasady. Obrońca skazanego wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku poprzez wymierzenie skazanemu kary łącznej zgodnie z
zasadą pełnej absorpcji, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z dnia 11 maja 2012 roku (sygn. akt VI Ka
212/12), utrzymał wyrok w mocy w zaskarżonej części, uznając apelację za
oczywiście bezzasadną, zwolnił skazanego od ponoszenia kosztów sądowych w
sprawie, obciążając nimi Skarb Państwa, a także zasądził od Skarbu Państwa
koszty nieopłaconej obrony z urzędu skazanego w postępowaniu odwoławczym.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 11 maja 2012 roku (sygn.
akt VI Ka 212/12) wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając to orzeczenie na
korzyść skazanego K. M. Orzeczeniu temu zarzucił rażące i mające istotny wpływ
na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego i materialnego,
to jest art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 86 § 1 k.p.k., polegające na nienależytej
kontroli odwoławczej i utrzymaniu w mocy zaskarżonego na korzyść skazanego, w
części dotyczącej kary, wyroku łącznego Sądu pierwszej instancji, którym w pkt 2
części dyspozytywnej wyroku wymierzono K. M. karę łączną pozbawienia wolności
w rozmiarze wyższym od sumy kar jednostkowych podlegających łączeniu.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
6
W uzasadnieniu kasacji wskazano, że Sąd Okręgowy rozpoznając apelację
dotyczącą rozstrzygnięcia o karze nie dostrzegł, że w odniesieniu do kary
wymierzonej w pkt 2 części dyspozytywnej wyroku Sądu pierwszej instancji (sygn.
akt VIII K 1481/10) apelacja zarzucająca rażącą niewspółmierność kary jest
zasadna, albowiem kara łączna orzeczona w tym punkcie orzeczona została
powyżej górnej granicy kary łącznej określonej w art. 86 § 1 k.k. W sprawie istniała
bowiem możliwość wymierzenia kary łącznej przy łączeniu wyroków szczegółowo
opisanych w pkt V (sygn. akt II K 377/09) i VI (sygn. akt III K 920/08) w granicach
od 2 lat pozbawienia wolności do 3 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności.
Tymczasem w tym punkcie części dyspozytywnej wyroku łącznego wymierzona
została kara łączna 4 lat pozbawienia wolności. Utrzymanie w mocy przez Sąd
Okręgowy w K. wskazanego powyżej wyroku łącznego Sądu pierwszej instancji
świadczy o nienależytej kontroli odwoławczej, co doprowadziło zaakceptowania
rażącego uchybienia Sądu pierwszej instancji przez Sąd odwoławczy. Dostrzeżenie
tego uchybienia obligowałoby Sąd odwoławczy do zmiany zaskarżonego
orzeczenia w zakresie orzeczenia o karze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego była oczywiście zasadna i zasługiwała na
uwzględnienie w trybie art. 535 § 5 k.p.k. Wprawdzie w kasacji wskazano, że wyrok
Sądu Okręgowego zaskarżony został w całości i wniesiono „o uchylenie
zaskarżonego wyroku ...”, ale treść zarzutu i jego uzasadnienie nie pozostawiały
wątpliwości, że dotyczył on rażącego naruszenia prawa karnego materialnego i
procesowego wyłącznie w zakresie utrzymania w mocy wyroku Sądu pierwszej
instancji co do orzeczenia kary łącznej w jego punkcie drugim, a więc kary 4 lat
pozbawienia wolności. Nieprecyzyjne określenie granic kasacji oraz jej wniosku nie
stanowiło przeszkody do procedowania w trybie art. 535 § 5 k.p.k., jako że przepis
art. 536 k.p.k. granice te zawęża także do podniesionego zarzutu. W sprawie nie
wystąpiły określone tym ostatnim przepisem wypadki uzasadniające przekroczenie
granic zarzutu.
Analiza wyroków wskazanych powyżej w pkt V (sygn. akt II K 377/09) i VI (III
K 920/08) wskazuje, że kara łączna wymierzona przez Sąd pierwszej instancji w pkt
2 części dyspozytywnej wyroku łącznego (sygn. akt VIII K 1481/10), następnie
7
zaaprobowana przez Sąd odwoławczy w toku kontroli instancyjnej, została
wymierzona wadliwie, powyżej górnej granicy możliwej do orzeczenia kary łącznej
pozbawienia wolności. Wyrokiem z pkt V (sygn. akt II K 377/09), K. M. skazano na
karę 2 lat pozbawienia wolności. W wyroku wskazanym w pkt VI (sygn. akt III K
920/08), skazanemu wymierzono cztery kary jednostkowe pozbawienia wolności:
za pierwszy czyn karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, za drugi czyn karę 4
miesięcy pozbawienia wolności, za trzeci czyn karę 8 miesięcy pozbawienia
wolności, za czwarty czyn karę roku pozbawienia wolności. Skazanemu
wymierzono następnie karę łączną 2 lat pozbawienia wolności. Wyrok ten został
zmieniony wyrokiem Sądu odwoławczego, zgodnie z którym skazanego
uniewinniono od popełnienia czynu czwartego i wymierzono karę łączną roku
pozbawienia wolności.
Zgodnie z art. 86 § 1 k.k., Sąd wymierza karę łączną w granicach od
najsurowszej kary do sumy wszystkich kar, z zastrzeżeniem co do kary
pozbawienia wolności, aby kara ta nie przekroczyła 15 lat pozbawienia wolności.
Sąd pierwszej instancji wydający wyrok łączny dotyczący K. M. mógł więc
wymierzyć przy łączeniu kar jednostkowych z pkt V (sygn. akt II K 377/09) oraz pkt
VI (sygn. akt III K 920/08), karę łączną pozbawienia wolności w granicach od 2 lat
do 3 lat i 8 miesięcy. Wymierzył on natomiast karę 4 lat pozbawienia wolności, co
zostało zaaprobowane przez Sąd odwoławczy w zaskarżonym orzeczeniu, po
rozpoznaniu apelacji zarzucającej niewspółmierność kary łącznej. Trudno nie
dostrzec, że wymierzenie kary łącznej w zakresie dotyczącym wyroków z pkt V
(sygn. akt II K 377/09) i pkt VI (sygn. akt III K 920/08), w wymiarze 4 lat
pozbawienia wolności, byłoby możliwe w przypadku gdyby wyrok z pkt VI nie został
zmieniony w postępowaniu odwoławczym, gdzie skazanego uniewinniono od
popełnienia jednego z czynów. Analizując uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej
instancji (sygn. akt VIII K 1481/10), stwierdzić należy, że Sąd ten w żaden sposób
nie odniósł się do kwestii uniewinnienia skazanego od jednego z zarzutów, zupełnie
ją pomijając i biorąc za podstawę orzeczenia wszystkie kary jednostkowe wskazane
w wyroku zapadłym w pierwszej instancji z pkt VI (sygn. akt III K 920/08). Znalazło
to swój wyraz w wadliwym określeniu granic kary łącznej, poprzez zaliczenie do
sumy kar jednostkowych kary wymierzonej za czyn, od którego skazany został
8
uniewinniony. W związku z tym doszło do orzeczenia wyższej kary łącznej
dotyczącej tych wyroków jednostkowych, niż było to możliwe w oparciu o treść art.
86 § 1 k.k. Sąd odwoławczy, rozpoznając sprawę, w której wydany został
zaskarżony wyrok, nie wziął pod uwagę tej okoliczności, skupiając się w zasadzie
na kwestiach dotyczących możliwości wymierzenia w sprawie kary łącznej w
oparciu o zasadę pełnej absorpcji. Z pola widzenia Sądu odwoławczego umknęło
to, że zarzut apelacyjny, mimo iż jego uzasadnienie skupiło się jedynie na
kwestiach dotyczących możliwości wymierzenia skazanemu kary łącznej w oparciu
o zasadę pełnej absorpcji, może być zasadny w związku z okolicznościami
wadliwego wymiaru kary łącznej i wymierzenia jej niezgodnie z dyspozycją art. 86 §
1 k.k.
Zgodnie z art. 433 § 1 k.p.k., sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w
granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o tyle, o ile ustawa to
przewiduje. Wyrok łączny Sądu pierwszej instancji zaskarżony został w zakresie
rozstrzygnięcia o karze. Wyrokowi temu zarzucono rażącą niewspółmierność
wymierzonej kary łącznej. Zgodnie z art. 447 § 2 k.p.k. apelację co do kary uważa
się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych. W
realiach niniejszej sprawy Sąd odwoławczy, działając w granicach zaskarżenia,
zobowiązany był nie tylko do odniesienia się do kwestii podnoszonych w
uzasadnieniu apelacji i dotyczących możliwości zastosowania przy wymiarze kary
łącznej zasady pełnej absorpcji, ale również winien przeanalizować, czy
wymierzona kara łączna mieści się w granicach określonych art. 86 § 1 k.k. Granice
środka odwoławczego wyznaczają bowiem kierunek, zakres zaskarżenia i
podniesione zarzuty. Zaskarżenie wyroku w zakresie kary, przy zarzucie rażącej jej
niewspółmierności (art. 438 pkt 4 k.p.k.), obliguje Sąd odwoławczy do rozpatrzenia
wszelkich okoliczności dotyczących wymierzonej kary i środków karnych (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2011 roku, II KK 224/11, Lex nr
1084717, z dnia 5 lutego 2013 roku, II KK 101/12, Lex nr 1282442 oraz 5 stycznia
2006 roku, III KK 266/05, Lex nr 172214). Mając na uwadze treść art. 447 § 2
k.p.k., Sąd odwoławczy nie może ograniczyć rozpoznania apelacji jedynie do
jednego z elementów orzeczenia o karze łącznej, jakim była ocena prawidłowości
zastosowania zasady asperacji. W niniejszej sprawie, Sąd odwoławczy, w toku
9
kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia Sądu pierwszej instancji, skupił się
jedynie na okolicznościach podnoszonych w uzasadnieniu apelacji, a co za tym
idzie, nie dokonał kompleksowej oceny prawidłowości wymiaru kary łącznej, co
mieściło się w zakresie zaskarżenia wyroku łącznego, a do czego w związku z tym
był również zobowiązany. Konsekwencją przeprowadzenia postępowania
odwoławczego z naruszeniem art. 433 § 1 k.p.k. było pominięcie wadliwego
rozstrzygnięcia o karze, a więc także naruszenia art. 86 § 1 k.k. Naruszenie tych
przepisów, miało charakter rażący i w sposób istotny wpływało na treść
zaskarżonego orzeczenia. Doprowadziło bowiem do wymierzenia skazanemu kary
łącznej przekraczającej górną granicę możliwą do orzeczenia w wyroku łącznym. W
związku z tym kasację Prokuratora Generalnego uznać należało za oczywiście
zasadną, co implikowało uchylenie zaskarżonego wyroku w części w jakiej utrzymał
on w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji orzekający o karze łącznej czterech lat
pozbawienia wolności (pkt 2) i przekazaniem w tym zakresie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. w postępowaniu odwoławczym.
W toku tego postępowania, Sąd odwoławczy, dokonując ponownej kontroli
wyroku Sądu pierwszej instancji, uniknie uchybień będących podstawą
uwzględnienia kasacji, w szczególności dokona należytej kontroli zaskarżonego
orzeczenia w granicach zakreślonych przez art. 433 § 1 k.p.k. i art. 447 § 2 k.p.k.
oraz tak ukształtuje karę łączną, aby spełniała ona wymogi określone przez art. 86
§ 1 k.k.
Kierując się powyższą argumentacją, Sąd Najwyższy orzekł, jak w części
dyspozytywnej wyroku.