Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 230/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Danuta Bratkrajc
w sprawie A.N.
skazanego z art. 209 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu,
w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 21 sierpnia 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Rejonowego w B.
z dnia 10 kwietnia 2012 r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w B.
UZASADNIENIE
Prokurator Generalny zaskarżył kasacją, wniesioną na korzyść A. N.,
prawomocny wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w B. z dnia 10 kwietnia 2012 r.,
którym to wyrokiem oskarżony został uznany za winnego tego, że w okresie od 23
2
stycznia 2008 roku do 31 stycznia 2011 roku w C. uporczywie uchylał się od
wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego na rzecz córki D. N.,
przez co naraził ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,
za który to czyn, na podstawie art. 209 § 1 k.k., został skazany na karę roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres próby 5 lat i zobowiązaniem go w tym okresie do łożenia na utrzymanie córki.
Wyrokowi temu skarżący zarzucił:
„1. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego tj. art. 366 § 1 k.p.k. i art. 410 k.p.k., polegające na
zaniechaniu wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy,
mających znaczenie dla prawidłowego określenia czasu popełnienia przez
A. N. czynu z art. 209 § 1 k.k. skutkującym pominięciem przez sąd,
znajdującej się w aktach sprawy informacji o uprzedniej karalności
oskarżonego za czyn z art. 209 § 1 k.k., co doprowadziło do wadliwego
określenia granic czasowych przypisanego mu czynu i skazania go za
uchylanie się od ciążącego obowiązku alimentacyjnego na rzecz małoletniej
D. N. w okresie od 23 stycznia 2008 roku do 31 stycznia 2011 roku,
pomimo, iż prawomocnym wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego w B. z
dnia 29 października 2010 roku, A. N. został skazany za przestępstwo
niealimentacji popełnione na szkodę tej samej pokrzywdzonej w okresie od
26 marca 2008 roku do 7 sierpnia 2010 roku;
2. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa
karnego procesowego tj. art. 469 k.p.k., polegające na rozpoznaniu sprawy
w trybie uproszczonym i wydanie wyroku zaocznego, pomimo, iż
postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie śledztwa z uwagi
na pozbawienie A. N. wolności w innej sprawie”.
Podnosząc powyższe Prokurator Generalny wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w B. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Oba zarzuty kasacji okazały się zasadne w stopniu oczywistym, a
wniosek skargi tym bardziej zasługiwał na uwzględnienie, że wskazane w pkt. 2
3
naruszenie prawa procesowego przybrało ostatecznie postać tzw. bezwzględnej
przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1 pkt. 11 k.p.k.
I. Odnosząc się najpierw do drugiego z zarzutów kasacji, należy wskazać,
że na etapie postępowania przygotowawczego A. N. był pozbawiony wolności,
skutkiem czego prokurator – stosownie do treści art. 325 c pkt. 1 k.p.k. – podjął
decyzję o prowadzeniu tego postępowania w formie śledztwa (k. 42). Ta forma
prowadzenia postępowania przygotowawczego obligowała Sąd do rozpoznania
sprawy A. N. w trybie zwykłym. Unormowanie art. 469 k.p.k. stanowi bowiem, że
w trybie uproszczonym sąd rozpoznaje tylko te sprawy, w których było
prowadzone dochodzenie. Taki też tryb postępowania sądowego prawidłowo
wskazał prokurator we wniesionym akcie oskarżenia. Sąd Rejonowy natomiast
nie dostrzegł tych faktów procesowych. Rozpoznał sprawę w trybie
uproszczonym i wydał wyrok zaoczny po przeprowadzeniu rozprawy pod
nieobecność oskarżonego.
Na tym tle Prokurator Generalny ma więc rację, że postępowanie Sądu
Rejonowego w rażący sposób naruszyło przepis art. 469 k.p.k., wskazany w pkt.
2 kasacji. Trafnie również w uzasadnieniu skargi zauważa, że w efekcie tego
uchybienia doszło do rozpoznania sprawy pod nieobecność oskarżonego, z
pozbawieniem go prawa osobistego uczestniczenia w rozprawie i obrony swych
interesów. Nie dostrzega natomiast, że owego faktu przeprowadzenia rozprawy
bez udziału oskarżonego nie można traktować w kategoriach jedynie „zwykłych”
konsekwencji wysuniętego w zarzucie uchybienia, świadczących o istotnym jego
wpływie na treść zaskarżonego wyroku.
Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 374 § 1 k.p.k.
udział oskarżonego w rozprawie głównej jest, co do zasady (jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej), obowiązkowy. Złamanie zaś tej zasady kwalifikuje się – ze
względu na szczególną wagę tego naruszenia – jako przesłanka uchylenia
obciążonego taką wadą wyroku, i to już bez badania wpływu tej wady na jego
treść (art. 439 § 1 pkt. 11). Skoro więc niniejsza sprawa nie podlegała
rozpoznaniu w trybie uproszczonym – w którym przewidziano odstępstwo od
obowiązkowego udziału oskarżonego w rozprawie (art. 479 § 1 k.p.k.) – lecz w
trybie zwykłym, to nie ulega wątpliwości, że w konsekwencji zarzucanego
4
naruszenia art. 469 k.p.k., w postępowaniu Sądu doszło do opisanego powyżej
uchybienia w rozpoznaniu sprawy pod nieobecność oskarżonego. Obecność ta,
zgodnie z treścią art. 374 § 1 k.p.k., była bowiem obowiązkowa.
II. Jako w pełni zasadny należało też ocenić zarzut wysunięty w pkt. 1
kasacji. Analiza materiałów sprawy w pełni potwierdza fakty leżące u jego
podstaw, a wynikające z samej treści tego zarzutu.
W istocie, poza wszelką wiedzą orzekającego Sądu Rejonowego znalazła
się okoliczność, że prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w B. z dnia 29
października 2010 r., A. N. został skazany za czyn z art. 209 § 1 k.k., popełniony
na szkodę córki, D.N., w okresie od dnia 26 marca 2008 r. do dnia 7 sierpnia
2010 r. Sam fakt wcześniejszego skazania oskarżonego za przestępstwo
niealimentacji wynikał co prawda z informacji Krajowego Rejestru Skazanych,
której dołączenia do akt Sąd Rejonowy zażądał od prokuratora (kwestia
karalności oskarżonego nie została ustalona w postępowaniu
przygotowawczym), ale nie dość na tym, że dokumentu tego – z rażącą obrazą
art. 410 k.p.k. – Sąd Rejonowy nie zaliczył już do materiału dowodowego, to nie
dostrzegł też żadnej potrzeby ustalenia okresu niealimentacji, objętego
wykazanym w karcie karnej orzeczeniem. Prostą tego konsekwencją było więc
zaniechanie przez orzekający Sąd uzyskania choćby odpisu wspomnianego
wyroku i włączenia go do podstawy dowodowej. Pozwala to więc stwierdzić, że
rację ma Prokurator Generalny, zarzucając Sądowi także rażącą obrazę
przepisu art. 366 § 1 k.p.k., który nakazuje przewodniczącemu rozprawy dążenie
do wyjaśnienia wszelkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności.
O tym, że wynikające z treści przywołanego wyroku okoliczności miały
znaczenie dla dokonania w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych świadczy
zaś porównanie danych wynikających z opisu czynu przypisanego oskarżonemu
wcześniejszym wyrokiem i zarzucanego w niniejszej sprawie. W obu tych
czynach występuje ta sama osoba pokrzywdzona przestępstwem, jednocześnie
zaś okresy uporczywego uchylania się od płacenia na jej rzecz alimentów w
pewnej części pokrywają się. Zestawienie tych okresów (od dnia 26 marca
2008 r. do dnia 7 sierpnia 2010 r. w sprawie […] i od dnia 23 stycznia 2008 r. do
dnia 31 stycznia 2011 r. w spawie […], będącej przedmiotem rozpoznania)
5
przekonuje – jak trafnie podnosi Prokurator Generalny – że w realiach niniejszej
sprawy zachodziły wprawdzie podstawy do skazania A. N. za uporczywe
uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz D. N., jednakże nie w
zarzucanym mu okresie, a jedynie w okresie wykraczającym poza ramy
czasowe czynu, za który został on wcześniej prawomocnie skazany. Bez
wątpienia więc odnosiło się to do okresu biegnącego dopiero od dnia 8 sierpnia
2010 r. (do dnia 31 stycznia 2011 r.).
Bezpośrednim skutkiem dopuszczenia się przez Sąd Rejonowy uchybień
procesowych, podnoszonych w omawianym zarzucie kasacyjnym, było zatem
dokonanie błędnych, niekorzystnych dla oskarżonego ustaleń faktycznych, a co
za tym idzie, podanie wadliwego, w świetle obowiązku wynikającego z art. 413 §
2 pkt. 1 k.p.k., opisu czynu w zakresie czasu popełnienia przestępstwa.
III. Jak zatem powyżej wykazano, uchylenie zaskarżonego wyroku jawiło
się zarówno jako nieodzowne w świetle art. 439 § 1 pkt. 11 k.p.k., jak i
niezbędne – skoro inne rażące naruszenia prawa, zarzucane w kasacji, miały
istotny wpływ na treść zaskarżonego nią wyroku.
IV. W ponowionym postępowaniu Sąd Rejonowy ustrzeże się opisanych
powyżej uchybień procesowych w zakresie trybu postępowania oraz udziału
oskarżonego w rozprawie, a nadto w zakresie sposobu prowadzenia
postępowania dowodowego. Po przeprowadzeniu tego postępowania w
koniecznym wymiarze, Sąd Rejonowy dokona oceny zachowania oskarżonego z
punktu widzenia znamion przestępstwa określonego w art. 209 § 1 k.k., z
uwzględnieniem ustaleń wynikających z wydanego wcześniej, prawomocnego
wyroku skazującego oskarżonego za taki czyn.