Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 42/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa S. N.
przeciwko M. B.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 września 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 31 sierpnia 2012 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację pozwanej;
2) zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5 517 zł (pięć
tysięcy pięćset siedemnaście złotych) tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo, zobowiązując pozwaną do
złożenia oświadczenia woli z tytułu zobowiązania wynikającego z zapisu
testamentowego Fr. N., które to zobowiązanie jest dziedziczne i przeszło na
pozwaną jako spadkobierczynię F. N., będącej z kolei pierwotnym spadkobiercą
zobowiązanym z tytułu tego zapisu.
Sąd ten uznał pozwaną za zobowiązaną do wykonania zapisu poprzez
przeniesienie na rzecz powoda udziału w ½ własnościowego spółdzielczego prawa
do lokalu, które to prawo F. N. wcześniej przeniosła w całości na pozwaną córkę
umową darowizny z dnia 19 lipca 2006 r.
Ponieważ zobowiązanie z tytułu zapisu testamentowego obejmowało
obowiązek F. N. przeniesienia udziału w ½ w spółdzielczym własnościowym prawie
do lokalu mieszkalnego, a F. N. zmarła 17 grudnia 2007 r. nie wykonawszy zapisu,
to dziedziczne zobowiązanie z tego tytułu przeszło na jej spadkobierczynię czyli
pozwaną M. B., która wcześniej nabyła w całości prawo do tego lokalu umową
darowizny, uznał Sąd pierwszej instancji.
Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenie art. 1033 k.c. twierdząc, że jako
spadkobierca z tytułu zapisu odpowiada zawsze do wysokości stanu czynnego
spadku, a sporny lokal nie wchodził w skład spadku wobec nabycia go wcześniej od
F. N. umową darowizny.
Sąd drugiej instancji uwzględnił apelację pozwanej i wyrokiem
reformatoryjnym oddalił powództwo, podzielając ustalenia faktyczne, ale dochodząc
do odmiennych wniosków w kwestii ocen prawnych.
Sąd ten, nie podzielając zarzutu apelującej, stwierdził, że art. 1033 k.c.
dotyczy wyłącznie spadkobiercy pierwotnie zobowiązanego do wykonania zapisu,
którym była F. N. Stwierdził, że pozwana nie jest zobowiązaną z tytułu zapisu, lecz
z tytułu obowiązku uregulowania długów spadkowych z mocy art. 922 § 1 k.c.,
obejmujących też obowiązek wykonania zapisu.
3
Sąd odwoławczy uznał jednak, że pozwana nie ma możliwości wykonania
tego obowiązku wobec przysługującego jej własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego, obejmującego również ½ udziału w tym prawie i będącego
przedmiotem żądania powoda, a co wyłącza możliwość uwzględnienia powództwa.
Nadto Sąd przyjął, że majątek który w drodze dziedziczenia przeszedł na pozwaną
M. B. nie obejmował już tego lokalu, a zatem nie może ona przenieść udziału w
tym lokalu na rzecz powoda. W ocenie Sądu drugiej instancji, pozwaną z tytułu
otrzymanej darowizny wiążą inne zobowiązania wyznaczone normami dotyczącymi
tego stosunku prawnego i brak podstaw do przyjęcia, by jednym z tych zobowiązań
była konieczność wykonania zapisu wynikającego z innej czynności aniżeli umowa
darowizny.
Powód zaskarżył w całości wyrok Sądu drugiej instancji skargą kasacyjną
opartą na obu podstawach.
Zarzucił naruszenie art. 382 k.p.c. przez niedostatecznie wszechstronne
rozważenie całokształtu materiału zgromadzonego w sprawie.
Zarzuty mieszczące się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej obejmują
naruszenie:
- art. 968 § 1 k.c. w zw. z art. 922 § 1 k.c. przez przyjęcie istnienia podstaw
do oddalenia powództwa;
- art. 922 § 3 k.c. przez przyjęcie, że pozwana nie jest zobowiązana do
wykonania zapisu testamentowego F. N.;
- art. 58 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 5 k.c. przez przyjęcie, że zawarcie umowy
darowizny nastąpiło w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego,
a pozwana przyjęła darowiznę działając w zamiarze pokrzywdzenia powoda.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie
apelacji pozwanej, ewentualnie o przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania, a nadto o zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu.
Pozwana w piśmie procesowym z dnia 9 września 2013 r. wniosła
o oddalenie skargi kasacyjnej i o zasądzenie kosztów postępowania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności jednego
spośród podniesionych w niej zarzutów.
Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 382 k.p.c., ponieważ skarżący,
uzasadniając jego naruszenie, nie wskazuje na materiał zebrany w postępowaniu
przed sądami obu instancji, który Sąd drugiej instancji pominął przy orzekaniu,
a tymczasem przepis art. 382 k.p.c. jest źródłem obowiązku Sądu odwoławczego
orzekania na podstawie całego zebranego materiału. Przepis ten nie odnosi się
więc do elementów ani kryteriów dokonywania oceny przez Sąd odwoławczy
zgromadzonego materiału, a tymczasem skarżący uzasadnia jego naruszenie
niedostatecznie wszechstronnym rozważeniem jego całokształtu, a zatem zarzuca
jego wadliwą ocenę. Tymczasem z mocy art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi
kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące zarówno ustalenia faktów lub oceny
dowodów.
W tym stanie rzeczy oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego
należało dokonać na podstawie stanu faktycznego przyjętego za podstawę
orzekania przez Sąd drugiej instancji.
Zasadnym okazał się zarzut naruszenia art. 922 § 3 k.c. przez przyjęcie,
że pozwana nie jest zobowiązana do wykonania obowiązku zgodnego z treścią
zapisu, a to wskutek błędnego przyjęcia braku możliwości jego wykonania.
Bezspornym jest, że pozwana nabyła w drodze dziedziczenia, należący
do długów spadkowych F. N., obowiązek wykonania zapisu w zakresie
przeniesienia na powoda ½ udziału we własnościowym spółdzielczym prawie do
lokalu mieszkalnego, opisanego bliżej w zapisie testamentowym Fr. N. Obowiązek
wykonania zapisów należy bowiem do długów spadkowych z mocy art. 922 § 3 k.c.
Pozwana z tytułu dziedziczenia po F. N. odpowiada więc za nabyty w drodze
spadkobrania dług spadkowy swojej matki, obejmujący obowiązek wykonania
zapisu w kształcie obciążającym F. N. w chwili jej śmierci. Istnienia tego obowiązku
pozwanej z tytułu należącego do nabytego przez pozwaną spadku nie eliminuje ani
nie wygasza fakt, że w dacie otwarcia spadku po F. N. spadek ten nie obejmował
już własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, które wcześniej przeszło na
5
pozwaną. Ta ostatnia okoliczność nie zwalnia jednak pozwanej z obowiązku
wykonania zapisu jako nabytego w wyniku dziedziczenia długu spadkowego, ani
nie czyni - wbrew stanowisku Sądu Okręgowego - niemożliwym spełnienia tego
obowiązku. Fakt przysługiwania pozwanej wcześniej nabytego własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nie uniemożliwia wykonania
obciążającego ją długu spadkowego w postaci obowiązku przeniesienia na
powoda ½ udziału w przysługującym pozwanej ograniczonym prawie rzeczowym.
Wbrew stanowisku Sądu odwoławczego, zasada nemo plus iuris in alium
transfere potest quam ipse habet nie ma zastosowania w stanie faktycznym tej
sprawy, ponieważ pozwanej przysługuje prawo, którego zaledwie część, w postaci
udziału określonego ułamkiem ½, zobowiązana jest się wyzbyć na rzecz powoda
w następstwie wykonania obowiązku wynikającego z reguł spadkobrania.
Powyższe okoliczności przesądziły o zasadności zarzutu naruszenia
przepisu prawa materialnego w postaci art. 922 § 3 k.c.
Pozostałe zarzuty zgłoszone w ramach tej samej podstawy kasacyjnej
okazały się chybione.
Uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 968 § 1 k.c. w zw. z art. 922 § 1 k.c.
powinnością oddalenia powództwa sprowadza się w istocie do sformułowania
zarzutu o procesowym charakterze, a nie do wadliwej subsumpcji ani błędnej
wykładni wskazanych przepisów materialnoprawnych, co oczywiście nie mogło
odnieść zamierzonego przez skarżącego skutku. Przepis art. 968 § 1 k.c. jest
źródłem określonego w nim uprawnienia spadkodawcy, którego istnienie nie było
kwestionowane przez Sąd odwoławczy (v. wyrok SN z dnia 5 września 2008 r.,
I CSK 51/08, niepubl.).
Również błędne są zarzuty naruszenia art. 58 § 1 i 2 k.c. oraz art. 5 k.c.,
ponieważ Sąd drugiej instancji ani przepisów tych nie wykładał ani stan faktyczny
przyjęty za podstawę orzekania nie uzasadniał potrzeby ich zastosowania.
Natomiast uzasadnienie w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia tych
przepisów opiera się na samodzielnie poczynionych przez skarżącego ustaleniach
odnośnie do oceny działań F. N. i pozwanej przy zawieraniu umowy darowizny, co
przesądza o bezzasadności tak sformułowanych zarzutów.
6
W tym stanie rzeczy, wobec oczywiście uzasadnionego zarzutu naruszenia
jednego z przepisów prawa materialnego, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39816
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 i ust. 4 pkt 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz. U. Nr 163,
poz. 1349).
jw