Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 187/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 września 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Rafał Malarski
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant Barbara Kobrzyńska
w sprawie podmiotu zbiorowego A. D. Spółka z o.o.
skazanego z art. 77§2 k.k.s. w zw. z art. 6§2 k.k.s. i art. 9§3 k.k.s.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 18 września 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść
od wyroku Sądu Rejonowego w W.
z dnia 3 lipca 2007 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W.
UZASADNIENIE
Prawomocnym wyrokiem z dnia 16 października 2006 r., Sąd Rejonowy
uznał A. Z., pełniącego funkcję Prezesa Zarządu A. D. Spółka z o.o., za winnego
2
popełnienia czynu z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i art. 9 § 3 k.k.s. i na
podstawie art. 148 k.k.s. udzielił mu zezwolenia na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności, wymierzając karę grzywny w wymiarze 10 stawek dziennych,
określając jedną stawkę na kwotę 40 zł (k.36).
To orzeczenie stało się podstawą do złożenia przez Prokuratora Prokuratury
Okręgowej w dniu 6 kwietnia 2007 r., na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 28
października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary (dalej określanej jako u.o.p.z. – Dz. U. Nr 197, poz.
1661 ze zm.), wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego
A. D. Spółka z o.o. za czyn zabroniony pod groźbą kary będący przestępstwem
skarbowym określonym w art. 77 § 2 k.k.s. popełniony przez Prezesa tej spółki A.
Z.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2007 r., Sąd Rejonowy, na podstawie art. 3 i 4
u.o.p.z., pociągnął podmiot zbiorowy A. D. Spółka z o.o. do odpowiedzialności za
czyn zabroniony pod groźbą kary popełniony przez działającego w jego imieniu A.
Z., którego prawomocnie skazano w sprawie o sygn. akt XII Ks …/06 i za to
wymierzył karę pieniężną w wysokości 1000 zł. Na podstawie zaś art. 8 u.o.p.z.
orzeczono przepadek korzyści majątkowej pochodzącej z czynu zabronionego w
wysokości 6.453,00 zł zaliczając na jej poczet należność uiszczoną w sprawie XII
Ks …/06.
Wyrok powyższy nie został zaskarżony przez strony, zyskując
prawomocność w dniu 11 lipca 2007 r.
Od tego wyroku kasację na korzyść podmiotu zbiorowego wywiódł
Prokurator Generalny zarzucając rażące i mające wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 5 u.o.p.z. polegające na dokonaniu
błędnej oceny przesłanek statuujących odpowiedzialność podmiotu zbiorowego A.
D. Spółka z o.o. za czyn zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez Prezesa
Zarządu tej spółki i pominięcie wskazanej w treści tego przepisu przesłanki
zawinienia.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna z przyczyn podniesionych w
jej uzasadnieniu i podlega uwzględnieniu.
Przychylić się należy do argumentu Prokuratora Generalnego, że doszło w
ramach rozpoznawania sprawy o sygn. akt XII K …/07 do rażącego oraz
posiadającego istotny wpływ na treść zapadłego wyroku Sądu Rejonowego
naruszenia prawa w postaci obrazy art. 5 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Analiza akt sprawy, w szczególności zaś wniosku prokuratora o pociągniecie
do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego A. D. Spółka z o.o. (k. 1), a także
wyroku Sądu Rejonowego, co do którego nie sporządzono uzasadnienia, wskazuje,
że Sąd I instancji mylnie przyjął, że w rozstrzyganym przedmiocie wystarczające
było spełnienie przesłanek z art. 3 i 4 ustawy o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Pominięta zaś została przez ten
Sądu treść art. art. 5 u.o.p.z., którego bliższa analiza pozwoliłaby na uniknięcie
wytkniętego błędu.
Nie bez znaczenia, co wielokrotnie podnoszone było w orzecznictwie Sądu
Najwyższego - do którego trafnie odwołał się skarżący prokurator - dla
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego pozostają przesłanki zawinienia określone
w właśnie w art. 5 u.o.p.z. Zgodnie bowiem z tym przepisem podmiot zbiorowy
podlega odpowiedzialności, jeżeli do popełnienia czynu zabronionego doszło w
następstwie: co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o
której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą
osobą – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego (pkt 1).
Znamienne jest to, że art. 5 pkt 1 odwołuje się do konkretnych punktów art. 3
u.o.p.z., co rodzi konieczność ustalenia, do której konkretnie kategorii osób
fizycznych określonych w tym przepisie należał A. Z. Czy Prezes Zarządu A. D.
Spółka z o.o. był osobą: pkt 1 - działającą w imieniu lub w interesie podmiotu
zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania,
podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo
przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku; pkt 2 –
dopuszczoną do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia
4
obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1; pkt 3 - działającą w imieniu lub w
interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1.
Tymczasem z akt sprawy wynika, że właścicielami przedmiotowej spółki w
dacie popełnienia czynu zabronionego byli B. i M. K., a funkcję Prezesa tej spółki
pełnił A. Z., który był upoważniony do jej reprezentowania (k. 20-24). Nie ma zatem
najmniejszych wątpliwości, że A. Z. był osobą fizyczną zdefiniowaną w art. 3 pkt 1
u.o.p.z. czyli działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach
uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu
decyzji.
Skoro tak, to skazanie A. Z. za popełniony czyn, przez Sąd Rejonowy w
sprawie o sygn. akt XII Ks …/06, które formalnie spełniało wymóg art. 4 i art. 16 ust.
2 pkt 1 u.o.p.z., nie dawało podstaw do pociągnięcia do odpowiedzialności
podmiotu zbiorowego – A. D. Spółka z o.o., a to wobec właśnie treści art. 5 pkt 1
u.o.p.z.
Całkowicie pomija on bowiem swoistą przesłankę odpowiedzialności
podmiotu zbiorowego za czyny zabronione przez osoby wskazane w pkt 1 art. 3,
ustanawiając w sposób zupełnie jednoznaczny przesłankę zawinienia podmiotu
zbiorowego dla osób wskazanych w pkt 2 i 3 tego artykułu. W odniesieniu do winy
podmiotu zbiorowego możemy więc mówić tylko o winie w wyborze (art. 3 pkt 2 i 3)
oraz winie w nadzorze (art. 5 pkt 2). Podmiot kolektywny nie ponosi zaś
odpowiedzialności organizacyjnej.
Z tego wynika, że popełnienie czynu zabronionego przez osoby, które w
strukturze podmiotu zbiorowego działają w jego imieniu lub w jego interesie w
ramach własnego uprawnienia lub obowiązku – a więc w odniesieniu do fundacji –
prezesi i członkowie zarządów, nie stanowi podstawy prawnej do orzeczenia
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny zabronione pod groźbą kary.
Z całą stanowczością stwierdzić zatem należy, że w sprawie przedmiotowej
nie została spełniona materialnoprawna przesłanka art. 5 u.o.p.z., tj. przesłanka
zawinienia.
Przy ponownym rozpoznaniu przedmiotowej sprawy przydatna będzie
szczegółowa analiza przez Sąd Rejonowy orzecznictwa Sądu Najwyższego
dotyczącego omawianej kwestii, w tym przede wszystkim: postanowienia Sądu
5
Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r., sygn. akt IV KK 427/08 oraz wywodów
uzasadnienia do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada 2004 r.,
sygn. akt K 18/03 (publ. OTK-A z 2004 r., nr 10, poz. 103).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy, nie mając możliwości wydania
orzeczenia reformatoryjnego innego niż wymienione w art. 537 § 2 k.p.k., uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu.