Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 109/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa R. B.
przeciwko H. B.
o uznanie za niegodną dziedziczenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 listopada 2012 r.
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanej 1 800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w O. oddalił powództwo R. B. przeciwko H. B. o uznanie jej
za niegodną dziedziczenia po zmarłym tragiczne synu G. B. Z ustaleń wynika, że
G. B. w dniu 28 lipca 2008 r. złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa
kradzieży kwoty 46 000 zł oraz 2 960 USD na jego szkodę. Do kradzieży miało
dojść w dniu 10 lipca 200 r. Z treści zawiadomienia wynikało, że w dniu 4 lipca tego
roku włożył do sejfu kwoty 38 000 zł oraz 8 000 zł oraz widział w tym dniu w sejfie
kwotę 2 960 USD. G. B. podejrzewał o dokonanie kradzieży swoją matkę, pozwaną
H. B., o czym opowiadał znajomym. Ustalono także, że pozwana w dniu 27
czerwca 2008 r. założyła w Banku […] Oddział w G. rachunek oszczędnościowy
i jednocześnie wpłaciła na ten rachunek kwotę 50 300 zł oraz 2 960 USD. G. B.
sporządził w dniu 4 maja 2009 r. testament własnoręczny, w którym do całości
spadku powołał swego ojca, R. B., oraz uczynił zapis na rzecz narzeczonej, A. K.,
w kwocie 75 000 zł. Spadkodawca zmarł w dniu 14 marca 2010 r., do chwili śmierci
nie wydziedziczył matki.
Podstawą oddalenia powództwa było ustalenie, że pozwana nie dopuściła
się kradzieży na szkodę syna, skoro jeszcze kilka dni później, po założeniu
rachunku w banku, pieniądze w kwocie określonej przez spadkodawcę znajdowały
się w jego sejfie. Niezależnie od tego, zgodnie z art. 928 § 2 k.p.c., uznanie za
niegodnego może nastąpić, jeżeli spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego
przestępstwa przeciwko spadkodawcy. W ocenie Sądu Okręgowego, chodzi
o przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu spadkodawcy, przeciwko wolności,
czci i nietykalności cielesnej spadkodawcy oraz przeciwko rodzinie i opiece, a nie
o przestępstwo przeciwko mieniu spadkodawcy.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 listopada 2012 r. oddalił apelację powoda
od powyższego wyroku, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną. Uznał za
niedopuszczalną rozszerzającą wykładnię przesłanek określonych w art. 928 k.c. W
ocenie tego Sądu, instytucja niegodności dziedziczenia jest praktycznie tożsama z
instytucją wydziedziczenia (art. 1008 k.c.), zatem przesłanki wydziedziczenia i
uznania za niegodnego dziedziczenia powinny być takie same. Skoro w art. 1008
3
k.c. wymieniono jako przesłankę wydziedziczenia umyślne przestępstwo przeciwko
życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, to ta sama przesłanka stanowi
również podstawę uznania za niegodnego dziedziczenia.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawach naruszenia przepisów
postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) oraz naruszenia prawa materialnego (art.
3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), powód, zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego w całości
zarzucił:
a) naruszenie prawa materialnego, tj.:
1. błędną wykładnię art. 928 § 1 pkt. 1 k.c. poprzez uznanie,
że przestępstwo kradzieży, tj. przestępstwo przeciwko mieniu
nie jest objęte dyspozycją art. 928 § 1 pkt. 1 k.c. oraz nie może
być traktowane jako ciężkie przestępstwo przeciwko
spadkodawcy;
2. niezastosowanie art. 930 § 1 k.c. a contrario, albowiem Sąd
drugiej instancji nie ustosunkował się do jednej
z obligatoryjnych przesłanek uznania spadkobiercy za
niegodnego dziedziczenia, jaką jest brak przebaczenia ze
strony spadkodawcy;
b) naruszenie przepisów prawa postępowania, mogące mieć istotny
wpływ na wynik sprawy, a to art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 930
§ 1 k.c. polegające na braku ustosunkowania się w uzasadnieniu
wyroku do przesłanki braku przebaczenia, a tym samym
wadliwym sporządzenie uzasadnienia wyroku i pominięciu
istotnych zarzutów zgłoszonych w apelacji.
W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego
go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Wbrew zarzutom skarżącego uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało
sporządzone w sposób prawidłowy i nie można doszukać się naruszenia art. 328
§ 2 k.p.c. Naruszenie tego przepisu polegać miało na braku odniesienia się Sądu
do apelacyjnego zarzutu naruszenia art. 930 § 1 k.c. Rozważenie tego zarzutu,
a w szczególności twierdzenia, że obligatoryjną przesłanką uznania za
niegodnego dziedziczenia jest brak przebaczenia wyrażonego przez spadkodawcę,
byłoby niezbędne w razie ustalenia przez Sąd, że przestępstwo przeciwko
spadkodawcy zostało popełnione. Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, Sad Apelacyjny poczynił ustalenie odmienne, wywodząc,
że pozwana nie dopuściła się kradzieży na szkodę syna. Skarga kasacyjna nie
przytacza w ramach podstaw innych przepisów prawa procesowego, które miałby
naruszyć Sąd drugiej instancji, a naruszenie to miałoby prowadzić do ustalenia
wadliwego stanu faktycznego.
Zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c., Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia i wyłącznie w ramach
ustalonego stanu faktycznego może oceniać zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Nie istnieje w tej sytuacji potrzeba szczegółowego odnoszenia się do zarzutów
naruszenia prawa materialnego. Niejako zatem na marginesie wypada wskazać, że
w ocenie Sądu Najwyższego, katalog ciężkich umyślnych przestępstw, których
popełnienie może prowadzić do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia,
nie jest, wbrew stanowisku orzekających w sprawie Sądów, ograniczony do
przestępstw przeciwko osobie spadkodawcy, rodzinie i opiece. Przesłanki określone
w przepisach art. 928 § 1 pkt 1 i art. 1008 pkt 2 k.c., choć bardzo podobne, nie są
jednak tożsame i nie można wykluczyć przestępstwa przeciwko mieniu. Musi być to
jednak umyślne i ciężkie przestępstwo, za które można uznać jedynie takie, które
godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy (np. spalenie domu, stanowiącego
centrum życiowe spadkodawcy, kradzież wózka inwalidzkiego, w konsekwencji czego
spadkodawca zostaje pozbawiony możliwości poruszania się). Wątpliwe jest uznanie
za ciężkie przestępstwo w tym rozumieniu czynu zarzucanego pozwanej, o ile
rzeczywiście zostałby popełniony, zważywszy na znaczne jeszcze zasoby finansowe
spadkodawcy, o czym świadczy treść testamentu. Szersze rozważanie tej kwestii
jednak, w ustalonym stanie faktycznym sprawy, jest zbędne.
5
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.