Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 233/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa J. S.-P., T. C., W. W., A. G. i Ł. B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "W." w W.
o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę walnego zgromadzenia o podziale
spółdzielni,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 lutego 2014 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 sierpnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Grupa powodów - członków Spółdzielni Mieszkaniowej „W.” w W. - wystąpiła
do Sądu o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę walnego zgromadzenia tej
Spółdzielni o jej podziale. Powodowie występowali jako tzw. grupa organizacyjna,
reprezentująca członków pozwanej Spółdzielni, zamieszkałych w budynku przy ul.
K. 14 w W. Po sprecyzowaniu żądania grupa ta domagała się tego, aby Sąd orzekł
o podziale pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej „W.” w W. (z siedzibą przy ul. K.
14), a do nowo utworzonej Spółdzielni mieliby przejść członkowie pozwanej
Spółdzielni (wskazani w piśmie procesowym z dnia 9 czerwca 2011 r.), którym
przysługuje odrębna własność lokalu lub spółdzielczego prawa do
lokalu w budynku przy ul. K. 14 w W. Przedstawiono także szczególne warunki
wydzielenia elementów majątkowych przeznaczonych dotychczasowej Spółdzielni
dla nowej Spółdzielni.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Na nieruchomości (działce ewidencyjnej nr 3/30 o pow. 16.023 m2
) jest
posadowionych siedem budynków mieszkalnych pozwanej Spółdzielni „W.”, w tym
także budynek przy ul. K. nr 14. W budynkach tych znajdują się odrębne lokale
mieszkalne. W budynku przy ul. K. 14 znajduje się 39 lokali, w tym 22 z nich
uzyskały status lokali o odrębnej własności. Na działce ewidencyjnej nr 3/32 (o pow.
2.286 m2
), wchodzącej w skład nieruchomości (księga wieczysta - nr - 132765/08),
jest utworzony pawilon handlowy, wynajmowany przez sieć sklepów „B.”, a czynsz
płacony przez najemcę stanowi przychód spółdzielni „W.”
W dniu 29 kwietnia 2010 r. lokatorzy zamieszkujący w budynku przy ul. K. 14
podjęli uchwałę o wydzieleniu ze spółdzielni „W.” i utworzeniu nowej Spółdzielni
Mieszkaniowej „R.”, o wyborze tzw. komisji organizacyjnej, reprezentujących
członków w postępowaniu działowym o podział majątku Spółdzielni „W.” Za
przyjęciem uchwały głosowało 30 członków. Uchwała ta została przekazana
Zarządowi pozwanej Spółdzielni. W dniu 31 maja 2010 r. podjęto uchwałę
uzupełniającą, w której określono szczegółowo sposób podziału majątku
3
Spółdzielni. W dniu 8 czerwca 2010 r. wystosowany został do Zarządu pozwanej
Spółdzielni projekt uchwały Walnego Zgromadzenia o podziale majątku tej
Spółdzielni. W dniu 28 czerwca 2010 r. odbyło się zebranie Walnego Zgromadzenia
Członków Spółdzielni „W.” (WZG), w którym zainteresowani zostali powiadomieni w
dniu 25 maja 2010 r.; porządek zebrania nie obejmował uchwały o podziale
Spółdzielni.
W ocenie Sądu Okręgowego, grupa organizacyjna członków Spółdzielni „W.”
domagała się podziału tej Spółdzielni na podstawie art. 108 b ustawy z dnia 16
września 1982 r. (Dz. U. z 2013 r., 1443; cyt. dalej jako „prawo spółdzielcze z 1982
r.”). Przepis ten przewiduje odpowiednie przesłanki dokonania podziału istniejącej
spółdzielni. Proponowany przez grupę organizacyjną sposób podziału (gdy na
nieruchomości znajduje się kilka budynków i wyodrębniono już w nich częściowo
odrębne lokale mieszkalne) stanowiłby ingerencję w prawo własności przysługujące
właścicielom lokali w budynkach innych niż znajdujący się przy ul. K. 14.
Powodowałoby to sytuację, w której nowo powstałej Spółdzielni przypadłyby udziały
w prawach związanych z innymi budynkami niż budynek przy ul. K. nr 14, co
oznaczałoby konieczność sprawowania zarządu nieruchomością równolegle przez
dwie Spółdzielnie . Przyznanie nowej Spółdzielni prawa użytkowania wieczystego
działki nr 3/32 (z prawem własności pawilonu mieszkalnego) byłoby nieracjonalne
oraz rażąco naruszałoby zasady współżycia społecznego, godziłoby w interes
gospodarczy Spółdzielni „W.” jako całości. Ponadto komisja organizacyjna nie
podjęła uchwały o żądaniu zwołania WZC w celu podjęcia uchwały o podziale, a
przesłała jedynie zarządowi Spółdzielni „W.” projekt uchwały WZC o podziale
majątku Spółdzielni „W.”
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wniesioną przez powodów, tworzących tzw.
grupę organizacyjną. Sąd ten wskazał, że podstawą zgłoszonego żądania jest art.
108 b prawa spółdzielczego z 1982 r., który przewiduje odpowiedni tryb wydzielania
nowej Spółdzielni z zasobów dotychczasowej Spółdzielni mieszkaniowej. Analizując
treść obu uchwał i treść sprecyzowanego ostatecznie żądania, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że w uchwałach tych inaczej określono mienie mającej powstać
spółdzielni niż w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu podziału. W uchwałach tych
chodzi o wydzielenie mienia w celu utworzenia „jednobudynkowej spółdzielni”,
4
zarządzającej nieruchomością, obejmującą budynek przy ul. K. 14 (wraz z
gruntem), natomiast żądanie powodów obejmuje orzeczenie o podziale Spółdzielni
przez utworzenie nowej Spółdzielni o substracie majątkowym w postaci dwóch
lokali w budynku przy ul. K. 14 i działki nr 3/32 z pawilonem handlowym. Sytuacja ta
oznacza, że brak jest odpowiedniej uchwały stanowiącej istotną przesłankę
wydania orzeczenia zastępującego uchwałę WZC o podziale spółdzielni.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nawet gdyby podstawę żądania powodów
stanowiły dwie, wspomniane uchwały grupy członków, to nie został jednak
zachowany, przewidziany w art. 108 b prawa spółdzielczego, tryb
wydzielania nowej spółdzielni, a także - przesłanki dopuszczalności takiego
wyodrębnienia (m.in. w postaci praw i obowiązków członków nowo powstającej
spółdzielni z wydzielanymi elementami majątkowymi, art. 108 b § 1 i § 4 prawa
spółdzielczego z 1982 r.).
W skardze kasacyjnej powodów podnoszono zarzuty naruszenia art. 108 b
§ 1 prawa spółdzielczego z 1982 r. w zw. z art. 65 k.c. skarżący domagali się
uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego przesądzono, że tzw.
grupa organizacyjna członków spółdzielni, zmierzająca do utworzenia nowej
spółdzielni w oparciu o składniki majątkowe istniejącej już spółdzielni, ma zdolność
sądową w procesie o wydanie przez sąd orzeczenia zastępującego uchwałę
walnego zgromadzenia dotychczasowej spółdzielni (art. 108 b § 4 prawa
spółdzielczego; zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października
1990 r., IV CZ 206/90, OSNC 1991, nr 10-12, poz. 131; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 6 grudnia 2006 r., IV CSK 222/06, Monitor Prawniczy 2007, nr 7, s. 2).
Taki status grupy (komisji) organizacyjnej wynika z treści art. 108b § 1 prawa
spółdzielczego, który wyraźnie „w zakresie reprezentacji tych członków”
odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o zakładaniu spółdzielni
(por. art. 6 prawa spółdzielczego). Zdolność sądowa przysługuje grupie
organizacyjnej od chwili zainicjowania (wniesienia pozwu) aż do czasu
5
zakończenia postępowania rozpoznawczego. Grupie tej przysługuje także
zdolność procesowa w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 108 b § 4 prawa
spółdzielczego, co oznacza także uprawnienie do odpowiedniego formułowania
żądania w pozwie (art. 187 k.p.c.) i jego modyfikowania w toku postępowania
rozpoznawczego. Trzeba bowiem stwierdzić, że inna jest funkcja uchwał
poprzedzających działalność tzw. grupy organizacyjnej, określonej w art. 108 b § 4
prawa spółdzielczego. Uchwały te stanowią zasadnicze zdarzenia inicjujące
określony, ustawowy tryb wydzielania nowej spółdzielni członków ze spółdzielni
dotychczasowej, odzwierciedlają w sposób ogólny wolę grupy członków kreowania
nowej spółdzielni, ich treść nie przesądza jednak tego, w jaki sposób tzw. grupa
inicjatywna sformułuje ostateczne żądanie na podstawie art. 108 b § 4 prawa
spółdzielczego. Przewidziany w tym przepisie szczególny tryb wyodrębniania
nowej spółdzielni dotyczy bowiem każdej spółdzielni (nie tylko spółdzielni
mieszkaniowej) i nie przesądza przyjętej przez grupę organizacyjną in concreto
określonej koncepcji podziału spółdzielni przy uwzględnieniu jej
substratu majątkowego i składu członkowskiego. Należy zatem podzielić
stanowisko skarżących, że żadna z obu uchwał, podjętych przez członków
spółdzielni (uchwała z dnia 29 kwietnia 2010 r. i uchwała uzupełniająca z dnia
31 maja 2010 r.), nie zakreśla granic żądania procesowego tzw. grupy
organizacyjnej występującej w obecnym postępowaniu. W tym zakresie
należy zatem podzielić zarzut naruszenia art. 108 § 1 prawa spółdzielczego
z 1982 r. Za bezprzedmiotowy należy natomiast uznać zarzut naruszenia art. 65
k.c., ponieważ - jak wskazano - istotna okazała się funkcja jurydyczna obu uchwał,
a nie problem interpretacji ich treści.
2. Jako jedną z zasadniczych przesłanek zasadności żądania
przewidzianego w art. 108 b § 4 prawa spółdzielczego wskazano odpowiednie
powiązanie praw i obowiązków członków dotychczasowej spółdzielni z elementami
majątkowymi tej spółdzielni (art. 108 b § 1 prawa spółdzielczego). W odniesieniu
do spółdzielni mieszkaniowych zasadnicze znaczenie będzie miała, oczywiście,
przesłanka powiązania praw i obowiązków majątkowych z tą częścią majątku
spółdzielni, które nadaje się do wyodrębnienia”, ponieważ z reguły nie pojawi się
w strukturze tej spółdzielni jako szczególna „wyodrębniona organizacyjnie
6
jednostka” (jak np. w spółdzielni pracy, rzemieślniczej i innych). W judykaturze
Sądu Najwyższego wskazywano już na to, jak należy rozumieć element powiązania
praw i obowiązków majątkowych członków (zmierzających do podziału spółdzielni
mieszkaniowej) z takim substratem majątkowym dotychczasowej spółdzielni,
który mógłby być faktycznie i prawnie wyodrębniony (zob. np. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 9 lutego 1993 r., III CZP 12/93, OSNC 1943, z. 7-8, poz. 129;
jako części mienia nadającego się do wyodrębnienia tam uznano tam m.in. „jeden
lub kilka domów w spółdzielni mieszkaniowej”, uchwała Sądu Najwyższego z dnia
13 maja 1993 r., III CZP 62/93, OSNC 1944, z. 1, poz. 5; podział spółdzielni
mieszkaniowej obejmującej „przyszłe domy jednorodzinne”, co do których
nie nastąpił jeszcze ich podział). W tej drugiej uchwale wyjaśniono ogólnie (na tle
interpretacji art. 9 ustawy z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach organizacji
i działalności spółdzielczości, Dz. U. nr 6, poz. 36 ze zm., a przepis ten wprowadził
rozwiązanie przyjęte następnie w przepisach prawa spółdzielczego z 1982 r.),
że „art. 9 ustawy z 1990 r. nie zawierał jakichkolwiek ograniczeń co do treści
i rodzaju, postaci praw i obowiązków związanych z nadającą się do wyodrębnienia
częścią majątku dotychczasowej spółdzielni”.
W kontekście tak przedstawionej wykładni art. 108 b § 1 prawa
spółdzielczego w odniesieniu od przesłanki powiązania praw i obowiązków
majątkowych członków spółdzielni z nadającym się do wyodrębnienia substratem
majątkowym dotychczasowej spółdzielni mieszkaniowej, rozważania Sądu
Apelacyjnego należy uznać za zbyt ogólne, w niewielkim stopniu nawiązujące do
specyfiki procesu wydzielania nowych spółdzielni mieszkaniowych z zasobów
spółdzielni dotychczasowej (s. 12 uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
3. Z ustaleń faktycznych wynika, że uchwała w sprawie podziału pozwanej
Spółdzielni nie została podjęta, bowiem w ogóle nie doszło do procedowania nad
uchwałą o podziale. Spełniona zatem została przesłanka wystąpienia z żądaniem
na podstawie art. 108 b § 4 prawa spółdzielczego, ponieważ niedopuszczalna
byłaby już debata walnego zgromadzenia nad wspomnianą uchwała (art. 108 b § 3
prawa spółdzielni). Należy jednak podkreślić, że tzw. grupa organizacyjna
sformułowała swoje żądanie w ten sposób, że domagała się również objęcia
podziałem także działki ewidencyjnej nr 3/32 o powierzchni 2.286 m2
, na której
7
usytuowany jest pawilon handlowy, wynajmowany przez osoby trzecie (sieć
sklepów „B.”, por. k. 348-354 akt sprawy). Członkom nowo organizującej się
Spółdzielni chodziło o to, aby wydzielić działkę ewidencyjną nr 3/32 o pow. 2.286
m2
z nieruchomości pozwanej spółdzielni i przyznanie prawa wieczystego
użytkowania tej działki wraz z prawem własności znajdującego się na niej pawilonu
handlowego nowej Spółdzielni Mieszkaniowej „R.” Skoro także i ten element
ogólnego żądania tzw. grupy organizacyjnej miałby być objęty rozstrzygnięciem
zastępującym uchwałę walnego zgromadzenia (jako integralny składnik
sprecyzowanego ostatecznie żądania), to za trafną należy uznać ocenę Sądu
Apelacyjnego, że istotną przeszkoda uwzględnienia roszczenia strony powodowej
byłoby to, iż przyznanie nowej spółdzielni sugerowanych przez nią uprawnień
do działki nr 332 prowadziłoby w istocie od ewidentnego, rażącego naruszenia
uprawnień (interesów) pozostałych członków pozwanej Spółdzielni. Chodzi zatem
o to, że istniały podstawy do uzasadnionej odmowy podjęcia przez walne
zgromadzenie spółdzielni (gdyby do niego faktycznie doszło) uchwały o treści
wskazanej przez powodów (art. 108b § 3 zdanie drugie; zob. też np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 18 lipca 2000 r., IV CKN 84/09, nie publ. tzw.: negatywne
przesłanki podziału). W związku z tym nie mogłoby zapaść orzeczenie pozytywne
dla powodów, także w razie przyjęcia, że zachodziłaby możliwość wyodrębnienia
nowej Spółdzielni, mającej obejmować nieruchomość zabudowaną budynkiem
znajdującym się przy ul. K.14 (art. 108b § 1 prawa spółdzielczego).
Z przedstawionych względów nieuzasadniony okazał się zarzut naruszenia
art. 108 b § 1 prawa spółdzielczego, skoro nie wystąpiły jednak przesłanki objęte
tym przepisem. Należało zatem oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).