Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 5/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Tomczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Buliński
SSN Edward Matwijów
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora del. do Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Wojciecha
Serafina,
w sprawie ppłk. rez. A. W. oskarżonego z art. 231 § 2 k.k. i in., po rozpoznaniu w
Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 13 marca 2014 r. apelacji, wniesionych przez
prokuratora na niekorzyść i przez obrońcę od wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 17 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojskowemu
Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Ppłk rez. A. W. został oskarżony o to, że „ w okresie od 14 stycznia 2002 r.
do 20 października 2003 r. pełniąc obowiązki Dowódcy JW […], działając w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej, w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry
2
powziętego zamiaru, nie dopełnił obowiązków określonych w rozdziale I
<>
wymienionych w pkt. 7 ppkt a i c dot. sprawowania nadzoru nad racjonalnym i
oszczędnym prowadzeniem gospodarki w ośrodku oraz podejmowaniem decyzji i
sprawowaniem nadzoru w zakresie celowego i zgodnego z przeznaczeniem
zużycia środków finansowych będących w dyspozycji ośrodka w ten sposób, że
dostarczał do macierzystej jednostki po cenie zawyżonej wyprodukowane przez
siebie bądź zakupione od ustalonej osoby cywilnej po cenie niższej o 0,13 do 0,73
złotego za kilogram od ceny określonej w fakturach, owoce m.in. w postaci jabłek i
śliwek, a następnie po wystawieniu dla niego faktur VAT za produkty sadownicze:
(...), zatwierdzał je do wypłaty, osiągając korzyść majątkową w kwocie nie mniejszej
niż 1168 zł brutto, będącą iloczynem łącznej masy owoców podanych ww.
fakturach (8989,8 kg) pomnożonym przez różnicę między najwyższą ceną
sprzedaży owoców JW a najwyższą ceną kupna (1,13 zł-1,00 zł), a nadto w celu
uzyskania zamówienia publicznego od JW […], w celu użycia za autentyczną
podrobił ofertę przetargową z dnia 27.10.2002 r. podpisując się w niej imieniem i
nazwiskiem R. W., jednocześnie składając ofertę w JW, a następnie, po
rozstrzygnięciu przetargu Nr […] na korzyść wymienionej podrobił podpis R. W. w
umowie nr […] z dnia 12.11.2002 r. dot. dostarczenia w terminie do 31.05.2003 r. –
15 000 kg jabłek po cenie jednostkowej 1,10 zł brutto za kilogram, i po dostarczeniu
przez siebie owoców i wystawieniu faktur na ww. za produkty sadownicze: (...),
zatwierdzał je do wypłaty, jednocześnie podrabiając w nich podpisy R. W. i
wprowadzając do obiegu dokumentów finansowych JW, a następnie, po przelaniu
przez jednostkę pieniędzy na konto w Banku […] w O., posiadając pełnomocnictwo
do tegoż konta pieniędzmi tymi dysponował, w wyniku czego, nie będąc stroną
umowy ani dostawcą podanym w fakturach osiągnął korzyść majątkową w kwocie
6118,94 zł brutto, a nadto po upływie okresu trwania ww. umowy przekraczając
swoje uprawnienia polecił szefowi służby żywnościowej st. chor. rez. K. K.
rozliczenie dostaw i przyjęcie na stan magazynów żywnościowych dostarczone
przez siebie owoce jednocześnie polecając ww., aby podpisywał faktury
wystawione na R. W. w miejscu nabywcy: (...), zatwierdzał je do wypłaty,
jednocześnie podrabiając w nich podpisy R. W. i wprowadzając do obiegu
3
dokumentów finansowych JW, a następnie po przelaniu przez jednostkę pieniędzy
na konto w Banku […] w O., posiadając pełnomocnictwo do tegoż konta pieniędzmi
tymi dysponował w wyniku czego, nie będąc stroną cytowanej wyżej umowy ani
dostawcą podanym w fakturach uzyskał korzyść majątkową w kwocie 6343,06 zł
brutto, działając w ten sposób na szkodę JW […], a nadto usiłując uzyskać
zamówienie publiczne dla R. W. od JW […], w celu użycia za autentyczne, podrobił
ofertę przetargową z dnia 18.10.2003 r. podpisując się imieniem i nazwiskiem R. W.
oraz ofertę przetargową z dnia 20.10.2003 r. podpisując się imieniem i nazwiskiem
J. K., lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na wybór przez zamawiającego
najkorzystniejszej oferty przetargowej T. K”.
Zacytowany, z pominięciem numerów i dat poszczególnych faktur oraz
wskazanych w nich mas towarów i ich cen dla zwiększenia przejrzystości
zarzucanego oskarżonemu działania, opis czynu opatrzono kwalifikacją z art. 231 §
2 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z
art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Wojskowy Sąd Okręgowy w W., po kolejnym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem
z dnia 17 października 2013 r. orzekł, iż
„w ramach czynu zarzuconego oskarżonemu ppłk. rez. A. W. w akcie
oskarżenia:
1. na podstawie art. 414 § 1 zd. 2 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.
uniewinnia ppłk. rez. A. W. od popełnienia czynu objętego zarzutem, a
polegającego na tym, że:
<< w okresie od 14 stycznia 2002 r. do 7 listopada 2002 r. pełniąc obowiązki
Dowódcy JW […], działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, w krótkich
odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, nie dopełnił
obowiązków określonych w rozdziale I „Podstawowych zadań Komendanta 12
Ośrodka Przechowywania Sprzętu” wymienionych w pkt. 7 ppkt a i c dot.
sprawowania nadzoru nad racjonalnym i oszczędnym prowadzeniem gospodarki w
ośrodku oraz podejmowaniem decyzji i sprawowaniem nadzoru w zakresie
celowego i zgodnego z przeznaczeniem zużycia środków finansowych będących w
dyspozycji ośrodka w ten sposób, że dostarczał do macierzystej jednostki, po cenie
zawyżonej, wyprodukowane przez siebie bądź zakupione od ustalonej osoby
4
cywilnej po cenie niższej o 0,13 do 0,73 złotego za kilogram od ceny określonej w
fakturach, owoce, m.in. w postaci jabłek i śliwek, a następnie po wystawieniu dla
niego faktur VAT za produkty sadownicze (…) zatwierdzał je do wypłaty, osiągając
korzyść majątkową w kwocie nie mniejszej niż 1 168 zł brutto, będącą iloczynem
łącznej masy podanych ww. fakturach (8989,8 kg) pomnożonym przez różnicę
między najwyższą ceną sprzedaży owoców JW., a najwyższą ceną kupna (1,13 zł –
1,00 zł), przez co działał na szkodę JW. […]>>
- to jest od popełnienia czynu kwalifikowanego z art. 231 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
- z uwagi na fakt, iż czyn ten nie zawiera znamion czynu zabronionego;
II. oskarżonego ppłk. rez. A. W. uznaje za winnego popełnienia czynów
polegających na tym, że:
1. działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru,
najpierw w celu uzyskania formalnie dla R. W. zamówienia publicznego od JW. […],
przedłożył w tej jednostce w dniu 29.10.2002 r. podrobioną uprzednio przez siebie
ofertę przetargową oznaczoną datą 27.10.2002 r., podpisując się w niej imieniem i
nazwiskiem R. W., a następnie po rozstrzygnięciu przetargu Nr […] na korzyść
wymienionej, podrobił podpis R. W. na umowie nr […] z dnia 12.11.2002 r., po
czym – w okresie od 20.11.2002 r. do 17.10.2003 r. w realizacji tej umowy
podrabiał podpisy R. W. na fakturach (…), które sam zatwierdzał i wprowadzał do
obiegu dokumentów finansowych JW […],
tj. popełnienia przestępstwa z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art.
12 k.k.,
2. w celu uzyskania formalnie dla R. W. zamówienia publicznego od JW. […],
przedłożył w tej jednostce w dniu 20.10.2003 r. podrobioną uprzednio przez siebie
ofertę przetargową oznaczoną datą 18.10.2003 r. podpisując się w niej imieniem i
nazwiskiem R. W. oraz podrobioną przez siebie, nie spełniającą wymagań
formalnych dokumentację przetargową oznaczoną datą 20.10.2003 r. rzekomo
złożoną przez J. K.,
tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k.”
Wyrok ten zaskarżyli:
1. obrońca oskarżonego „ … w całości na korzyść oskarżonego” i zarzucając:
„ I. obrazę przepisów prawa materialnego a mianowicie:
5
- art. 1 § 2 kk poprzez uznanie, że oskarżony podrabiając podpisy R. W. na
fakturach dopuścił się występku określonego w art. 270 § 1 kk mimo braku
ustalenia społecznej szkodliwości zarzucanego czynu,
- art. 270 § 1 kk w zw. z art 115 § 14 poprzez przyjęcie że oferta przetargowa
J. K. jest dokumentem pomimo że brak jest na niej daty oraz podpisu a tym
samym aby spełniała podstawowe wymogi stawiane tego typu dokumentom,
II. naruszenie przepisów postępowania karnego, które miało istotny wpływ na
treść orzeczenia
- a to art 5 § 2 k.p.k w zw. z art. 92 k.p.k w zw. z art. 410 k.p.k poprzez uznanie że
oskarżony przedłożył dokumenty R. W. i J. K. komisji przetargowej w dniu
29.10.2002 oraz w dniu 20.10.2003 celem uzyskania zamówienia publicznego
mimo że w aktach sprawy jest nie tylko na powyższą okoliczność brak dowodów
bezpośrednich a także poszlak, to Sąd wobec niemożności usunięcia tego braku
przyjął domniemanie wystąpienia opisanych zdarzeń a więc rozstrzygnął powstałe
wątpliwości na niekorzyść oskarżonego
- a to art 424 § 2 k.p.k, polegającą na istnieniu sprzeczności pomiędzy treścią
wyroku w zakresie zasądzenia kar dla oskarżonego ppłk. rez. A. W. a jego
uzasadnieniem, z treści którego wynika że Sąd skazał płk. rez. R. R., co wywołuje
wątpliwości co rzetelności pozostałych rozstrzygnięć wyroku i możliwości
prześledzenia rozumowania Sądu.
III. Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mogący
mieć wpływ na treść orzeczenia poprzez bezpodstawne przyjęcie, że oskarżony
miał świadomość, że druki potrzebne do przetargu jakie wypełnił świadkowi R. W.
na wzór będą przez nią użyte mimo że zebrany materiał dowodowy w sprawie nie
pozwala na takie stwierdzenie”,
wniósł „ … o zmianę zaskarżonego wyroku przez odmienne orzeczenie co do istoty
sprawy i umorzenie postępowania, ewentualnie uchylenie powyższego wyroku w
całości i przekazanie go do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi
Okręgowemu w W”.
B. prokurator Wojskowej Prokuratury Garnizonowej „ … na niekorzyść ppłk. rez.
A.W. (…) w całości” i zarzucając:
6
„1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 12 kk poprzez niezasadne jego
niezastosowanie w kwalifikacji prawnej czynów przypisanych oskarżonemu, co
skutkowało przypisaniem mu dwóch występków zakwalifikowanych odpowiednio z
art. 297 § 1 kk w zb. z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 12 kk i art. 297 § 1 kk w zb. z art.
270 § 1 kk oraz uniewinnieniem od popełnienia występku z art. 231 § 2 kk w zw. z
art. 12 kk,
2. obrazę przepisów prawa materialnego, a to art. 231 § 2 kk poprzez przyjęcie w
zaskarżonym wyroku błędnego poglądu prawnego, iż oskarżony swoim
zachowaniem nie zrealizował znamion niezbędnych do przypisania mu
odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa stypizowanego w art. 231 § 2 kk w
postaci świadomego działania na szkodę interesu publicznego, co skutkowało jego
niezasadnym uniewinnieniem od występku w pkt I orzeczenia i skazaniem w pkt II
za czyny wyczerpujące dyspozycję art. 297 § 1 kk w zb. z art. 270 § 1 kk w zw. z
art. 12 kk i art. 297 § 1 kk w zb. z art. 270 § 1 kk.”,
wniósł o „ … uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania”.
Na rozprawie apelacyjnej prokurator delegowany do Naczelnej Prokuratury
Wojskowej, popierając apelacje prokuratora WPG, zasygnalizował uchybienie sądu
a quo nieujęte w apelacji, a polegające na ustaleniu fragmentu działania
oskarżonego wyodrębnionego z opisu zarzutu aktu oskarżenia, nadanie mu
kwalifikacji prawnej i uniewinnienie od tak przypisanego czynu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Rację ma prokurator delegowany do Naczelnej Prokuratury Wojskowej
wskazując warsztatowe uchybienie Sądu a quo, który z zarzutu – bardzo
rozbudowanego, ale opisującego jeden czyn ciągły kwalifikowany z art. 231 § 2 k.k.
w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zb. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art.
297 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. – aktu oskarżenia
wyodrębnił jego część, opatrzył kwalifikacją prawną i w następstwie tego od tak
wyodrębnionego fragmentu czynu zarzucanego oskarżonego uniewinnił. Tego
rodzaju postępowanie jest oczywiście nieprawidłowe, ale nie mogło mieć ono
wpływu na rozstrzygnięcie sądu odwoławczego, ponieważ nie stanowi uchybienia,
które należałoby uwzględnić z urzędu, natomiast apelacja prokuratora zarzutu
7
takiego nie zawiera, a z uwagi na jej kierunek nie jest możliwe doszukiwanie się
takich intencji skarżącego w uzasadnieniu środka odwoławczego (art. 434 § 1
k.p.k.).
Rację ma również skarżący prokurator zarzucając Sądowi pierwszej instancji
obrazę przepisów prawa materialnego, przy czym uchybienia te – w ocenie Sądu
Najwyższego – wynikają z błędnego założenia, przyjętego w zaskarżonym wyroku,
że przepis art. 231 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. zawarty w kwalifikacji prawnej
zarzutu aktu oskarżenia odzwierciedla zachowania oskarżonego na szkodę
interesu majątkowego JW […], podczas gdy z bardzo rozbudowanego zarzutu
oskarżenia i bardzo niefortunnie sformułowanego zdaje się wynikać, że działanie
oskarżonego na szkodę interesu publicznego dotyczy również sfery
pozaekonomicznej, związanej z przedkładaniem podrobionej dokumentacji
przetargowej oraz z wielokrotnym podrabianiem dokumentów związanych z
finansową działalnością jednostki kierowanej przez oskarżonego.
To błędne założenie wynika przede wszystkim z potraktowania przez
Wojskowy Sąd Okręgowy w W. fragmentu opisu czynu zarzucanego oskarżonemu
jako wyłącznie odnoszącego się do kwalifikacji z art. 231 § 2 k.k. O takim właśnie
ujęciu tej problematyki świadczy wyodrębnienie tego fragmentu, opatrzenie go też
fragmentaryczną kwalifikacją prawną z art. 231 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i
uniewinnieniem od tak – w istocie – przypisanego oskarżonemu czynu.
Konsekwencją opisanego postąpienia, ewidentnie nieprawidłowego, o czym
już była mowa, było nierozważenie przez Sąd pierwszej instancji działania
oskarżonego na szkodę interesu publicznego w sferze niematerialnej, ale
ukierunkowanego na osiągnięcie korzyści majątkowej oraz działania oskarżonego
w ramach czynu ciągłego.
Wreszcie w swoich rozważaniach dotyczących kwalifikacji zarzutu aktu
oskarżenia również z art. 12 k.k. Sąd pierwszej instancji pominął tak ważkie,
prawidłowo dokonane, ustalenia odnoszące się do nastawienia oskarżonego
nieprzerwanego dostarczania własnych i osobiście pozyskanych od innych
sadowników płodów rolnych. To, ustalone przez Sąd , nieprzerwane realizowanie
dostaw w okresie poprzedzającym postępowanie przetargowe, w okresie
obowiązywania umowy rzekomo zawartej z R. W. oraz w okresie po jej wygaśnięciu
8
nie wskazuje na zamiar odnawialny, rodzący się w razie zaistnienia sprzyjającej do
jego powzięcia sytuacji. W tym też kontekście jako nieprzekonywujące jawi się
wyodrębnienie z całokształtu prawidłowo ustalonego działania oskarżonego
polegającego na dwukrotnym przedłożeniu podrobionych dokumentów
przetargowych, a jako zupełnie niekonsekwentne powiązanie jednego z tych
czynów z późniejszymi działaniami polegającymi na podrabianiu umowy i faktur, i
opatrzenie tak ujętego postępowania oskarżonego jako – w tym tylko fragmencie –
czynu ciągłego. Wszak – jak prawidłowo rozumuje Sąd pierwszej instancji –
przestępstwo z art. 297 k.k. jest przestępstwem formalnym z narażenia, którego
dokonanie następuje z chwilą przedłożenia fałszywych lub stwierdzających
nieprawdę dokumentów. Natomiast podrabianie umowy i faktur będące wynikiem
przestępstwa z art. 297 k.k. już tego działania nie charakteryzuje. Trudno więc tylko
w tym kontekście ujmować je jako czyn ciągły.
Podsumowując te rozważania stwierdzić należy, że opisane wyodrębnienie z
opisu czynu zabronionego działania oskarżonego mającego wypełnić dyspozycję
art. 231 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. spowodowało szereg opisanych
niekonsekwencji, które w części słusznie zakwestionował prokurator jako obrazę
przepisów prawa materialnego.
Trafność zarzutów tej apelacji i wskazane w nich uchybienia zmusiły Sąd
Najwyższy do kolejnego już uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie tej –
nieskomplikowanej przecież ani pod względem faktycznym, ani prawnym – sprawy
do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w W.
Ponownie rozpoznając sprawę należy uwzględnić to, że przyczyną uchylenia
były błędy subsumpcji przy niekwestionowaniu ustaleń faktycznych co dodatkowo
pozwala na ograniczenie postępowania dowodowego do niezbędnego minimum. W
postępowaniu tym należy wystrzegać się błędów, nielogiczności i niekonsekwencji
jakie stały się udziałem sądu orzekającego w uchylonym wyroku oraz tych błędów,
które opisał w swojej apelacji, zarzucając obrazę art. 424 § 2 k.p.k., obrońca
oskarżonego.
Jako że rozpoznanie zarzutów apelacji prokuratora doprowadziło do
uchylenia zaskarżonego wyroku i skutkuje ponownym rozpoznaniem sprawy w
9
całości, przeto rozpoznanie zarzutów apelacji obrońcy zmierzającego również do
powtórzenia procesu byłoby bezprzedmiotowe w rozumieniu art. 436 k.p.k.
Z przytoczonych powodów należało orzec jak na wstępie.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13