Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZP 1/14
UCHWAŁA
Dnia 20 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Roman Kuczyński
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa K. L. i innych
przeciwko Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego P […] Spółce Akcyjnej
o świadczenie prywatyzacyjne,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 20 marca 2014 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 15 stycznia 2014 r.,
Czy przepis art. 25 ust. 2 Pakietu Gwarancji Pracowniczych
zawartego w dniu 10 lipca 2009 r. pomiędzy związkami zawodowymi
działającymi w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego P[…] S.A. a
Wytwórnią Sprzętu Komunikacyjnego P[…] SA oraz A. W. - spółką
prawa holenderskiego (który wszedł w życie 29 stycznia 2010 r.)
pozbawiający prawa do kolejnych rat świadczenia prywatyzacyjnego
pracowników niepozostających w stosunku pracy w dacie ich wypłaty
stanowi dyskryminację ze względu na datę ustania stosunku pracy.
podjął uchwałę:
2
Zbiorowe porozumienie prywatyzacyjne może uzależnić
prawo do części świadczenia prywatyzacyjnego,
przysługującego pracownikowi wyłącznie z tytułu zatrudnienia u
prywatyzowanego pracodawcy, od pozostawania w stosunku
pracy w terminie jej wypłaty (art. 9 § 1 i 4 k.p.).
UZASADNIENIE
Przedstawione w sentencji zagadnienie prawne powstało przy rozpoznaniu
apelacji Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego P[…] SA w sprawie z powództwa jej
pracowników o zapłatę „świadczenia prywatyzacyjnego”.
W 2009 r. pomiędzy Związkami Zawodowymi działającymi w Wytwórni
Sprzętu Komunikacyjnego P[…] SA ,Wytwórnią Sprzętu Komunikacyjnego P[…]SA
oraz A. W. został podpisany Pakiet Gwarancji Pracowniczych. W dniu zawierania
Pakietu A. W. była inwestorem zamierzającym nabyć akcje WSK P[…]SA (art. 1 pkt
1 Pakietu). W art. 1 pkt 2 Pakietu wskazano, że wchodzi on w życie wraz ze
skutecznym nabyciem akcji WSK P[…]SA. Pakiet ten wszedł w życie z dniem 29
stycznia 2010 r. W art. 1 pkt 5 Pakietu wskazano, że niniejszy pakiet jest podstawą
prawną dochodzenia przez pracowników Spółki w sądzie pracy roszczeń
wynikających z postanowień w nim zapisanych, bezpośrednio od Spółki lub od
inwestora w zakresie, w jakim roszczenia te nie zostaną zaspokojone przez Spółkę.
Przepis art. 25 ust. 1 Pakietu stanowi, że inwestor zobowiązuje się każdemu
pracownikowi zatrudnionemu w spółce, bez względu na wymiar czasu pracy w dniu
wejścia w życie umowy sprzedaży akcji oraz pracownikom nieświadczącym pracy z
przyczyn usprawiedliwionych wypłacić świadczenie prywatyzacyjne w wysokości
12.000 złotych, które będzie płatne zgodnie z ustalonym harmonogramem, tj. 4.000
złotych w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia Pakietu w życie, 4.000 złotych w
terminie 12 miesięcy od dnia wejścia Pakietu w życie i 4.000 złotych w terminie 18
miesięcy od dnia wejścia Pakietu w życie. Z kolei ust. 2 tego przepisu przewiduje,
że świadczenie to będzie płatne niezależnie od normalnego wynagrodzenia i
podwyżek płac, i będzie przysługiwało wyłącznie tym pracownikom, którzy byli
zatrudnieni w spółce na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w dniu
3
wejścia z życie Pakietu oraz pozostają w zatrudnieniu w spółce w dniu wypłaty. W
przypadku zaś ustania z pracownikiem stosunku pracy po dniu wypłaty pierwszej
lub drugiej części świadczenia prywatyzacyjnego pracownik traci prawo do
otrzymania tych części lub tej części świadczenia prywatyzacyjnego, których termin
wypłaty przypada po dniu ustania stosunku pracy.
Powodowie otrzymali pierwszą część świadczenia prywatyzacyjnego w
kwocie 4 tysięcy złotych, którą wypłacono im do 31 lipca 2010 r. Powodowie
zwrócili się o wypłacenie drugiej i trzeciej części tego świadczenia, jednak zostali
poinformowani, że w związku z niepozostawaniem w zatrudnieniu w dacie wypłaty,
utracili prawo do otrzymania pozostałych kwot. Ich stosunki pracy zostały bowiem
rozwiązane z dniem 31 sierpnia 2010 r. względnie z dniem 31 października 2010 r.
za porozumieniem stron lub za wypowiedzeniem przez pracodawcę.
Według Sądu Rejonowego art. 25 ust. 1 Pakietu przyznaje pracownikom
prawo do jednego świadczenia prywatyzacyjnego, z tym, że wypłacanego w trzech
częściach. Postanowienia art. 25 ust. 1 i 2 Pakietu są ze sobą wzajemnie
sprzeczne. Z jednej strony inwestor zobowiązuje się bezwarunkowo wypłacić
świadczenie prywatyzacyjne każdemu pracownikowi spółki, zatrudnionemu w dniu
wejścia w życie umowy sprzedaży akcji, z tym, że w częściach, a z drugiej strony
tworzy dodatkowe warunki wypłaty drugiej i trzeciej części świadczenia.
Podnoszony przez stronę powodową zarzut sprzeczności regulacji zawartej w art.
25 ust. 2 Pakietu z zasadą równego traktowania pracowników w zatrudnieniu
zasługuje na uwzględnienie (art. 9 § 4 i art. 183a
k.p.). Sąd powołał się przy tym na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 1996 r., I PRN 94/96, OSNAPiUS
1997 nr 8, poz. 131), z którego wynika, że pominięcie byłego pracownika przy
przyznawaniu świadczenia, będącego składnikiem wynagrodzenia za pracę w
okresie, w którym był on zatrudniony, narusza zasadę wynagradzania za pracę
wykonaną (art. 80 k.p.), wynagradzania według ilości i jakości pracy (78 k.p.) oraz
równego traktowania pracowników (art. 112
k.p.). Pozwany pracodawca nie
udowodnił, że stosując kryterium pozostawania pracownika w zatrudnieniu dla
przyznania świadczenia prywatyzacyjnego, kierował się obiektywnymi powodami. Z
uwagi na to Sąd Rejonowy uznał, że postanowienie art. 25 ust. 2 Pakietu Gwarancji
Pracowniczych narusza zasadę równego traktowania w zatrudnieniu i jako takie
4
należy je uznać za nieważne i nieobowiązujące. Dlatego zasądził na rzecz
powodów kwoty po 8.000 zł z odsetkami.
Zdaniem Sądu Okręgowego, Pakiet jest źródłem prawa pracy w rozumieniu
art. 9 k.p. Jego strony nie ustaliły, by wszystkim pracownikom zatrudnionym w dniu
wejścia w życie umowy sprzedaży akcji bezwarunkowo przysługiwało świadczenie
prywatyzacyjne w kwocie 12.000 zł. Art. 25 ust. 2 nie jest sprzeczny z art. 25 ust. 1
w ten sposób, że doszło do przyznania na rzecz pracowników pełnego świadczenia
po 12.000 zł, a następnie pracodawca uzależnił realizację nabytego już przez nich
prawa od własnej decyzji, co w konsekwencji doprowadziło do pozbawienia
powodów części należnego im świadczenia. W spornym przepisie strony ustanowiły
warunek pozostawania w zatrudnieniu w dniu wypłaty kolejnych rat świadczenia, od
którego uzależniły ich wypłatę. Problem polega zaś na rozstrzygnięciu, czy tak
ustanowiony warunek nabycia prawa do części tego świadczenia można uznać za
dopuszczalny. Sąd Okręgowy uznał, że świadczenie regulowane w art. 25 Pakietu,
o ile niewątpliwie pozostaje w pewnym związku ze stosunkiem pracy łączącym
strony, to w żadnym wypadku nie ma charakteru wynagrodzenia za pracę, nawet w
najszerszym znaczeniu tego pojęcia. Z tego względu za wątpliwe uważa
dokonywanie jego oceny tak, jak ocenia się składniki wynagrodzenia za pracę, w
szczególności wątpi w dopuszczalność sięgania do argumentacji zaprezentowanej
przez Sąd Najwyższy w wyroku w sprawie I PRN 94/96.
Sąd Okręgowy podejmuje próbę interpretacji spornego postanowienia na
podstawie okoliczności jego wprowadzenia. Skoro przyznanie prawa do
świadczenia prywatyzacyjnego, jak sama jego nazwa wskazuje, związane jest z
faktem prywatyzacji (nabycia akcji przez inwestora), czyli zdarzeniem
jednorazowym, to wyłączna dopuszczalna przesłanka jego nabycia realizuje się
wraz z tymże nabyciem akcji, a wszelkie zastrzeżenia co do dalszego trwania
stosunku pracy są niedopuszczalne i w konsekwencji prowadzą do dyskryminacji
pracowników. Z drugiej jednak strony uznaje, że celem przyznania pracownikom
świadczenia prywatyzacyjnego jest wzmocnienie więzi między pracownikiem a
inwestorem i nabywanym przez inwestora przedsiębiorstwem, co w zamierzeniu
przełożyć się ma na lepszą, efektywniejszą pracę pracownika i stabilizację
zatrudnienia. Przy takim ujęciu celu przyznania świadczenia prywatyzacyjnego
5
uzależnienie wypłaty kolejnych rat od warunku trwania zatrudnienia wydaje się być
usprawiedliwione.
Sąd Okręgowy podniósł także, iż w rozpoznawanych do czasu zadania
pytania prawnego licznych sprawach o świadczenie prywatyzacyjne, Sąd Rejonowy
i Sąd Okręgowy w L. z reguły uwzględniały powództwa pracowników z uwagi na
dyskryminacyjny charakter art. 25 ust. 2 Pakietu.
W pismach procesowych obie strony postępowania przedstawiły swoje
propozycje co do treści odpowiedzi na zadane pytanie prawne. Powodowie wnieśli
o udzielenie odpowiedzi twierdzącej, a pozwana odpowiedzi przeczącej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Sąd Najwyższy podziela stanowisko obu Sądów, że będący przedmiotem
wykładni Pakiet Gwarancji Pracowniczych jest porozumieniem zbiorowym, o którym
mowa w art. 9 § 1 k.p. i przez to jest źródłem prawa pracy. Uznanie normatywnego
charakteru pakietów przyznających pracownikom szczególne uprawnienia w razie
prywatyzacji lub innych przekształceń organizacyjnych, przeważa bowiem
zdecydowanie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Tak przyjęto w szczególności w
dwóch uchwałach składu siedmiu sędziów: z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 25/00
(OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 134) oraz z dnia 23 maja 2006 r., ZP 2/06 (OSNP 2007
nr 3-4, poz. 38).
Ocena zgodności art. 25 Pakietu z przepisami antydyskryminacyjnymi musi
być poprzedzona wykładnią tego postanowienia w celu ustalenia przesłanek
nabycia prawa do świadczenia prywatyzacyjnego.
2. Treść art. 25 Pakietu nie jest jednoznaczna, co często zdarza się w
przypadku źródeł prawa pracy tworzonych przez partnerów społecznych (i nie
tylko).
Przesłanki nabycia prawa do świadczenia prywatyzacyjnego określone są w
art. 25 ust. 1 i ust. 2 zdanie pierwsze. Prawo do świadczenia uzależnione jest od
dwóch okoliczności: rodzaju umowy o pracę oraz pozostawania w stosunku pracy w
wyznaczonych terminach. W zakresie rodzaju umowy o pracę, z postanowienia
art. 25 ust. 1 Pakietu wynika, że świadczenie przysługuje bez względu na wymiar
6
czasu pracy, zaś postanowienie art. 25 ust. 2 zdanie pierwsze ogranicza prawo do
niego tylko do pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony. Stwierdzenie w
art. 25 ust. 1 o przysługiwaniu świadczenia bez względu na wymiar czasu pracy ma
znaczenie tylko objaśniające i normatywnie jest zbędne. Bez tego stwierdzenia i tak
prawo do świadczenia przysługiwałoby wszystkim pracownikom, bo pracownikiem
jest każda osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę (art. 2 k.p.) i nie ma w
tym artykule żadnego wymagania w odniesieniu do wymiaru czasu pracy.
Drugą, złożoną przesłanką jest pozostawanie w stosunku pracy w dniu
wejścia w życie Pakietu oraz w dniach wypłaty świadczenia. O wymogu
pozostawania w stosunku pracy w dniu wejścia w życie Pakietu stanowią oba
ustępy art. 25. Wprawdzie w art. 25 ust. 1 użyto określenia „wejście w życie umowy
sprzedaży akcji”, ale oznacza ono ten sam termin. Art. 1 pkt 2 Pakietu stanowi
bowiem, że wchodzi on w życie ze skutecznym nabyciem akcji (co nastąpiło dnia
29 stycznia 2010 r.). Przesłanka pozostawania w zatrudnieniu w dniu wypłaty
świadczenia jest jednoznacznie przewidziana w art. 25 ust. 2 zdanie pierwsze
Pakietu, a terminy wypłaty i należne kwoty zostały ustalone w art. 25 ust. 1.
Pierwsza wypłata w kwocie 4.000 zł następuje w terminie 6 miesięcy od wejścia
Pakietu w życie, a dwie kolejne w tej samej wysokości w odstępach
sześciomiesięcznych, pod warunkiem kontynuowania zatrudnienia.
Z tej analizy wynika, że pracownik nie nabywa prawa do tych części
świadczenia prywatyzacyjnego, których termin wypłaty przypada po ustaniu
stosunku pracy, bo nie spełnia przesłanki pozostawania w stosunku pracy. Dlatego
w takiej sytuacji art. 25 ust. 2 zdanie drugie Pakietu stanowiący o „utracie” prawa do
części świadczenia, w rzeczywistości nie powoduje ich utraty, gdyż pracownik nie
nabył do nich prawa. Nie została bowiem spełniona przesłanka pozytywna w
postaci pozostawania w stosunku pracy w dniu wypłaty (art. 25 ust. 2 zdanie
pierwsze Pakietu), a nie można utracić czegoś, do czego nie nabyło się uprzednio
prawa. Dlatego postanowienie o „utracie” świadczenia – podobnie jak stwierdzenie
w art. 25 ust. 1 Pakietu o prawie do świadczenia bez względu na wymiar czasu
pracy – jest zbędne dla określenia układu przesłanek warunkujących prawo do
świadczenia prywatyzacyjnego. Jedynie w sposób uproszczony wyjaśnia ono
pracownikom strony pozwanej faktyczne następstwa niespełnienia przewidzianej w
7
poprzednim zdaniu art. 25 ust. 2 przesłanki pozostawaniu w stosunku pracy w dniu
wypłaty świadczenia.
3. Tak uregulowany mechanizm nabywania prawa do świadczenia
prywatyzacyjnego nie narusza zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 112
i art. 183a
k.p.). Ponieważ mamy tu do czynienia z zarzutem jej naruszenia w
porozumieniu zbiorowym, to kwestię tę należy oceniać na podstawie art. 9 § 4 k.p.
Przepis ten stanowi, że postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych
na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających
prawa i obowiązki stron stosunku pracy naruszające zasadę równego traktowania w
zatrudnieniu, nie obowiązują.
Świadczenie prywatyzacyjne nie jest wynagrodzeniem za pracę w
rozumieniu art. 22 § 1 oraz art. 78 i nast. k.p., gdyż nie jest świadczeniem
odpłacającym pracę pracownika. Świadczenie prywatyzacyjne jest wypłacone
pracownikom w jednakowej wysokości, niezależnej od rodzaju wykonywanej pracy,
zaś jedynym tytułem jego uzyskania jest pozostawanie w stosunku pracy na czas
nieokreślony w terminach określonych w Pakiecie. W rozsądnych granicach, strony
takiego porozumienia zbiorowego mogą swobodnie ustalić terminy pozostawania w
zatrudnieniu wymagane do nabycia prawa do poszczególnych części świadczenia.
Stwierdzenie nierównego traktowania może dotyczyć tylko pracowników
znajdujących się w takiej samej sytuacji. Tymczasem w sprawie wymóg
pozostawania w stosunku pracy w kolejnych terminach płatności jest cechą
relewantną, która w sposób dozwolony różnicuje sytuację pracowników
zatrudnionych u pozwanej w dniu wejścia Pakietu w życie, a w ramach tej cechy
różnicującej pracownicy są traktowani równo. Z tej regulacji wynika, że celem
świadczenia prywatyzacyjnego było nie tylko uzyskanie akceptacji załogi dla
prywatyzacji, ale również stabilizacja stanu zatrudnienia.
Z tych względów orzeczono, jak w sentencji.