Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 393/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski (sprawozdawca)
Protokolant Joanna Sałachewicz
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie M. J.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 6 maja 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 czerwca 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 23 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
2
UZASADNIENIE
M. J. był prawomocnie skazany następującymi wyrokami:
1. nakazem karnym Sądu Rejonowego z dnia 5 lipca 1996 r., w sprawie II K
695/96, za czyn z art. 265 § 2 d.k.k., popełniony w dniu 30 września 1995 r., na
karę 200 (dwustu) złotych grzywny;
2. Sądu Rejonowego z dnia 5 lutego 1998 r., w sprawie II K 436/97, za czyn art.
266 § 1 i 4 d.k.k. i art. 18 § 2 d.k.k. w zw. z art. 267 d.k.k. w zw. z art. 58 d.k.k. w
zw. z art. 10 § 2 d.k.k., popełniony w okresie od 4 marca 1993 r. do sierpnia
1993 r., na karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności i 4.500 (czterech tysięcy
pięciuset) złotych grzywny i za czyn z art. 18 § 1 i 2 d.k.k. w zw. z art. 266 § 2
d.k.k. i art. 267 d.k.k. w zw. z art. 10 § 2 d.k.k. i w zw. z art. 58 d.k.k., popełniony
w okresie od 3 lipca 1993 r. do 9 lipca 1993 r., na karę 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności, którym to wyrokiem orzeczono karę łączną 2 (dwóch) lat
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4
(czterech) lat próby, a której wykonanie zarządzono postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 10 września 2001 r. w sprawie II Ko 534/01;
3. Sądu Rejonowego z dnia 9 lutego 1998 r., w sprawie II K 408/97, zmienionym
wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z dnia 29 kwietnia 1998 r. w sprawie III Ka
107/98, za czyn z art. 145 § 2 i 4 d.k.k., popełniony w dniu 20 lipca 1997 r., na
karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności, którym to
wyrokiem orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w ruchu
lądowym na okres lat 5 (pięciu);
4. nakazem karnym Sądu Rejonowego z dnia 21 grudnia 1998 r., w sprawie II K
504/98, za czyn z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 59 § 1 k.k., popełniony w dniu 2
stycznia 1998 r., na karę 40 (czterdziestu) stawek dziennych grzywny przy
ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 20 (dwudziestu) złotych i za czyn z
art. 157 § 2 k.k., popełniony w dniu 2 stycznia 1998 r., na karę 40 (czterdziestu)
stawek dziennych przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 20
(dwudziestu) złotych, którym to wyrokiem orzeczono karę łączną 60
(sześćdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 20 (dwudziestu) złotych;
3
5. Sądu Rejonowego z dnia 3 stycznia 2000 r., w sprawie II K 389/99, za czyn z
art. 270 § 1 k.k., popełniony między 1 a 7 września 1998 r., na karę 4 (czterech)
miesięcy pozbawienia wolności;
6. Sądu Rejonowego z dnia 28 sierpnia 2000 r., w sprawie akt II K 254/00, za czyn
z art. 263 § 2 k.k., popełniony w dniu 17 lutego 1999 r., na karę 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności i za czyn z art. 224 § 2 k.k., popełniony w dniu 20
lutego 1999 r., na karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności, którym to
wyrokiem orzeczono karę łączną 8 (ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności;
przy czym kary, wymierzone wyrokami Sądu Rejonowego z dnia 3 stycznia
2000 r. w sprawie II K 389/99 i z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie II K 254/00
objęte zostały wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego z dnia 24 stycznia 2002 r., w
sprawie II K 357/01, którym orzeczono na karę łączną 10 (dziesięciu) miesięcy
pozbawienia wolności;
7. Sądu Rejonowego z dnia 10 października 2001 r., w sprawie II K 354/01, za
czyn z art. 244 k.k., popełniony w dniu 27 maja 2000 r., na karę 2 (dwóch)
miesięcy pozbawienia wolności;
8. Sądu Okręgowego z dnia 3 marca 2010 r., w sprawie III K 219/07, zmienionym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 29 lipca 2010 r. w sprawie II A Ka 183/10,
za czyny:
a) z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w okresie od 2 do 23
lipca 1996 r., na karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności i 80 (osiemdziesięciu)
stawek dziennych grzywny przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 50
(pięćdziesięciu) złotych;
b) z art. 258 § 1 i 3 k.k., popełniony w okresie od początku 2001 r. do 19 lipca
2001 r. i od 25 października 2002 r. do 28 września 2004 r., na karę 3 (trzech)
lat pozbawienia wolności;
c) z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., popełnione
na początku lipca 2001 r., na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;
d) z art. 159 k.k., popełniony w dniu 23 kwietnia 2003 r., na karę 3 (trzech) lat
pozbawienia wolności;
e) z art. 263 § 2 k.k., popełniony w dniu 23 kwietnia 2003 r., na karę 1 (jednego)
roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;
4
f) z art. 158 § 1 k.k., popełniony w dniu 23 kwietnia 2003 r., na karę 1 (jednego)
roku pozbawienia wolności;
g) z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 306 k.k. i art. 272 k.k. oraz art. 270 § 1 k.k. w zw.
z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w
okresie od 5 grudnia 2002 roku do września 2004 roku, na karę 2 (dwóch) lat
pozbawienia wolności;
h) z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 65 § 1
k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w okresie do 14 marca 2003 r. do 9
października 2004 r., na karę 2 (dwóch) lat pozbawienia wolności i 80
(osiemdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu) złotych;
i) z art. 291 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w
okresie od 16 października 2003 r. do 11 października 2004 r., na karę 2
(dwóch) lat pozbawienia wolności i 80 (osiemdziesięciu) stawek dziennych
grzywny przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu)
złotych;
j) z art. 275 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w okresie od 12 lutego
2004 roku do 9 października 2004 roku, na karę 1 (jednego) roku pozbawienia
wolności;
k) z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w
okresie od 18 sierpnia 2004 r. do 6 września 2004 r., na karę 1 (jednego) roku i
6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz 80 (osiemdziesięciu) stawek
dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 50
(pięćdziesięciu) złotych;
l) z art. 291 § 1 k.k. i art. 306 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. w
zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w okresie od 27 grudnia 2003 roku do 28 maja
2004 r., na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności i 80 (osiemdziesięciu)
stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 50
(pięćdziesięciu) złotych;
m) z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w okresie od 7 lipca
2004 r. do 11 października 2004 r., na karę 1 (jednego) roku pozbawienia
wolności;
5
n) z art. 306 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnione w 2003 r., na karę 1
(jednego) roku pozbawienia wolności;
o) z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., popełniony w grudniu 2003 roku, na
karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;
p) z art. 291 § 1 k.k., popełniony w okresie od 29 września 2004 r. do 9
października 2004 r., na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności i 80
(osiemdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu) złotych;
q) z art. 178 a § 1 k.k., popełniony w 13 kwietnia 2004 r., na karę 1 (jednego)
roku pozbawienia wolności;
r) z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., popełniony w
dniu 3 sierpnia 2004 r., na karę 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności oraz 80 (osiemdziesięciu) stawek dziennych grzywny,
przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu) złotych;
s) z art. 239 § 1 k.k., popełniony we wrześniu 2004 r., na karę 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności;
t) z art. 270 § 3 k.k., popełniony w październiku 2004 r., na karę 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności;
u) z art. 306 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k., popełniony w okresie od 26 sierpnia
2003 r. do 4 stycznia 2004 r., na karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia
wolności;
którym to wyrokiem orzeczono karę łączną 8 (ośmiu) lat pozbawienia
wolności i 300 (trzystu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu) złotych, z zaliczeniem na poczet orzeczonej
kary łącznej pozbawienia wolności okresu zatrzymania i tymczasowego
aresztowania od 11 października 2004 r. do 25 maja 2006 r.;
9. Sądu Rejonowego z dnia 25 maja 2010 roku, w sprawie II K 744/09,
zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 21 września 2010 r. w sprawie
VI Ka 390/10, za czyn z art. 178a § 1 k.k., popełniony w dniu 20 sierpnia 2009 r.,
na karę 10 (dziesięciu) miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem
wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze
40 (czterdziestu) godzin w stosunku miesięcznym;
6
10. Sądu Rejonowego z dnia 23 sierpnia 2010 roku, w sprawie II K 18/10, za czyn
z art. 160 § 3 k.k., popełniony w dniu 24 czerwca 2008 r., na karę 50
(pięćdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 60 (sześćdziesięciu) złotych i za czyn z art. 190 § 1 k.k. w zw. z
art. 12 k.k., popełniony w dniach 23 i 24 czerwca 2008 r., na karę 30 (trzydziestu)
stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 60
(sześćdziesięciu) złotych, którym to wyrokiem orzeczono karę łączną 60
(sześćdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu wysokości jednej
stawki na kwotę 60 (sześćdziesięciu) złotych; przy czym postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 12 sierpnia 2011 r. w sprawie II Ko 803/11 zmieniono karę
grzywny na karę zastępczą 6 (sześciu) miesięcy ograniczenia wolności
polegającą na wykonywaniu pracy społecznie użytecznej w wymiarze 20
(dwudziestu) godzin w stosunku miesięcznym;
11. Sądu Rejonowego z dnia 20 lutego 2012 r., w sprawie II K 762/11, za czyn z
art. 263 § 2 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 5 kwietnia 2008 r., na
karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności.
Wyrokiem łącznym z dnia 23 stycznia 2013 r. (sygn. akt III K 327/12), Sąd
Okręgowy orzekł:
I. rozwiązał karę łączną pozbawienia wolności, orzeczoną wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 5 lutego 1998 r. w sprawie II K 436/97, opisanym w punkcie
2 części wstępnej wyroku łącznego, karę łączną grzywny, orzeczoną wyrokiem
Sądu Rejonowego z dnia 21 grudnia 1998 r., w sprawie II K 504/98, opisanym
w punkcie 4 części wstępnej wyroku łącznego oraz kary łączne pozbawienia
wolności i grzywny, orzeczone wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 3 marca
2010 r., w sprawie III K 219/07, opisanym w punkcie 8 części wstępnej wyroku
łącznego i na podstawie art. 85 k.k. oraz art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył kary
pozbawienia wolności i grzywny wymierzone wyrokami, opisanymi w punktach
2, 3 i 4 części wstępnej wyroku łącznego oraz kary pozbawienia wolności i
grzywny, wymierzone wyrokiem Sądu Okręgowego, opisane w punkcie 8 lit. a)
części wstępnej wyroku łącznego i wymierzył skazanemu M. J. karę łączną 3
(trzech) lat pozbawienia wolności oraz 5.700 (pięciu tysięcy siedmiuset) złotych
grzywny;
7
II. na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył karę pozbawienia wolności,
orzeczoną wyrokiem, opisanym w punkcie 7 części wstępnej wyroku łącznego i
karę pozbawienia wolności, orzeczoną wyrokiem Sądu Okręgowego, opisaną w
punkcie 8 lit. c) części wstępnej wyroku łącznego oraz wymierzał skazanemu
M. J. karę łączną 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;
III.na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył kary pozbawienia
wolności, ograniczenia wolności i grzywny orzeczone wyrokami, opisanymi w
punktach 9, 10 i 11 części wstępnej wyroku łącznego oraz kary pozbawienia
wolności i grzywny, wymierzone wyrokiem Sądu Okręgowego, opisane w
punkcie 8 lit. b), d), e), f), g), h), i), j), k), l), m), n), o), p), q), r), s), t) i u) oraz
wymierzył skazanemu M. J. karę łączną 8 (ośmiu) lat pozbawienia wolności i
290 (dwustu dziewięćdziesięciu) stawek dziennych grzywny, przy ustaleniu
wysokości jednej stawki na kwotę 50 (pięćdziesięciu) złotych;
IV. pozostałe orzeczenia, zawarte w wyrokach, opisanych w punktach 2, 3, 4, 7,
8, 9, 10 i 11 części wstępnej wyroku łącznego pozostawił do odrębnego
wykonania;
V. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet kar łącznych pozbawienia wolności,
wymierzonych w punktach I, II i III części dyspozytywnej wyroku łącznego
zaliczył skazanemu okresy jego zatrzymania, tymczasowego aresztowania oraz
okresy dotychczas odbytych kar pozbawienia wolności w sprawach, w których
kary uległy łączeniu;
VI. na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie o wydanie wyroku
łącznego w zakresie kary, wymierzonej wyrokiem, opisanym w punkcie 1 części
wstępnej wyroku łącznego;
VII. na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. umorzył postępowanie o objęcie
wyrokiem łącznym kar wymierzonych wyrokami, opisanymi w punktach 5 i 6
części wstępnej wyroku łącznego.
Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca skazanego, w której oprócz
zarzutu rażącej niewspółmierności kary podniósł zarzut rażącego naruszenia
prawa, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 443 k.p.k. poprzez
orzeczenie w wyroku przez Sąd I instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy,
na niekorzyść skazanego M. J., w sytuacji, gdy apelacja od wyroku została
8
wniesiona wyłącznie na korzyść skazanego, co wyraża się w orzeczeniu przez Sąd
I instancji surowszej kary łącznej pozbawiania wolności opisanej w pkt II
dyspozytywnej części wyroku, polegającej na połączeniu kar pozbawienia wolności
opisanymi w punkcie 7 wstępnej części wyroku łącznego oraz karą pozbawienia
wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Okręgowego III Wydział Karny sygn. akt II K
219/07, opisaną w punkcie 8 c części wstępnej wyroku łącznego, które to kary
zastąpiły orzeczenie z pkt III dyspozytywnej części wyroku wydanego podczas
pierwszego rozpoznawania przedmiotowej sprawy.
Po rozpoznaniu tej apelacji, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 czerwca
2013 r., zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, ale jednocześnie na podstawie art.
105 § 2 k.p.k. sprostował oczywistą omyłkę pisarską w punkcie XI części wstępnej
wyroku i zapis „10 (dziesięciu)” zastąpił wyrażeniem „6 (sześciu)”.
Kasację od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł obrońca
skazanego. Zarzucił w niej rażące naruszenie prawa procesowego, które mogło
mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 433 § 2 k.p.k. w związku z art. 457 § 3
k.p.k., poprzez nierozważenie wszystkich zarzutów apelacji, tj. zarzutu opisanego w
punkcie 5 apelacji, a to że Sąd Okręgowy dokonał połączenia kar pozbawienia
wolności Sądu Rejonowego z dnia 10.10.2001 r. w sprawie II K 354/01 oraz Sądu
Okręgowego z dnia 03.03.2010 r. w sprawie III K 219/07, zmienionego wyrokiem
Sądu Apelacyjnego z dnia 29.07.2010 r. w sprawie II AKa 183/10, Sądu
Rejonowego z dnia 25.05.2010 r. w sprawie II K 744/09, Sądu Rejonowego z dnia
2.08.2010 r. w sprawie II K 18/10, Sądu Rejonowego z dnia 20.02.2012 r. w
sprawie II K 762/11 wymienionych w punkcie 7, 8, 9, 10 i 11 części wstępnej
wyroku w sposób znacznie mniej korzystny niż uczynił to Sąd I instancji uprzednio
rozpoznający sprawę, podczas gdy zwrot sprawy do ponownego rozpoznania
nastąpił na skutek wyłącznie apelacji skazanego, co przejawia się w szczególności
w zaniechaniu porównania sytuacji prawnej skazanego powstałej w wyniku wydania
obu wyroków, a co doprowadziło do naruszenia pośredniego zakazu reformationis
in peius, wyrażonego w art. 443 k.p.k.,
Stawiając powyższy zarzut obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości i utrzymanego nim w mocy orzeczenia Sądu I instancji oraz
9
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu jako Sądowi
I instancji.
W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator wniósł o jej oddalenie, a
Prokurator występujący na rozprawie przed Sądem Najwyższym stanowisko to
podtrzymał.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniesiona kasacja zasługuje na uwzględnienie, jednak wbrew poglądowi jej
autora, podzielenie zasadności zawartych w niej zarzutów nie powoduje
konieczności skierowania sprawy do postępowania pierwszoinstancyjnego.
Stwierdzone uchybienia są bowiem tego rodzaju, że mogą być naprawione w
instancji odwoławczej.
Omówienie zarzutów kasacyjnych zacząć należy od uwagi, że podnoszona
przez obrońcę obraza art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., polegała nie
tyle na nierozważeniu zarzutu apelacji, ujętego w jej punkcie 5, co na rozważeniu
tego zarzutu w sposób nienależyty, co w konsekwencji istotnie prowadziło do
wskazywanego przez obrońcę naruszenia zakazu reformationis in peius,
określonego w przepisie art. 443 k.p.k. Sąd Apelacyjny odniósł się bowiem do
argumentacji apelacji obrońcy w tej części, o czym przekonuje lektura motywacyjnej
części jego wyroku (str. 14 – 15), tyle tylko, że zawartych tam wywodów, jakoby nie
doszło do obrazy art. 443 k.p.k., nie sposób podzielić.
Pierwszy wyrok łączny Sądu Okręgowego z dnia 11 kwietnia 2012 r., sygn.
akt III K 416/11, został przez Sąd Apelacyjny w uchylony do ponownego
rozpoznania wyniku apelacji wniesionej wyłącznie na korzyść M. J. Aktualnie
rozpoznając sprawę, Sąd I instancji ,,dołączył” do swojego postępowania kolejny
wyrok Sądu Rejonowego z dnia 20 lutego 2012 r., sygn. akt II K 762/11, opisany w
punkcie 11 części wstępnej, a który w dacie wyrokowania w poprzedniej sprawie o
sygn. III K 416/11 nie był jeszcze prawomocny. Powyższe postąpienie – jak
najbardziej zresztą słuszne i służące zasadzie ekonomii procesowej – nie zmieniało
jednak faktu, że sprawa była rozpoznawana ponownie po uchyleniu pierwszego
wyroku łącznego, a skoro tak, to procedowanie Sądu a quo wiązało się z
koniecznością przestrzegania zasady reformationis in peius, o której mowa w art.
443 k.p.k. Na konieczność przestrzegania tej zasady przy ponownym rozpoznaniu
10
sprawy zwrócił zresztą uwagę Sąd Apelacyjny uchylając pierwszy wyrok (patrz str.
8 in fine uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 6 września 2012 r., sygn.
akt II AKa 236/12). Tymczasem z porównania ogółu konsekwencji penalnych, jakie
dla skazanego powstały po wydaniu wyroku łącznego po ponownym rozpoznaniu
jego sprawy w rezultacie uwzględnienia apelacji wniesionej wyłącznie na jego
korzyść, wynika, że doprowadziły one do skutków dla M. J. mniej korzystnych. Po
wydaniu poprzedniego wyroku łącznego skazany miał do odbycia karę pozbawienia
wolności w wymiarze 3 lat oraz 8 lat (patrz pkt II i IV wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 11 kwietnia 2012 r., sygn. akt III K 416/11). Do odrębnego wykonania
pozostała mu jeszcze kara 2 miesięcy pozbawienia wolności, z pozostawionego do
odrębnego wykonania wyroku Sądu Rejonowego z dnia 10 października 2001 r.,
sygn. akt II K 354/01 (vide pkt 7 części wstępnej wyroku oraz pkt VI jego sentencji).
Przy ocenie konsekwencji penalnych poza zakresem analizy można pozostawić pkt
III tego wyroku, gdzie z naruszeniem zasady ne bis in idem Sąd ten połączył wyroki
z punktu 5 i 6 części wstępnej i orzekł wobec skazanego karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności pomimo, że w sprawach tych zapadł już wcześniej wyrok
łączny. Nie można było jednak przy ponownym rozpoznaniu sprawy pominąć, że
rozstrzygnięcie odnoszące się do wyroków jednostkowych, będących przedmiotem
poprzedniego rozpoznania, nie może być surowsze, niż wydane poprzednio, skoro
wyrok łączny był zaskarżony wyłącznie apelacją wniesioną na korzyść skazanego.
Tak się jednak w istocie nie stało, bowiem suma kar, które skazany musiałby odbyć
po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy w dniu 23 stycznia 2013 r. jest wyższa,
niż w sytuacji, gdyby zasady określonej w art. 443 k.p.k. Sąd dochował. Pozostając
w zgodzie z materialnoprawnymi zasadami łączenia kar, określonymi w art. 85 i
nast. k.k., Sąd I instancji w sposób prawidłowy ustalił sekwencje skazań,
uprawniające do orzeczenia poszczególnych kar łącznych, ale ukształtował je w
taki sposób, wydane po ponownym rozpoznaniu sprawy orzeczenie stało się de
facto surowsze. O ile bowiem, tak jak w poprzednim postępowaniu, skazany miał
do odbycia kary 3 lat i 8 lat pozbawienia wolności (pkt I i III wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 23 stycznia 2013 r.), to w miejsce pozostawionej - mocą
poprzedniego uchylonego orzeczenia - do odrębnego wykonania kary 2 miesięcy
pozbawienia wolności z wyroku opisanego w pkt 7, ,,doszedł’’ mu 1 rok
11
pozbawienia wolności, będący konsekwencją połączenia właśnie wyroku z pkt 7
oraz z pkt 8 lit. c części wstępnej (patrz pkt II sentencji wyroku). Tym samym nowo
orzeczona kara jest surowsza od poprzedniej o 10 miesięcy, co nie stanowiłoby w
świetle zasady reformationis in peius problemu, gdyby wymiar kary ,,dołączonej” do
obecnego postępowania o wydanie wyroku łącznego równał się co najmniej temu
okresowi. Tak jednak nie było, bo chociaż Sąd a quo błędnie w pkt 11 części
wstępnej swego wyroku przyjął, iż skazanie to opiewało na taką właśnie karę, to
było to jednak oczywistą omyłką. Przyznał to tenże Sąd w uzasadnieniu swojego
wyroku (str. 9), gdyż w rzeczywistości M. J. został wyrokiem opisanym w pkt 11
skazany na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności. Tym samym, Sąd Apelacyjny,
prostując w swoim wyroku tę oczywistą omyłkę w trybie art. 105 § 2 k.p.k.,
zaakceptował stan, kiedy w wyniku ponownego rozpoznania sprawy, po apelacji
wniesionej wyłącznie na korzyść skazanego, wydane zostało orzeczenie surowsze,
w wyniku którego konsekwencje penalne dla skazanego są o co najmniej 4
miesiące pozbawienia wolności dotkliwsze niż wtedy, gdyby poprzedniego wyroku
nie zaskarżył.
Przepis art. 443 k.p.k. pełni istotną funkcję gwarancyjną i od zasad w nim
określonych odstąpić można wyłącznie w wypadkach nim określonych. W
przypadku ponownego postępowania o wydanie wyroku łącznego zasad tych nie
niweczy błędne, z punktu widzenia materialnoprawnego, połączenie poprzednich
wyroków, oparte na tzw. konfiguracyjnej, a nie chronologicznej metodzie ustalania
warunków do orzeczenia kary łącznej, czy też błędne – jak w realiach sprawy
rozpoznawanej poprzednio - określenie dat wyroków jednostkowych. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy sąd uprawniony jest do naprawy poprzednio
popełnionych błędów i do połączenia wyroków zgodnie z materialnymi ku temu
przesłankami, ale z jednym podstawowym zastrzeżeniem: nowo wydane
orzeczenie nie może być surowsze od poprzedniego, jeśli to poprzednie zostało
uchylone na skutek apelacji wniesionej wyłącznie na korzyść skazanego. Surowość
ta musi być oceniana w kontekście wszystkich aspektów wydanych rozstrzygnięć,
choć w praktyce najczęściej odnosi się do dolegliwości stricte penalnych. Sąd
Apelacyjny przy rozpoznawaniu zarzutu z pkt 5 apelacji obrońcy, w swoich
rozważaniach całkowicie pominął konsekwencje wynikające z konieczności
12
przestrzegania tej zasady, wyrażonej w przepisie art. 443 k.p.k., skupił się
natomiast na omówieniu ogólnych założeń i celów, którym służy instytucja wyroku
łącznego, konstatując swoje rozważania stwierdzeniem, że Sąd Okręgowy był
zobowiązany do postąpienia zgodnie z art. 85 k.k. i że ,,(…) to nie Sąd dobierał
poszczególne zachowania skazanego do objęcia ich wyrokiem łącznym, a
wymuszała to sytuacja faktyczna skazanego i usytuowanie poszczególnych czynów
na osi czasu” (str.15 uzasadnienia). W podsumowaniu rozważań Sądu
Najwyższego stwierdzić natomiast należy, że potrzeba naprawienia błędów
materialnoprawnych, popełnionych w czasie poprzedniego postępowania, nie może
prowadzić do wydania orzeczenia surowszego, gdy poprzednie było zaskarżone
wyłącznie na korzyść oskarżonego. W realiach niniejszej sprawy była zresztą
możliwość takiego ukształtowania kar łącznych, przy zastosowaniu prawidłowych
reguł materialnych, by ich suma nie wypadała dla skazanego mniej korzystnie, niż
w wyroku poprzednim. Zawsze, jeśli tylko jest taka możliwość, sąd powinien błędy
istniejące w poprzednim wyroku naprawić, ale nie kosztem wyżej wymienionej,
podstawowej reguły gwarancyjnej, określonej w art. 443 k.p.k.
Z tych względów zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, gdyż dla należytego
rozpatrzenia zarzutu opisanego w pkt 5 apelacji obrońcy wystarczające jest
wydanie orzeczenia o charakterze reformatoryjnym.