T 60/00
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
30
Postanowienie
z dnia 20 lutego 2001 r.
Sygn. T. 60/00
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Krajowej Izby Gospodarczej o stwierdzenie niezgodności:
art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach (Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 650 ze zm.) w części, w jakiej ograniczają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach z:
– konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP przez umożliwienie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach jedynie spółkom prawa handlowego oraz ograniczenie dostępu do gier obywatelom w miejscowościach poniżej 50000 mieszkańców;
– art. 22 i z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez nadmierne ograniczenie wolności działalności gospodarczej;
– zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP m.in. przez brak konsultacji projektu aktu prawnego z uprawnioną na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 30 maja 1989 roku o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195 ze zm.) Izbą Gospodarcza Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych, będącą członkiem Krajowej Izby Gospodarczej oraz nie zamieszczenie przepisów przejściowych regulujących sprawę losu działalności polegającej na prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych
p o s t a n a w i a :
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
Uzasadnienie:
Prezydium Krajowe Izby Gospodarczej uchwałą z 30 listopada 2000 r. postanowiło wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach (Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 650, ze zm.) w części, w jakiej ograniczają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach:
1) z konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP przez umożliwienie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach jedynie spółkom prawa handlowego oraz ograniczenie dostępu do gier obywatelom w miejscowościach poniżej 50000 mieszkańców;
2) z art. 22 i z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez nadmierne ograniczenie wolności działalności gospodarczej;
3) z zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP.
Wnioskodawca wyraził pogląd, że jest uprawniony do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP. W ocenie Wnioskodawcy naruszenie zasady równości przez zaskarżoną ustawę polega na tym, że uprawnia ona do prowadzenia gier na automatach jedynie spółki prawa handlowego, wyłącznie w salonach gier i tylko w miastach liczących powyżej 50000 mieszkańców. Zaskarżona ustawa w zakresie dotyczącym gier na automatach jest klasycznym przykładem nadmiernej i nieuzasadnionej ingerencji państwa w sferę działalności gospodarczej. Koncesjonowanie działalności w zakresie prowadzenia gier na automatach o drobnych wygranych pieniężnych i wygranych rzeczowych, jak i każdej innej drobnej działalności, stanowi instrument, którym ustawodawca posługuje się zbyt łatwo, nie bacząc na skutki społeczne.
W ocenie Wnioskodawcy ustawodawca naruszył art. 2 Konstytucji, ponieważ nie przeprowadził konsultacji projektu aktu prawnego z Izbą Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych, wbrew przepisom ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195, ze zm.), a ponadto nie zamieścił przepisów przejściowych regulujących sprawę działalności polegającej na prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o izbach gospodarczych, Izba Gospodarcza Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. Sejmowa Komisja Finansów Publicznych pismem opatrzonym datą 1 marca 2000 r. zaprosiła przedstawicieli Izby Gospodarczej na posiedzenie komisji poświęcone nowelizacji ustawy o grach losowych w dniu 9 marca 2000 r. o godz. 11.00. Pismo to zostało przesłane za pomocą faksu 9 marca 2000 r. o godz. 9.27, to jest na około półtorej godziny przed planowanym posiedzeniem komisji.
Pismem z 29 stycznia 2001 r. Krajowa izba Gospodarcza uzupełniła wniosek, stwierdzając że jest ona uprawniona do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 Konstytucji RP. W ocenie Wnioskodawcy określenie “organizacja pracodawców” obejmuje przede wszystkim odpowiednie samorządy – zawodowe i gospodarcze – do których należą w szczególności izby gospodarcze. Izby gospodarcze są zarazem organizacjami pracodawców w takim rozumieniu pojęcia pracodawca, jakie pojawia się w Kodeksie pracy po zmianach dokonanych w 1996 r.
Wnioskodawca zauważa, że art. 17 Konstytucji RP nie wprowadza żadnego rozróżnienia praw i obowiązków samorządu zawodowego oraz innych rodzajów samorządu, do których doktryna zalicza samorząd gospodarczy. Uznanie, że samorząd zawodowy jest legitymowany do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, a samorząd gospodarczy takiej legitymacji nie posiada, naruszałoby konstytucyjną zasadę równości i zakaz dyskryminacji. Z punktu widzenia wykładni językowej organizacją zawodową jest organizacja związana z zawodem, nie zaś jedynie organizacja skupiająca ludzi wykonujących dany zawód. Wykładnia językowa pozwala na zaliczenie izb gospodarczych do organizacji zawodowych. Do ustawowych zadań izb gospodarczych i Krajowej Izby Gospodarczej należy w szczególności popieranie kształcenia zawodowego, wspieranie nauki zawodu i doskonalenia zawodowego, wydawanie opinii o istniejących zwyczajach dotyczących działalności gospodarczej, a więc wykonywanie zadań stanowiących istotę działalności organizacji zawodowej. Izby gospodarcze są organizacjami zawodowymi, nie będąc jednak organizacjami samorządu zawodowego.
Zdaniem Wnioskodawcy nie wydaje się zasadne posługiwanie się pojęciem “pracodawca” wyłącznie w znaczeniu nadanym temu określeniu w ustawie o organizacjach pracodawców, nie zaś w znaczeniu wynikającym z Kodeksu pracy, a więc z regulacji wiodącej dla stosunków pracy. Z konstytucji nie wynika, by określenie “organizacje pracodawców” odnosiło się wyłącznie do organizacji wskazanych w jednej ustawie, a mianowicie w ustawie o organizacjach pracodawców, nie zaś także w ustawie o izbach gospodarczych, skoro to właśnie izby stanowią formę organizowania się pracodawców w samorządzie gospodarczym, mającym cechy organizacji zawodowej. Właściwości samorządu gospodarczego sprawiają, że ma on pewne cechy organizacji pracodawców, jak też organizacji zawodowych. Z tych względów Prezydium Krajowej Rady Izby Gospodarczej powinno zostać uznane za podmiot uprawniony do występowania do Trybunału konstytucyjnego na zasadach określonych w art. 191 Konstytucji RP.
W wykonaniu wezwania Trybunału, wnioskodawca nadesłał odpis wyciągu z rejestru sądowego, do którego wpisana jest Krajowa Izba Gospodarcza.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, z wnioskiem o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą mogą występować:
1) ogólnokrajowe organy związków zawodowych,
2) ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców,
3) ogólnokrajowe władze organizacji zawodowych.
Krajowa Izba Gospodarcza działa na podstawie ustawy z dnia z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195 ze zm.) i wpisana jest do rejestru izb, prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy XVI Wydział Gospodarczy –Rejestrowy, pod nr IG-8. Trybunał Konstytucyjny analizował kwestię dopuszczalności inicjowania kontroli konstytucyjności prawa przez izby gospodarcze w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99). Trybunał Konstytucyjny wyraził wówczas pogląd, że “organizacja zawodowa winna spełniać określone kryteria, a mianowicie: kryterium podmiotowe (zrzeszać osoby fizyczne), kryterium przedmiotowe (członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód) oraz kryterium funkcjonalne (podstawowym celem i funkcją takiej organizacji winno być reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej)” (OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114, s. 617). Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, ze członkiem izby gospodarczej może być nie tylko osoba fizyczna, ale także osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Ustawa o izbach nie wymaga, aby izbę tworzyli przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie określonym przedmiotowo, tj. wykonujący określony zawód lub rodzaj działalności. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, “organizacja posiadająca status izby gospodarczej nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Tylko wyjątkowo mogłaby ona być uznana za takową, gdyby mimo formalnego (ustawowego) statusu zostało wykazane, że spełnia ona wskazane wyżej konstytucyjne przesłanki uznania za organizację zawodową.” Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w cytowanym postanowieniu z 30 maja 2000 r.
Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd wnioskodawcy, że termin “organizacja zawodowa” użyty w art. 191 ust. 1 Konstytucji obejmuje nie tylko samorząd zawodowy, ale również inne organizacje. Nie można jednak zgodzić się z Wnioskodawcą, że organizacją zawodową jest każda organizacja związana z jakimś zawodem. Wykładnia językowa nie daje podstaw do przyjęcia tak szerokiego rozumienia analizowanego terminu. Aby dana organizacja mogła zostać uznana za organizację zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 Konstytucji, musi spełniać wymienione wyżej trzy kryteria, analizowane w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99).
W rozpoznawanej sprawie nie zachodzą podstawy do uznania – na zasadzie wyjątku – izby gospodarczej za organizację zawodową. W myśl postanowień statutu członkiem Krajowej Izby Gospodarczej może być posiadająca osobowość prawną izba gospodarcza lub inna organizacja gospodarcza lub społeczna, której przedmiotem działania jest wspieranie rozwoju gospodarczego. Jej członkowie mogą reprezentować wszelkie sfery działalności gospodarczej, nie wykonują oni jednego lub kilku wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód. W świetle art. 11 ust. 2 ustawy o izbach gospodarczych podstawowym celem Krajowej Izby Gospodarczej nie jest reprezentowanie interesów określonych grup zawodowych, ale reprezentowanie wspólnych interesów gospodarczych zrzeszonych w niej członków. Nie ma zatem podstaw do zaliczenia Krajowej Izby Gospodarczej do organizacji zawodowych.
W ocenie wnioskodawcy za uznaniem Krajowej Izby Gospodarczej za organizację zawodową przemawia fakt, że do jej ustawowych zadań należy w szczególności popieranie kształcenia zawodowego, wspieranie nauki zawodu i doskonalenia zawodowego oraz wydawanie opinii o istniejących zwyczajach dotyczących działalności gospodarczej. Argument ten nie zmienia jednak oceny charaktery izb gospodarczych, gdyż realizacja wymienionych celów nie musi wiązać się z reprezentowaniem interesów określonej grupy zawodowej. Trybunał Konstytucyjny nie podziela również poglądu wnioskodawcy, że Konstytucja nie daje podstaw do różnicowania samorządu zawodowego i gospodarczego w zakresie uruchamiania kontroli konstytucyjności prawa. Prawo do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mają tylko te organizacje samorządowe, które mieszczą się w kręgu podmiotów uprawnionych, określonym w art. 191 Konstytucji. Art. 191 Konstytucji różnicuje organizacje samorządu zawodowego i gospodarczego, przyznając prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego tylko niektórym z nich.
Zdaniem Wnioskodawcy Krajowa Izba Gospodarcza jest jednocześnie organizacją pracodawców, ponieważ podmioty zrzeszone w izbach gospodarczych są pracodawcami w rozumieniu kodeksu pracy. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd Wnioskodawcy, że “organizacja pracodawców” w rozumieniu Konstytucji nie może być utożsamiana z organizacją działającą na podstawie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz.U. Nr 55, poz. 235 ze zm.). Z drugiej strony, nie każda organizacja, której członkami są pracodawcy jest organizacją pracodawców w rozumieniu Konstytucji. Ustalenia znaczeniu terminu “organizacja pracodawców” w art. 191 ust. 1 Konstytucji wymaga uwzględnienia treści art. 59 tego aktu prawnego. Ten ostatni przepis gwarantuje w ust. 1 wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. W myśl art. 59 ust. 2 Konstytucji związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Do istoty organizacji pracodawców należy zatem ochrona interesów ich członków, interesów dotyczących stosunków z pracownikami. W świetle przepisów Konstytucji termin organizacja pracodawców odnosi się do organizacji, które spełniają dwa podstawowe kryteria. Po pierwsze, chodzi tutaj o organizację, która zrzesza pracodawców, a więc podmioty, które zatrudniają pracowników (kryterium podmiotowe). Należy dodać, że organizacją pracodawców w rozumieniu Konstytucji może być również organizacja, która zrzesza organizacje zrzeszające pracodawców. Po drugie, podstawowym celem i funkcją danej organizacji jest ochrona interesów pracodawców dotyczących ich stosunków z zatrudnionymi pracownikami (kryterium funkcjonalne). Organizacja pracodawców zapewnia w szczególności ochronę i reprezentację wymienionych interesów wobec związków zawodowych oraz organów władzy publicznej.
Krajowa Izba Gospodarcza zrzesza izby gospodarcze. Członkami izb gospodarczych są podmioty prowadzące działalność gospodarczą. W znakomitej większości podmioty te są jednocześnie pracodawcami. Krajowa Izba Gospodarcza nie spełnia jednak przedstawionego wyżej kryterium funkcjonalnego. Nie jest bowiem organizacją, której podstawowym celem i funkcją jest ochrona interesów dotyczących stosunków pracy i reprezentowanie tych interesów wobec partnerów socjalnych.
Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Postanowienie
z dnia 20 lutego 2001 r.
Sygn. T. 60/00
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Krajowej Izby Gospodarczej o stwierdzenie niezgodności:
art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach (Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 650 ze zm.) w części, w jakiej ograniczają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach z:
– konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP przez umożliwienie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach jedynie spółkom prawa handlowego oraz ograniczenie dostępu do gier obywatelom w miejscowościach poniżej 50000 mieszkańców;
– art. 22 i z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez nadmierne ograniczenie wolności działalności gospodarczej;
– zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP m.in. przez brak konsultacji projektu aktu prawnego z uprawnioną na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 30 maja 1989 roku o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195 ze zm.) Izbą Gospodarcza Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych, będącą członkiem Krajowej Izby Gospodarczej oraz nie zamieszczenie przepisów przejściowych regulujących sprawę losu działalności polegającej na prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych
p o s t a n a w i a :
odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.
Uzasadnienie:
Prezydium Krajowe Izby Gospodarczej uchwałą z 30 listopada 2000 r. postanowiło wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności art. 5 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach losowych, zakładach wzajemnych i grach na automatach (Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 650, ze zm.) w części, w jakiej ograniczają możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach:
1) z konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP przez umożliwienie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier na automatach jedynie spółkom prawa handlowego oraz ograniczenie dostępu do gier obywatelom w miejscowościach poniżej 50000 mieszkańców;
2) z art. 22 i z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP przez nadmierne ograniczenie wolności działalności gospodarczej;
3) z zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP.
Wnioskodawca wyraził pogląd, że jest uprawniony do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji RP. W ocenie Wnioskodawcy naruszenie zasady równości przez zaskarżoną ustawę polega na tym, że uprawnia ona do prowadzenia gier na automatach jedynie spółki prawa handlowego, wyłącznie w salonach gier i tylko w miastach liczących powyżej 50000 mieszkańców. Zaskarżona ustawa w zakresie dotyczącym gier na automatach jest klasycznym przykładem nadmiernej i nieuzasadnionej ingerencji państwa w sferę działalności gospodarczej. Koncesjonowanie działalności w zakresie prowadzenia gier na automatach o drobnych wygranych pieniężnych i wygranych rzeczowych, jak i każdej innej drobnej działalności, stanowi instrument, którym ustawodawca posługuje się zbyt łatwo, nie bacząc na skutki społeczne.
W ocenie Wnioskodawcy ustawodawca naruszył art. 2 Konstytucji, ponieważ nie przeprowadził konsultacji projektu aktu prawnego z Izbą Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych, wbrew przepisom ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195, ze zm.), a ponadto nie zamieścił przepisów przejściowych regulujących sprawę działalności polegającej na prowadzeniu gier na automatach o niskich wygranych. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o izbach gospodarczych, Izba Gospodarcza Producentów, Operatorów Urządzeń Rozrywkowych jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. Sejmowa Komisja Finansów Publicznych pismem opatrzonym datą 1 marca 2000 r. zaprosiła przedstawicieli Izby Gospodarczej na posiedzenie komisji poświęcone nowelizacji ustawy o grach losowych w dniu 9 marca 2000 r. o godz. 11.00. Pismo to zostało przesłane za pomocą faksu 9 marca 2000 r. o godz. 9.27, to jest na około półtorej godziny przed planowanym posiedzeniem komisji.
Pismem z 29 stycznia 2001 r. Krajowa izba Gospodarcza uzupełniła wniosek, stwierdzając że jest ona uprawniona do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 191 Konstytucji RP. W ocenie Wnioskodawcy określenie “organizacja pracodawców” obejmuje przede wszystkim odpowiednie samorządy – zawodowe i gospodarcze – do których należą w szczególności izby gospodarcze. Izby gospodarcze są zarazem organizacjami pracodawców w takim rozumieniu pojęcia pracodawca, jakie pojawia się w Kodeksie pracy po zmianach dokonanych w 1996 r.
Wnioskodawca zauważa, że art. 17 Konstytucji RP nie wprowadza żadnego rozróżnienia praw i obowiązków samorządu zawodowego oraz innych rodzajów samorządu, do których doktryna zalicza samorząd gospodarczy. Uznanie, że samorząd zawodowy jest legitymowany do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, a samorząd gospodarczy takiej legitymacji nie posiada, naruszałoby konstytucyjną zasadę równości i zakaz dyskryminacji. Z punktu widzenia wykładni językowej organizacją zawodową jest organizacja związana z zawodem, nie zaś jedynie organizacja skupiająca ludzi wykonujących dany zawód. Wykładnia językowa pozwala na zaliczenie izb gospodarczych do organizacji zawodowych. Do ustawowych zadań izb gospodarczych i Krajowej Izby Gospodarczej należy w szczególności popieranie kształcenia zawodowego, wspieranie nauki zawodu i doskonalenia zawodowego, wydawanie opinii o istniejących zwyczajach dotyczących działalności gospodarczej, a więc wykonywanie zadań stanowiących istotę działalności organizacji zawodowej. Izby gospodarcze są organizacjami zawodowymi, nie będąc jednak organizacjami samorządu zawodowego.
Zdaniem Wnioskodawcy nie wydaje się zasadne posługiwanie się pojęciem “pracodawca” wyłącznie w znaczeniu nadanym temu określeniu w ustawie o organizacjach pracodawców, nie zaś w znaczeniu wynikającym z Kodeksu pracy, a więc z regulacji wiodącej dla stosunków pracy. Z konstytucji nie wynika, by określenie “organizacje pracodawców” odnosiło się wyłącznie do organizacji wskazanych w jednej ustawie, a mianowicie w ustawie o organizacjach pracodawców, nie zaś także w ustawie o izbach gospodarczych, skoro to właśnie izby stanowią formę organizowania się pracodawców w samorządzie gospodarczym, mającym cechy organizacji zawodowej. Właściwości samorządu gospodarczego sprawiają, że ma on pewne cechy organizacji pracodawców, jak też organizacji zawodowych. Z tych względów Prezydium Krajowej Rady Izby Gospodarczej powinno zostać uznane za podmiot uprawniony do występowania do Trybunału konstytucyjnego na zasadach określonych w art. 191 Konstytucji RP.
W wykonaniu wezwania Trybunału, wnioskodawca nadesłał odpis wyciągu z rejestru sądowego, do którego wpisana jest Krajowa Izba Gospodarcza.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, z wnioskiem o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą mogą występować:
1) ogólnokrajowe organy związków zawodowych,
2) ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców,
3) ogólnokrajowe władze organizacji zawodowych.
Krajowa Izba Gospodarcza działa na podstawie ustawy z dnia z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz.U. Nr 35 poz. 195 ze zm.) i wpisana jest do rejestru izb, prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy XVI Wydział Gospodarczy –Rejestrowy, pod nr IG-8. Trybunał Konstytucyjny analizował kwestię dopuszczalności inicjowania kontroli konstytucyjności prawa przez izby gospodarcze w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99). Trybunał Konstytucyjny wyraził wówczas pogląd, że “organizacja zawodowa winna spełniać określone kryteria, a mianowicie: kryterium podmiotowe (zrzeszać osoby fizyczne), kryterium przedmiotowe (członkowie danej organizacji winni stale i w celach zarobkowych wykonywać jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód) oraz kryterium funkcjonalne (podstawowym celem i funkcją takiej organizacji winno być reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej)” (OTK ZU Nr 4/2000, poz. 114, s. 617). Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, ze członkiem izby gospodarczej może być nie tylko osoba fizyczna, ale także osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Ustawa o izbach nie wymaga, aby izbę tworzyli przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą w zakresie określonym przedmiotowo, tj. wykonujący określony zawód lub rodzaj działalności. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, “organizacja posiadająca status izby gospodarczej nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Tylko wyjątkowo mogłaby ona być uznana za takową, gdyby mimo formalnego (ustawowego) statusu zostało wykazane, że spełnia ona wskazane wyżej konstytucyjne przesłanki uznania za organizację zawodową.” Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w cytowanym postanowieniu z 30 maja 2000 r.
Trybunał Konstytucyjny w pełni podziela pogląd wnioskodawcy, że termin “organizacja zawodowa” użyty w art. 191 ust. 1 Konstytucji obejmuje nie tylko samorząd zawodowy, ale również inne organizacje. Nie można jednak zgodzić się z Wnioskodawcą, że organizacją zawodową jest każda organizacja związana z jakimś zawodem. Wykładnia językowa nie daje podstaw do przyjęcia tak szerokiego rozumienia analizowanego terminu. Aby dana organizacja mogła zostać uznana za organizację zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 1 Konstytucji, musi spełniać wymienione wyżej trzy kryteria, analizowane w postanowieniu z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99).
W rozpoznawanej sprawie nie zachodzą podstawy do uznania – na zasadzie wyjątku – izby gospodarczej za organizację zawodową. W myśl postanowień statutu członkiem Krajowej Izby Gospodarczej może być posiadająca osobowość prawną izba gospodarcza lub inna organizacja gospodarcza lub społeczna, której przedmiotem działania jest wspieranie rozwoju gospodarczego. Jej członkowie mogą reprezentować wszelkie sfery działalności gospodarczej, nie wykonują oni jednego lub kilku wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód. W świetle art. 11 ust. 2 ustawy o izbach gospodarczych podstawowym celem Krajowej Izby Gospodarczej nie jest reprezentowanie interesów określonych grup zawodowych, ale reprezentowanie wspólnych interesów gospodarczych zrzeszonych w niej członków. Nie ma zatem podstaw do zaliczenia Krajowej Izby Gospodarczej do organizacji zawodowych.
W ocenie wnioskodawcy za uznaniem Krajowej Izby Gospodarczej za organizację zawodową przemawia fakt, że do jej ustawowych zadań należy w szczególności popieranie kształcenia zawodowego, wspieranie nauki zawodu i doskonalenia zawodowego oraz wydawanie opinii o istniejących zwyczajach dotyczących działalności gospodarczej. Argument ten nie zmienia jednak oceny charaktery izb gospodarczych, gdyż realizacja wymienionych celów nie musi wiązać się z reprezentowaniem interesów określonej grupy zawodowej. Trybunał Konstytucyjny nie podziela również poglądu wnioskodawcy, że Konstytucja nie daje podstaw do różnicowania samorządu zawodowego i gospodarczego w zakresie uruchamiania kontroli konstytucyjności prawa. Prawo do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mają tylko te organizacje samorządowe, które mieszczą się w kręgu podmiotów uprawnionych, określonym w art. 191 Konstytucji. Art. 191 Konstytucji różnicuje organizacje samorządu zawodowego i gospodarczego, przyznając prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego tylko niektórym z nich.
Zdaniem Wnioskodawcy Krajowa Izba Gospodarcza jest jednocześnie organizacją pracodawców, ponieważ podmioty zrzeszone w izbach gospodarczych są pracodawcami w rozumieniu kodeksu pracy. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd Wnioskodawcy, że “organizacja pracodawców” w rozumieniu Konstytucji nie może być utożsamiana z organizacją działającą na podstawie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz.U. Nr 55, poz. 235 ze zm.). Z drugiej strony, nie każda organizacja, której członkami są pracodawcy jest organizacją pracodawców w rozumieniu Konstytucji. Ustalenia znaczeniu terminu “organizacja pracodawców” w art. 191 ust. 1 Konstytucji wymaga uwzględnienia treści art. 59 tego aktu prawnego. Ten ostatni przepis gwarantuje w ust. 1 wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. W myśl art. 59 ust. 2 Konstytucji związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Do istoty organizacji pracodawców należy zatem ochrona interesów ich członków, interesów dotyczących stosunków z pracownikami. W świetle przepisów Konstytucji termin organizacja pracodawców odnosi się do organizacji, które spełniają dwa podstawowe kryteria. Po pierwsze, chodzi tutaj o organizację, która zrzesza pracodawców, a więc podmioty, które zatrudniają pracowników (kryterium podmiotowe). Należy dodać, że organizacją pracodawców w rozumieniu Konstytucji może być również organizacja, która zrzesza organizacje zrzeszające pracodawców. Po drugie, podstawowym celem i funkcją danej organizacji jest ochrona interesów pracodawców dotyczących ich stosunków z zatrudnionymi pracownikami (kryterium funkcjonalne). Organizacja pracodawców zapewnia w szczególności ochronę i reprezentację wymienionych interesów wobec związków zawodowych oraz organów władzy publicznej.
Krajowa Izba Gospodarcza zrzesza izby gospodarcze. Członkami izb gospodarczych są podmioty prowadzące działalność gospodarczą. W znakomitej większości podmioty te są jednocześnie pracodawcami. Krajowa Izba Gospodarcza nie spełnia jednak przedstawionego wyżej kryterium funkcjonalnego. Nie jest bowiem organizacją, której podstawowym celem i funkcją jest ochrona interesów dotyczących stosunków pracy i reprezentowanie tych interesów wobec partnerów socjalnych.
Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.