Ts 34/02
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Pełny tekst orzeczenia
30
POSTANOWIENIE
z dnia 1 lipca 2002 r.
Sygn. akt Ts 34/02
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Wydawnictwa MURATOR Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) z art. 1, art. 31 ust. 3, art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej z 19 marca 2002 r. zarzucono, że art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) jest niezgodny z art. 1, art. 31 ust. 3, art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Ponadto skarżąca wskazała, iż zaskarżone przepisy naruszają jej wolność prowadzenia działalności gospodarczej. W myśl art. 108 ust. 3 zaskarżonej ustawy Komisja Prawa Autorskiego zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem, przedstawionych przez organizacje zbiorowego zarządzania. Natomiast art. 109 ustawy stanowi, iż postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel są nieważne, a w ich miejsce znajdują odpowiednie zastosowanie postanowienia przedmiotowych tabel. Zdaniem skarżącej art. 108 i art. 109 ustawy upoważniają do wprowadzenia powszechnie obowiązujących norm, które dotyczą sfery wolności gospodarczej wielu podmiotów. Ponadto wskazane normy dotyczą sytuacji prawnej każdej osoby, która zamierza skorzystać z utworu. Regulacja taka jest niezgodna z art. 87 ust. 1 Konstytucji, który wprowadza zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego nie mieszczą się w tym katalogu. Sama Komisja nie jest zresztą uprawniona do wydawania aktów wykonawczych do ustaw, gdyż kompetencję taką posiadają podmioty wskazane wprost w Konstytucji. Powierzenie przez ustawodawcę Komisji kompetencji prawotwórczych jest niezgodne z art. 1, art. 87 ust. 1 i art. 88 Konstytucji. Skarżąca wskazuje również, iż ustawa nie mówi w ogóle czym powinna kierować się Komisja wydając orzeczenie. Wprawdzie art. 108 ust. 9 ustawy upoważnia ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego do wydania rozporządzenia określającego szczegółowe zasady i tryb działania Komisji, ustawa nie określa jednak zasad ogólnych – powstaje w tym zakresie luka prawna. Skarżąca uważa w związku z tym, że sposób powoływania i tryb pracy Komisji oparty jest na niejasnych zasadach.
Brak określenia w ustawie kryteriów, którymi powinna kierować się Komisja zatwierdzając lub odmawiając zatwierdzenia tabel minimalnych wynagrodzeń autorskich narusza zasadę pewności prawa i zasadę zaufania obywatela do państwa. Zdaniem skarżącej orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego oraz tabele, które ono zatwierdza są aktami normatywnymi, tymczasem ustawa nie określa w ogóle zasad ich publikacji i wejścia w życie, w szczególności ustawa nie przewiduje odpowiedniego vacatio legis, co narusza konstytucyjne wymogi publikacji aktów normatywnych. Naruszenie to jest tym bardziej rażące, że ani orzeczenie Komisji, ani zatwierdzone na jego mocy tabele wynagrodzeń nie podlegają doręczeniu wszystkim zainteresowanym.
Normatywne określenie stawek minimalnych wynagrodzenia za korzystanie z utworów, stanowi ograniczenie swobody kontraktowej stron. Ponadto dla przedsiębiorców wprowadzenie tabel powoduje zwiększenie kosztów prowadzenia działalności. Zdaniem skarżącej uzasadnieniem wprowadzenia tabel jest jedynie chęć ratowania pogarszającej się kondycji finansowej niektórych grup twórców. Tym samym dochodzi jednak do ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej, które nie znajduje usprawiedliwienia ani w konieczności ochrony ważnego interesu publicznego, ani nie jest dokonywane ustawą, czego wymaga Konstytucja. Na koniec skarżąca podkreśliła, że jeżeli ustawa stwarza możliwość podejmowania niekonstytucyjnych aktów normatywnych w postaci orzeczeń Komisji Prawa Autorskiego, to taką ustawę też należy uznać za niekonstytucyjną.
Komisja Prawa Autorskiego 26 lipca 2001 r. wydała orzeczenie, na mocy którego zatwierdziła przedłożone przez Związek Polskich Artystów Fotografików tabele, z wyłączeniem tabeli dotyczącej internetu. Orzeczenie to nie zostało doręczone skarżącej. Skarżąca w odpowiedzi na swe pismo otrzymała natomiast pismo Wydziału Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych Ministerstwa Kultury z 31 października 2001 r. informujące o podstawie prawnej wydanego przez Komisję Prawa Autorskiego orzeczenia. 30 stycznia 2002 r. Minister Kultury wydał decyzję, na mocy której umorzył postępowanie odwoławcze, wszczęte na skutek odwołania Wydawnictwa Murator Sp. z o.o. od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że skarżąca nie jest stroną postępowania w sprawie zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, gdyż nie posiada interesu prawnego. Minister wskazał też, że od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego zostało złożone odwołanie przez Związek Polskich Artystów Fotografików. Związek kwestionuje odmowę zatwierdzenia tabel dotyczących internetu. Postępowanie odwoławcze w tej sprawie nie zostało jeszcze zakończone. Skarżąca wskazała, że orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego zatwierdzające jako powszechnie obowiązujące tabele wynagrodzeń autorskich, jest orzeczeniem ostatecznie rozstrzygającym o jej konstytucyjnie chronionej wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem skarżącej, skoro orzeczenie to nie zostało jej nigdy doręczone, nie była ona traktowana jak strona w postępowaniu administracyjnym, tym samym nie został przekroczony trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Równocześnie skarżąca oświadczyła, iż wnosi skargę bez wyczerpania drogi prawnej, gdyż droga taka w przedmiotowym postępowaniu została w stosunku do niej wyłączona.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 79 ust.1 Konstytucji każdy może wnieść skargę konstytucyjną żądając zbadania zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z Konstytucją, o ile na podstawie tego aktu sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach, prawach lub obowiązkach. Z powyższego wynika, iż wydanie takiego orzeczenia jest warunkiem koniecznym dla wniesienia skargi konstytucyjnej. Konkretyzacja tego wymogu została dokonana w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). W myśl tego przepisu obowiązkiem wnoszącego skargę jest wskazanie orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W przedmiotowej sprawie skarżąca w sposób jednoznaczny wskazuje, iż orzeczeniem o jej prawach konstytucyjnych wydanym na podstawie zaskarżonych przepisów, jest orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. Równocześnie jednak skarżąca wskazuje, iż orzeczenie to oraz zatwierdzone na jego mocy tabele wynagrodzeń mają charakter powszechnie obowiązującego aktu normatywnego. W uzasadnieniu skargi wskazano m.in., że orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego jest rozstrzygnięciem normatywnym dotyczącym nieograniczonej liczby osób. Zdaniem skarżącej normatywny charakter ma zarówno orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego, jak i zatwierdzone przez nie tabele. Skutkiem wydania orzeczenia jest normatywne określenie stawek minimalnych wynagrodzenia za korzystanie z utworów.
Należy zgodzić się ze skarżącą, że orzeczenie Komisji, zatwierdzone na jego podstawie tabele oraz art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowią podstawę obowiązywania generalno-abstrakcyjnej normy prawnej adresowanej tak do skarżącej, jak i do innych podmiotów. Orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. nie stanowi natomiast rozstrzygnięcia, które w sposób konkretno-indywidualny określa sytuację prawną skarżącej. Orzeczenie to nie jest adresowane wprost do skarżącej, nie normuje też w sposób konkretny jej praw lub obowiązków. Akt prawny nie może być równocześnie aktem normatywnym o charakterze generalno-abstrakcyjnym i aktem konkretno-indywidalnym określającym prawa lub obowiązki danego podmiotu. Z powyższego wynika, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło do wydania ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach skarżącej, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, co uniemożliwia merytoryczne rozpatrzenie zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej.
Na marginesie należy podkreślić, że nawet gdyby uznać, iż orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. stanowiło ostateczne rozstrzygnięcie o prawach skarżącej, to i tak skarga konstytucyjna nie mogłaby być merytorycznie rozpoznana ze względu na przekroczenie trzymiesięcznego terminu do jej złożenia. Wprawdzie orzeczenie to nie zostało doręczone skarżącej, w takich jednak przypadkach bieg terminu rozpoczyna się od momentu, w którym skarżąca dowiedziała się o jego treści. Jak wynika z pisma Związku Polskich Artystów Fotografików z 10 października 2001 r. adresowanego do skarżącej, już w październiku 2001 r. znała ona treść orzeczenia Komisji, a 26 października 2001 r. skarżąca wystąpiła do Ministra Kultury z wnioskiem o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej orzeczeniem Komisji. Ponieważ skarga konstytucyjna została złożona dopiero w dniu 19 marca 2002 r. nie można byłoby mówić o zachowaniu trzymiesięcznego terminu wymaganego przez ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Konstatacja powyższa nie ma jednak bezpośredniego wpływu na treść postanowienia, gdyż jak wskazano wyżej, w przedmiotowej sprawie nie doszło do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach skarżącej.
Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 1 lipca 2002 r.
Sygn. akt Ts 34/02
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Wydawnictwa MURATOR Sp. z o.o. w sprawie zgodności:
art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) z art. 1, art. 31 ust. 3, art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE:
W skardze konstytucyjnej z 19 marca 2002 r. zarzucono, że art. 108 i art. 109 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) jest niezgodny z art. 1, art. 31 ust. 3, art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Ponadto skarżąca wskazała, iż zaskarżone przepisy naruszają jej wolność prowadzenia działalności gospodarczej. W myśl art. 108 ust. 3 zaskarżonej ustawy Komisja Prawa Autorskiego zatwierdza lub odmawia zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem, przedstawionych przez organizacje zbiorowego zarządzania. Natomiast art. 109 ustawy stanowi, iż postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tabel są nieważne, a w ich miejsce znajdują odpowiednie zastosowanie postanowienia przedmiotowych tabel. Zdaniem skarżącej art. 108 i art. 109 ustawy upoważniają do wprowadzenia powszechnie obowiązujących norm, które dotyczą sfery wolności gospodarczej wielu podmiotów. Ponadto wskazane normy dotyczą sytuacji prawnej każdej osoby, która zamierza skorzystać z utworu. Regulacja taka jest niezgodna z art. 87 ust. 1 Konstytucji, który wprowadza zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego nie mieszczą się w tym katalogu. Sama Komisja nie jest zresztą uprawniona do wydawania aktów wykonawczych do ustaw, gdyż kompetencję taką posiadają podmioty wskazane wprost w Konstytucji. Powierzenie przez ustawodawcę Komisji kompetencji prawotwórczych jest niezgodne z art. 1, art. 87 ust. 1 i art. 88 Konstytucji. Skarżąca wskazuje również, iż ustawa nie mówi w ogóle czym powinna kierować się Komisja wydając orzeczenie. Wprawdzie art. 108 ust. 9 ustawy upoważnia ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego do wydania rozporządzenia określającego szczegółowe zasady i tryb działania Komisji, ustawa nie określa jednak zasad ogólnych – powstaje w tym zakresie luka prawna. Skarżąca uważa w związku z tym, że sposób powoływania i tryb pracy Komisji oparty jest na niejasnych zasadach.
Brak określenia w ustawie kryteriów, którymi powinna kierować się Komisja zatwierdzając lub odmawiając zatwierdzenia tabel minimalnych wynagrodzeń autorskich narusza zasadę pewności prawa i zasadę zaufania obywatela do państwa. Zdaniem skarżącej orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego oraz tabele, które ono zatwierdza są aktami normatywnymi, tymczasem ustawa nie określa w ogóle zasad ich publikacji i wejścia w życie, w szczególności ustawa nie przewiduje odpowiedniego vacatio legis, co narusza konstytucyjne wymogi publikacji aktów normatywnych. Naruszenie to jest tym bardziej rażące, że ani orzeczenie Komisji, ani zatwierdzone na jego mocy tabele wynagrodzeń nie podlegają doręczeniu wszystkim zainteresowanym.
Normatywne określenie stawek minimalnych wynagrodzenia za korzystanie z utworów, stanowi ograniczenie swobody kontraktowej stron. Ponadto dla przedsiębiorców wprowadzenie tabel powoduje zwiększenie kosztów prowadzenia działalności. Zdaniem skarżącej uzasadnieniem wprowadzenia tabel jest jedynie chęć ratowania pogarszającej się kondycji finansowej niektórych grup twórców. Tym samym dochodzi jednak do ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej, które nie znajduje usprawiedliwienia ani w konieczności ochrony ważnego interesu publicznego, ani nie jest dokonywane ustawą, czego wymaga Konstytucja. Na koniec skarżąca podkreśliła, że jeżeli ustawa stwarza możliwość podejmowania niekonstytucyjnych aktów normatywnych w postaci orzeczeń Komisji Prawa Autorskiego, to taką ustawę też należy uznać za niekonstytucyjną.
Komisja Prawa Autorskiego 26 lipca 2001 r. wydała orzeczenie, na mocy którego zatwierdziła przedłożone przez Związek Polskich Artystów Fotografików tabele, z wyłączeniem tabeli dotyczącej internetu. Orzeczenie to nie zostało doręczone skarżącej. Skarżąca w odpowiedzi na swe pismo otrzymała natomiast pismo Wydziału Prawa Autorskiego i Praw Pokrewnych Ministerstwa Kultury z 31 października 2001 r. informujące o podstawie prawnej wydanego przez Komisję Prawa Autorskiego orzeczenia. 30 stycznia 2002 r. Minister Kultury wydał decyzję, na mocy której umorzył postępowanie odwoławcze, wszczęte na skutek odwołania Wydawnictwa Murator Sp. z o.o. od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że skarżąca nie jest stroną postępowania w sprawie zatwierdzenia tabel wynagrodzeń, gdyż nie posiada interesu prawnego. Minister wskazał też, że od orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego zostało złożone odwołanie przez Związek Polskich Artystów Fotografików. Związek kwestionuje odmowę zatwierdzenia tabel dotyczących internetu. Postępowanie odwoławcze w tej sprawie nie zostało jeszcze zakończone. Skarżąca wskazała, że orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego zatwierdzające jako powszechnie obowiązujące tabele wynagrodzeń autorskich, jest orzeczeniem ostatecznie rozstrzygającym o jej konstytucyjnie chronionej wolności prowadzenia działalności gospodarczej. Zdaniem skarżącej, skoro orzeczenie to nie zostało jej nigdy doręczone, nie była ona traktowana jak strona w postępowaniu administracyjnym, tym samym nie został przekroczony trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Równocześnie skarżąca oświadczyła, iż wnosi skargę bez wyczerpania drogi prawnej, gdyż droga taka w przedmiotowym postępowaniu została w stosunku do niej wyłączona.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 79 ust.1 Konstytucji każdy może wnieść skargę konstytucyjną żądając zbadania zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z Konstytucją, o ile na podstawie tego aktu sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach, prawach lub obowiązkach. Z powyższego wynika, iż wydanie takiego orzeczenia jest warunkiem koniecznym dla wniesienia skargi konstytucyjnej. Konkretyzacja tego wymogu została dokonana w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). W myśl tego przepisu obowiązkiem wnoszącego skargę jest wskazanie orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W przedmiotowej sprawie skarżąca w sposób jednoznaczny wskazuje, iż orzeczeniem o jej prawach konstytucyjnych wydanym na podstawie zaskarżonych przepisów, jest orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. Równocześnie jednak skarżąca wskazuje, iż orzeczenie to oraz zatwierdzone na jego mocy tabele wynagrodzeń mają charakter powszechnie obowiązującego aktu normatywnego. W uzasadnieniu skargi wskazano m.in., że orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego jest rozstrzygnięciem normatywnym dotyczącym nieograniczonej liczby osób. Zdaniem skarżącej normatywny charakter ma zarówno orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego, jak i zatwierdzone przez nie tabele. Skutkiem wydania orzeczenia jest normatywne określenie stawek minimalnych wynagrodzenia za korzystanie z utworów.
Należy zgodzić się ze skarżącą, że orzeczenie Komisji, zatwierdzone na jego podstawie tabele oraz art. 109 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowią podstawę obowiązywania generalno-abstrakcyjnej normy prawnej adresowanej tak do skarżącej, jak i do innych podmiotów. Orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. nie stanowi natomiast rozstrzygnięcia, które w sposób konkretno-indywidualny określa sytuację prawną skarżącej. Orzeczenie to nie jest adresowane wprost do skarżącej, nie normuje też w sposób konkretny jej praw lub obowiązków. Akt prawny nie może być równocześnie aktem normatywnym o charakterze generalno-abstrakcyjnym i aktem konkretno-indywidalnym określającym prawa lub obowiązki danego podmiotu. Z powyższego wynika, iż w przedmiotowej sprawie nie doszło do wydania ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach skarżącej, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, co uniemożliwia merytoryczne rozpatrzenie zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej.
Na marginesie należy podkreślić, że nawet gdyby uznać, iż orzeczenie Komisji Prawa Autorskiego z 26 lipca 2001 r. stanowiło ostateczne rozstrzygnięcie o prawach skarżącej, to i tak skarga konstytucyjna nie mogłaby być merytorycznie rozpoznana ze względu na przekroczenie trzymiesięcznego terminu do jej złożenia. Wprawdzie orzeczenie to nie zostało doręczone skarżącej, w takich jednak przypadkach bieg terminu rozpoczyna się od momentu, w którym skarżąca dowiedziała się o jego treści. Jak wynika z pisma Związku Polskich Artystów Fotografików z 10 października 2001 r. adresowanego do skarżącej, już w październiku 2001 r. znała ona treść orzeczenia Komisji, a 26 października 2001 r. skarżąca wystąpiła do Ministra Kultury z wnioskiem o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej orzeczeniem Komisji. Ponieważ skarga konstytucyjna została złożona dopiero w dniu 19 marca 2002 r. nie można byłoby mówić o zachowaniu trzymiesięcznego terminu wymaganego przez ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Konstatacja powyższa nie ma jednak bezpośredniego wpływu na treść postanowienia, gdyż jak wskazano wyżej, w przedmiotowej sprawie nie doszło do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach skarżącej.
Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.