Pełny tekst orzeczenia

139/4/B/2008

POSTANOWIENIE
z dnia 21 sierpnia 2008 r.
Sygn. akt Ts 192/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:


Janusz Niemcewicz – przewodniczący


Maria Gintowt-Jankowicz – sprawozdawca


Ewa Łętowska,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 26 lutego 2007 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Spółdzielni Inwalidów „Zwycięstwo” w Brzegu,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 24 lipca 2006 r. skarżąca zarzuciła, że art. 116 § 1 ustawy z dnia 16 sierpnia 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze) jest niezgodny z art. 20, art. 22 i art. 32 Konstytucji ze względu na to, że narusza prawo do wolności działalności gospodarczej bez ważnego interesu za tym przemawiającego oraz zasadę równości wobec prawa. Zaskarżony przepis przewiduje, że spółdzielnia postawiona w stan likwidacji wskutek zgodnych uchwał walnych zgromadzeń zapadłych większością ¾ głosów na dwóch kolejno po sobie następujących walnych zgromadzeniach, w odstępie co najmniej dwóch tygodni, może przed upływem roku od dnia podjęcia drugiej uchwały walnego zgromadzenia o likwidacji przywrócić swoją działalność na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością ¾ głosów.
Przedmiot zarzutów skarżącej stanowi ograniczenie terminem dopuszczalności przywrócenia działalności przez spółdzielnię w likwidacji. Zwraca ona uwagę, że podobnego ograniczenia nie zawierają przepisy dotyczące likwidacji innych podmiotów gospodarczych, np. przedsiębiorstw państwowych lub spółek prawa handlowego. Skarżąca spółdzielnia podnosi, że w toku jej likwidacji został przeprowadzony głęboki proces naprawczy, spłacono zobowiązania, spółdzielnia odzyskała płynność finansową i zdolność kredytową. Jej przekształcenie w spółkę z o.o. lub akcyjną z zachowaniem statusu zakładu pracy chronionej nie jest możliwe. Skargę konstytucyjną skarżąca spółdzielnia wniosła w związku z uzasadnioną naruszeniem zaskarżonego przepisu odmową wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego uchwały jej walnego zgromadzenia członków z 14 grudnia 2005 r. o przerwaniu likwidacji na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 20 stycznia 2006 r. (sygn. akt OP VIII Ns Rej. KRS 245/06/509) w składzie referendarza sądowego. Wniesioną na to postanowienie skargę skarżącej oddalił Sąd Rejonowy w Opolu, postanowieniem z 21 lutego 2006 r. (sygn. akt OP VIII Ns Rej. KRS 890/06/715), apelację zaś – Sąd Okręgowy w Opolu, postanowieniem z 7 kwietnia 2006 r. (sygn. akt VI Ga-39/06).
Postanowieniem z 26 lutego 2007 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał przyjął, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do naruszenia konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej, ze względu na szczególny charakter osoby prawnej w likwidacji. Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady równości, Trybunał wskazał natomiast, że nie tworzy ona prawa podmiotowego per se, lecz dopiero w połączeniu z innym konstytucyjnym prawem lub wolnością, a ponadto, o jej naruszeniu można mówić dopiero wówczas, gdy odmienne traktowanie dotyka podmioty wykazujące tę samą cechę relewantną. W szczególności tę ostatnią okoliczność skarżąca w skardze konstytucyjnej pomija.
Powyższe postanowienie skarżąca zaskarżyła zażaleniem, w którym podniosła, że możliwość przywrócenia działalności spółdzielni jest przewidziana w art. 116 § 1 prawa spółdzielczego, a Trybunał nie wskazał w treści zaskarżonego postanowienia, jaki ważny interes przemawia za zawartym w nim ograniczeniem czasowym. Skarżąca stwierdza ponadto, ze nie podziela poglądu Trybunału, iż już z chwilą podjęcia uchwały o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji nie jest możliwe „przywrócenie jej do życia”; zwraca ponadto uwagę, że nawet w sytuacji ogłoszenia upadłości osoby prawnej przepisy prawa upadłościowego i naprawczego pozwalają na zawarcie układu i dalsze trwanie podmiotu bez jego likwidacji i utraty podmiotowości prawnej. W ocenie skarżącej, swoistość spółdzielczej formy działalności gospodarczej nie sprowadza się do procedur likwidacyjnych, odrębnych od zasad regulujących likwidację podmiotów gospodarczych działających w innej formie prawnej. W podobnej sytuacji znajduje się, jak podkreśla skarżąca, zarówno spółdzielnia w likwidacji, jak i spółka handlowa w likwidacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Trybunał w niniejszym składzie podziela w pełni pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.
W ocenie Trybunału realizacja na poziomie ustawowym wolności działalności gospodarczej wynikającej z art. 20 Konstytucji nie wymaga wprowadzenia możliwości przywrócenia bez ograniczeń działalności podmiotu, który wskutek różnych zdarzeń został postawiony w stan likwidacji. Co więcej, należy wymagać od ustawodawcy, by przy tworzeniu przepisów regulujących ten etap funkcjonowania osób prawnych, zapobiegał sytuacji, w której podmiot ten może formalnie nadal uczestniczyć w obrocie gospodarczym i dokonywać czynności prawnych, będąc w rzeczywistości pozbawiony majątku, stanowiącego substrat jego odpowiedzialności. Możliwość przywrócenia działalności po dokonaniu czynności zmierzających do likwidacji osoby prawnej winna w konsekwencji być traktowana jako wyjątek. Element czasowy odgrywa w tym miejscu znaczącą rolę. Istotne ograniczenie kompetencji likwidatorów wynikające z art. 119 § 2 prawa spółdzielczego uzasadnia przypuszczenie, że wraz z upływem czasu majątek likwidowanej osoby prawnej będzie się coraz bardziej zmniejszał, uniemożliwiając zaspokojenie ewentualnych przyszłych wierzycieli. Wraz z zajściem zdarzeń powodujących przejście spółdzielni w stan likwidacji, w tym również podjęcie wymaganych do tego uchwał walnych zgromadzeń, oznacza w istocie zaprzestanie działalności gospodarczej. Na tym etapie funkcjonowania, nakierowanym wyłącznie na zakończenie rozpoczętej uprzednio działalności (art. 119 § 2 prawa spółdzielczego nie zezwala wszak likwidatorowi na zawieranie nowych umów poza koniecznymi dla zakończenia likwidacji), osoba prawna nie korzysta już w pełni z wolności działalności gospodarczej, jej aktywność – jak słusznie wskazał Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – przestaje bowiem być nastawiona na zysk. W tej sytuacji, Trybunał w niniejszym składzie podtrzymuje przekonanie, że w przedstawionych przez skarżącą okolicznościach nie może być mowy o naruszeniu wynikającej z art. 20 Konstytucji wolności działalności gospodarczej.
Na nieporozumieniu polega zarzut, iż w opinii Trybunału po podjęciu uchwały o przejściu spółdzielni w stan likwidacji nie jest możliwe „przywrócenie jej do życia”. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w aktualnym stanie prawnym przywrócenie działalności spółdzielni w likwidacji jest dopuszczalne w granicach zakreślonych przez zaskarżony art. 116 § 1 prawa spółdzielczego. W ocenie Trybunału, przedstawionej już wyczerpująco powyżej, norma ta ma charakter wyjątkowy, przyznaje spółdzielniom uprawnienie wykraczające poza gwarancje wynikające z art. 20 Konstytucji.
Na tle przedstawionej powyżej analizy nie budzi wątpliwości, że nie mogą odnieść skutku także zarzuty obejmujące naruszenie zasady równości w kontekście braku analogicznych ograniczeń dla innych osób prawnych w likwidacji. Trybunał zauważa ponadto, że trudno za cechy relewantne w odniesieniu do spółdzielni i spółek handlowych, czy nawet przedsiębiorstw państwowych, uznać wyłącznie osobowość prawną oraz okoliczność, czy są one w stadium likwidacji. Wprowadzając różne formy prawne prowadzenia działalności gospodarczej, ustawodawca ma na uwadze różne okoliczności, obejmujące cel i sposób jej prowadzenia, przedmiot działalności, strukturę właścicielską, czy też przesłanki podjęcia oraz prowadzenia działalności określonego typu. Nie bez znaczenia są także odrębności w zakresie zakładania określonych osób prawnych (np. konieczność pokrycia kapitału zakładowego w przypadku spółek kapitałowych). Skarga konstytucyjna i zażalenie skarżącej nie zawierają żadnej argumentacji uzasadniającej, dlaczego przejście w stan likwidacji różnice te miałoby niwelować w ten sposób, by dla wszystkich tych podmiotów konieczne było wprowadzenie równych, czy nawet jednolitych zasad.
Chybiony jest także argument sięgający do możliwości zawarcia układu w postępowaniu upadłościowym, zapobiegającej likwidacji osoby prawnej i utracie przez nią osobowości prawnej. Jako że postępowanie upadłościowe, również z możliwością zawarcia układu, cechuje się występowaniem szeregu reguł proceduralnych oraz daleko idącym nadzorem sądu nad procesami restrukturyzacyjnymi, nie może w żaden sposób zostać porównane z sytuacją przejścia osoby prawnej w stan likwidacji na podstawie dobrowolnej decyzji jej członków, którzy przy użyciu tego instrumentu uczestniczyli w obrocie gospodarczym.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.