Ts 202/09
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I SA/Gd 231/09
Pełny tekst orzeczenia
370/5/B/2010
POSTANOWIENIE
z dnia 22 lipca 2010 r.
Sygn. akt Ts 202/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Grzegorza K. w sprawie zgodności:
art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217, art. 64 ust. 1-3, art. 75 ust. 1, art. 76, art. 80 oraz art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 20 sierpnia 2009 r. skarżący zarzucił art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) sprzeczność z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217, art. 64 ust. 1-3, art. 75 ust. 1, art. 76, art. 80 oraz art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją z 7 lipca 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Gdańsku odmówił skarżącemu umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Powyższe rozstrzygnięcie zostało utrzymane w mocy decyzją Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 stycznia 2009 r. (nr 10 0000/421/36/2009/ZR). Skarga złożona na decyzję organu II instancji została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09). W uzasadnieniu rozstrzygnięcia sąd orzekający przypomniał, że przedmiotem jego rozpoznania może być wyłącznie kwestia umorzenia istniejących zaległości z tytułu składek ubezpieczeniowych; poza zakresem kontroli sądu, jako niezwiązane z przedmiotem zaskarżonej decyzji, pozostały zatem inne żądania skarżącego, dotyczące ponownego obliczenia należnych składek ubezpieczeniowych oraz ich rozłożenia na raty; wykreślenia wpisu hipoteki z księgi wieczystej oraz rozpoznania – jak to określił skarżący – powództwa wzajemnego. Sąd nie znalazł ponadto podstaw do uwzględnienia wniesionej skargi.
Z wydaniem wskazanego powyżej rozstrzygnięcia skarżący wiąże naruszenie m.in. zasady demokratycznego państwa prawnego „w zakresie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne” (art. 2 Konstytucji). W jego przekonaniu wysokość tych składek powinna być ustalana według faktycznie osiąganego przychodu, nie zaś według 60% wysokości przeciętnego wynagrodzenia dla prowadzonej działalności gospodarczej. Ponadto skarżący podnosi, że fakt zmiany okresu przedawnienia roszczeń z 5 na 10 lat bez zapewnienia odpowiedniego okresu vacatio legis narusza art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217 Konstytucji. W ocenie skarżącego powyższa zmiana regulacji prowadzi także do naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz ochrony interesów w toku, a także zakazu wstecznego działania prawa.
Zdaniem skarżącego Zakład Ubezpieczeń Społecznych przez nieprawidłowe przeprowadzanie egzekucji z nieruchomości naruszył także prawo własności (art. 64 ust. 1-3 Konstytucji). Inspektoraty ZUS nadużywają ponadto – w jego ocenie – swojego prawa przy prowadzeniu egzekucji i zakładaniu hipotek przymusowych, co prowadzi do naruszenia art. 75 ust. 1 i art. 76 Konstytucji. Skarżący w uzasadnieniu skargi wskazał także na błędy, jakie zostały popełnione przy obciążeniu hipoteką jego mieszkania własnościowego oraz na konsekwencje, jakie fakt posiadania tej hipoteki miał dla możliwości prowadzenia przez niego dalszej działalności gospodarczej.
Skarżący podnosi we wniesionej skardze, że wydane przez ZUS decyzje administracyjne dotyczące merytorycznego rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne (z 1 sierpnia 2007 r. oraz z 31 stycznia 2008 r.) nie zostały poddane kontroli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, co narusza art. 184 Konstytucji.
Skarżący wskazuje ponadto, że zwrócił się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich, który odmówił jednak skierowania w terminie odwołania do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w efekcie czego skarżący utracił możliwość wniesienia środka odwoławczego. Skarżący upatruje w tym fakcie naruszenie art. 80 Konstytucji.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wyjaśnia także przyczyny swojej aktualnej sytuacji faktycznej i prawnej. Niemożność opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jest – w jego ocenie – efektem wejścia w życie art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, określającego ryczałtową podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz zmuszającego skarżącego do opłacania składek od przychodu, którego nigdy nie osiągnął. Skarżący wyjaśnił także, na czym polegają nieprawidłowości w ustaleniach dokonanych przez ZUS przy rozpatrywaniu dopuszczalności umorzenia nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenie społeczne.
Skarżący odwołuje się we wniesionej skardze również do brzmienia rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365; dalej: rozporządzenie w sprawie zasad umarzania należności), które – jak wskazuje – „wprowadza humanitarne prądy do stosowania przepisu art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych”. Wady powyższej regulacji upatruje jednak w uzależnieniu decyzji o umorzeniu „od dobrej woli i uznania urzędników ZUS-u, którzy są egzekutorami”. W jego ocenie, w przypadku spełnienia określonych przez prawo warunków, umorzenie roszczeń z tytułu zaległości w opłatach winno być (obligatoryjnie) stosowane przez ZUS.
W uzasadnieniu wniesionej skargi konstytucyjnej skarżący opisuje także inne postępowania prowadzone w jego sprawie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zakończone m.in. decyzjami ZUS z 17 marca 2008 r. (znak 100100/43/14/2008/PK) oraz z 19 czerwca 2008 r. (znak 100100/44/2008), a także wskazuje na popełnione w trakcie tych postępowań błędy. Podnosi także fakt wystąpienia z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 24 lutego 2008 r. o skierowanie odwołania od decyzji ZUS do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, do której to prośby Rzecznik się nie przychylił. Złożony później wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji ZUS został oddalony zarówno przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, jak i przez Naczelny Sąd Administracyjny. Skarżący wskazuje, że doszło w ten sposób do zamknięcia przysługującej mu drogi do sądu. Podkreśla także, że w przypadku decyzji ZUS, które naruszają szereg praw obywatelskich, kontrola sądowa jest bezwzględnie konieczna. Skarżący zarzuca także wyrokowi Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09), że został w nim rozpoznany tylko jeden ze złożonych przez skarżącego wniosków (o umorzenie roszczenia). Sąd nie wziął natomiast pod uwagę pozostałych wniosków, które wskazują na rażące naruszenie prawa.
In fine wniesionej skargi skarżący wylicza raz jeszcze konstytucyjne normy prawne, które zostały naruszone na skutek zastosowania niekonstytucyjnych przepisów, wskazując dodatkowo na naruszenie art. 67 ust. 2, art. 71 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w prawie polskim pozwala na kontrolę zgodności z Konstytucją jedynie tych przepisów, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. Poza zakresem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego rozpoznającego sprawę w trybie skargi konstytucyjnej pozostaje kontrola sposobu zastosowania prawa przez organy rozstrzygające o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego, jak też badanie zgodności z Konstytucją przepisów, które nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia wskazanego w skardze jako ostateczne.
Przesłanki skargi konstytucyjnej zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowane w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jednoznaczna treść tych przepisów nakłada na skarżącego obowiązek dokładnego wskazania, jakie przepisy czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej oraz określenia, jakie konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o zaskarżone regulacje oraz opisanie sposobu tego naruszenia. Z art. 46 ust. 1 ustawy o TK wynika natomiast obowiązek wniesienia skargi po wyczerpaniu drogi prawnej od rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. Niespełnienie wskazanych powyżej przesłanek uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Przedmiotem niniejszej skargi konstytucyjnej jest zarzut niekonstytucyjności art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zaś naruszenie przysługujących skarżącemu praw powiązane zostało z wydaniem wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09), oddalającego skargę od decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 stycznia 2009 r. (nr 10 0000/421/36/2009/ZR), mocą której ostatecznie odmówiono skarżącemu umorzenia należności z tytułu nieuregulowanych składek.
Art. 18 ust. 8 zaskarżonej ustawy określa podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, którą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy okres przedawnienia należności z tytułu składek wynosi 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne. Artykuł 26 ust. 1-4 ustawy określa zaś zasady i tryb wpisu hipoteki na zabezpieczenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne do księgi wieczystej nieruchomości dłużnika. Przytoczona treść zaskarżonych regulacji wskazuje jednoznacznie, że nie stanowiły one podstawy rozstrzygnięcia dotyczącego umorzenia należności z tytułu nieuregulowanych składek i nie miały żadnego wpływu na jego treść, co tym samym uniemożliwia kontrolę ich konstytucyjności w trybie wniesionej skargi konstytucyjnej. Wprawdzie można przyjąć, że art. 18 ust. 8 oraz art. 24 ust. 4 zaskarżonej ustawy ukształtowały sytuację faktyczną i prawną skarżącego, bez której bezprzedmiotowe byłoby najprawdopodobniej orzekanie w sprawie umorzenia spornych należności, jednakże taka zależność między tymi przepisami a treścią wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcia nie pozwala jeszcze uznać, że stanowiły one dla niego podstawę prawną, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Odmowa umorzenia składek, stanowiąca przedmiot ostatecznego rozstrzygnięcia, nie została (i nie mogła zostać) przez orzekające w sprawie organy uzasadniona brzmieniem wskazanych powyżej regulacji, normujących sposób ustalania wysokości tych składek oraz termin ich przedawnienia. Tak więc przepisy te w żaden sposób nie wpłynęły na kierunek rozstrzygnięcia, a w konsekwencji na naruszenie przysługujących skarżącemu praw, które wiąże z jego wydaniem.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił także art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, określający jeden z przypadków, w którym zachodzi całkowita nieściągalność składek, stanowiąca przesłankę umorzenia należności wynikających z tytułu tych składek. Sytuacją tą jest mianowicie śmierć dłużnika, który nie pozostawił żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie. Uzasadnione jest przyjęcie, że przepis ten stanowił podstawę rozstrzygnięcia, wskazanego w skardze jako ostateczne. Należy jednakże podkreślić, że skarżący nie wykazał, w jaki sposób przepis ten, ze względu na swoje niekonstytucyjne brzmienie, doprowadził do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności. Analiza uzasadnienia skargi prowadzi do wniosku, że skarżący odmowę umorzenia należności wiąże z nieprawidłowym stosowaniem przepisów przez orzekające organy, nie zaś z ich niekonstytucyjną treścią, co powoduje, że w tym zakresie skarga konstytucyjna jest skargą na stosowanie prawa, której rozpoznanie jest niedopuszczalne. Zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją aktów normatywnych, mające na celu wyeliminowanie z systemu prawnego przepisów prawa, które są niezgodne z Konstytucją. Nie należy natomiast do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego ocena prawidłowości ustaleń dokonanych w toku rozpoznania konkretnej sprawy ani kontrola sposobu stosowania lub niestosowania przepisów przez organy orzekające w sprawie. Nie ma też podstaw, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, aby wnioskować o niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu z samego faktu jego niewłaściwego zastosowania. Z tego względu zarzuty odwołujące się do sprzecznego z prawem i ze stanem faktycznym postępowania organów orzekających w sprawie nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.
Należy ponadto uwzględnić kontekst normatywny, w jakim funkcjonuje zaskarżony art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a przede wszystkim art. 28 ust. 3a ustawy, zgodnie z którym należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Przesłanki uzasadniające umorzenie w takiej sytuacji zostały uregulowane rozporządzeniem w sprawie zasad umarzania należności, do którego odnosi się skarżący w uzasadnieniu swojej skargi konstytucyjnej. Wadą tej regulacji jest – jego zdaniem – pozostawienie organom orzekającym uznania co do umorzenia należności, w przypadku gdy zostają spełnione określone w niej warunki. Jednakże rozpoznanie powyższego zarzutu wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ przedmiotowe rozporządzenie nie stanowiło przedmiotu skargi konstytucyjnej, a ponadto skarżący nie określił, jakie konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone na skutek zastosowania tej regulacji. Zgodnie zaś z art. 66 ustawy o TK Trybunał orzekając jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi.
Niezależnie od powyższej okoliczności, samoistnie przesądzającej o niedopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej, wskazać należy na niespełnienie jeszcze innych wymogów, warunkujących merytoryczne rozpoznanie tego środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności.
Jedną z przesłanek skargi konstytucyjnej, wyrażoną wprost w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, jest określenie, w jaki sposób wskazane w niej konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o zaskarżone przepisy. W niniejszej sprawie przesłanka ta nie została spełniona.
Skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej wprawdzie powołuje szereg praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym, jednakże albo nie określa, w jaki sposób zostały one naruszone (art. 67 ust. 2 oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji), albo przedstawione przez niego uzasadnienie ich naruszenia wskazuje, że źródeł tego naruszenia trzeba szukać w przepisach innych niż zaskarżone ustawy. Przykładowo: regulacje, które dotyczą zaskarżania decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także wyznaczają zakres przedmiotowy, w jakim mogą orzekać sądy administracyjne rozpoznające skargi wniesione od tych decyzji (z którymi to regulacjami skarżący zdaje się łączyć naruszenie art. 78 Konstytucji) zostały zawarte w ustawach z dnia 30 sierpnia 2002 r.: Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.) oraz Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.). Ustawy te nie stanowiły przedmiotu niniejszej skargi konstytucyjnej.
Skarżący wskazuje we wniesionej skardze także na naruszenie prawa własności (art. 64 ust. 1-3 Konstytucji) oraz praw, wynikających z art. 75 ust. 1 i art. 76 Konstytucji, które to naruszenie upatruje w sposobie działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie zakładania hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika. Fakt, że kwestia zabezpieczenia wierzytelności nie stanowiła przedmiotu ostatecznego rozstrzygnięcia, a także okoliczność, że skarżący wiąże naruszenie konstytucyjnych praw ze stosowaniem zaskarżonych regulacji, nie zaś z ich treścią, uzasadniają przyjęcie tezy o niespełnieniu omawianej przesłanki skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od momentu doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Dla wyczerpania drogi prawnej w sprawach toczących się w trybie postępowania administracyjnego konieczne jest uzyskanie rozstrzygnięcia wydanego na skutek rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny skargi kasacyjnej wniesionej od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W niniejszej sprawie oznaczało to konieczność złożenia skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09) oraz uzyskania – na skutek jej rozpatrzenia – wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Niespełnienie powyższej przesłanki stanowi dodatkowe uzasadnienie dla odmowy nadania wniesionej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1, art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK, orzeka się jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 22 lipca 2010 r.
Sygn. akt Ts 202/09
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Grzegorza K. w sprawie zgodności:
art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217, art. 64 ust. 1-3, art. 75 ust. 1, art. 76, art. 80 oraz art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 20 sierpnia 2009 r. skarżący zarzucił art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) sprzeczność z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217, art. 64 ust. 1-3, art. 75 ust. 1, art. 76, art. 80 oraz art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją z 7 lipca 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Gdańsku odmówił skarżącemu umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Powyższe rozstrzygnięcie zostało utrzymane w mocy decyzją Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 stycznia 2009 r. (nr 10 0000/421/36/2009/ZR). Skarga złożona na decyzję organu II instancji została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09). W uzasadnieniu rozstrzygnięcia sąd orzekający przypomniał, że przedmiotem jego rozpoznania może być wyłącznie kwestia umorzenia istniejących zaległości z tytułu składek ubezpieczeniowych; poza zakresem kontroli sądu, jako niezwiązane z przedmiotem zaskarżonej decyzji, pozostały zatem inne żądania skarżącego, dotyczące ponownego obliczenia należnych składek ubezpieczeniowych oraz ich rozłożenia na raty; wykreślenia wpisu hipoteki z księgi wieczystej oraz rozpoznania – jak to określił skarżący – powództwa wzajemnego. Sąd nie znalazł ponadto podstaw do uwzględnienia wniesionej skargi.
Z wydaniem wskazanego powyżej rozstrzygnięcia skarżący wiąże naruszenie m.in. zasady demokratycznego państwa prawnego „w zakresie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne” (art. 2 Konstytucji). W jego przekonaniu wysokość tych składek powinna być ustalana według faktycznie osiąganego przychodu, nie zaś według 60% wysokości przeciętnego wynagrodzenia dla prowadzonej działalności gospodarczej. Ponadto skarżący podnosi, że fakt zmiany okresu przedawnienia roszczeń z 5 na 10 lat bez zapewnienia odpowiedniego okresu vacatio legis narusza art. 32 ust. 1 w zw. z art. 217 Konstytucji. W ocenie skarżącego powyższa zmiana regulacji prowadzi także do naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz ochrony interesów w toku, a także zakazu wstecznego działania prawa.
Zdaniem skarżącego Zakład Ubezpieczeń Społecznych przez nieprawidłowe przeprowadzanie egzekucji z nieruchomości naruszył także prawo własności (art. 64 ust. 1-3 Konstytucji). Inspektoraty ZUS nadużywają ponadto – w jego ocenie – swojego prawa przy prowadzeniu egzekucji i zakładaniu hipotek przymusowych, co prowadzi do naruszenia art. 75 ust. 1 i art. 76 Konstytucji. Skarżący w uzasadnieniu skargi wskazał także na błędy, jakie zostały popełnione przy obciążeniu hipoteką jego mieszkania własnościowego oraz na konsekwencje, jakie fakt posiadania tej hipoteki miał dla możliwości prowadzenia przez niego dalszej działalności gospodarczej.
Skarżący podnosi we wniesionej skardze, że wydane przez ZUS decyzje administracyjne dotyczące merytorycznego rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne (z 1 sierpnia 2007 r. oraz z 31 stycznia 2008 r.) nie zostały poddane kontroli Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, co narusza art. 184 Konstytucji.
Skarżący wskazuje ponadto, że zwrócił się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich, który odmówił jednak skierowania w terminie odwołania do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w efekcie czego skarżący utracił możliwość wniesienia środka odwoławczego. Skarżący upatruje w tym fakcie naruszenie art. 80 Konstytucji.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wyjaśnia także przyczyny swojej aktualnej sytuacji faktycznej i prawnej. Niemożność opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jest – w jego ocenie – efektem wejścia w życie art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, określającego ryczałtową podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz zmuszającego skarżącego do opłacania składek od przychodu, którego nigdy nie osiągnął. Skarżący wyjaśnił także, na czym polegają nieprawidłowości w ustaleniach dokonanych przez ZUS przy rozpatrywaniu dopuszczalności umorzenia nieopłaconych przez niego składek na ubezpieczenie społeczne.
Skarżący odwołuje się we wniesionej skardze również do brzmienia rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365; dalej: rozporządzenie w sprawie zasad umarzania należności), które – jak wskazuje – „wprowadza humanitarne prądy do stosowania przepisu art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych”. Wady powyższej regulacji upatruje jednak w uzależnieniu decyzji o umorzeniu „od dobrej woli i uznania urzędników ZUS-u, którzy są egzekutorami”. W jego ocenie, w przypadku spełnienia określonych przez prawo warunków, umorzenie roszczeń z tytułu zaległości w opłatach winno być (obligatoryjnie) stosowane przez ZUS.
W uzasadnieniu wniesionej skargi konstytucyjnej skarżący opisuje także inne postępowania prowadzone w jego sprawie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zakończone m.in. decyzjami ZUS z 17 marca 2008 r. (znak 100100/43/14/2008/PK) oraz z 19 czerwca 2008 r. (znak 100100/44/2008), a także wskazuje na popełnione w trakcie tych postępowań błędy. Podnosi także fakt wystąpienia z wnioskiem do Rzecznika Praw Obywatelskich w dniu 24 lutego 2008 r. o skierowanie odwołania od decyzji ZUS do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, do której to prośby Rzecznik się nie przychylił. Złożony później wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji ZUS został oddalony zarówno przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, jak i przez Naczelny Sąd Administracyjny. Skarżący wskazuje, że doszło w ten sposób do zamknięcia przysługującej mu drogi do sądu. Podkreśla także, że w przypadku decyzji ZUS, które naruszają szereg praw obywatelskich, kontrola sądowa jest bezwzględnie konieczna. Skarżący zarzuca także wyrokowi Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09), że został w nim rozpoznany tylko jeden ze złożonych przez skarżącego wniosków (o umorzenie roszczenia). Sąd nie wziął natomiast pod uwagę pozostałych wniosków, które wskazują na rażące naruszenie prawa.
In fine wniesionej skargi skarżący wylicza raz jeszcze konstytucyjne normy prawne, które zostały naruszone na skutek zastosowania niekonstytucyjnych przepisów, wskazując dodatkowo na naruszenie art. 67 ust. 2, art. 71 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w prawie polskim pozwala na kontrolę zgodności z Konstytucją jedynie tych przepisów, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. Poza zakresem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego rozpoznającego sprawę w trybie skargi konstytucyjnej pozostaje kontrola sposobu zastosowania prawa przez organy rozstrzygające o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącego, jak też badanie zgodności z Konstytucją przepisów, które nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia wskazanego w skardze jako ostateczne.
Przesłanki skargi konstytucyjnej zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz doprecyzowane w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jednoznaczna treść tych przepisów nakłada na skarżącego obowiązek dokładnego wskazania, jakie przepisy czyni przedmiotem skargi konstytucyjnej oraz określenia, jakie konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o zaskarżone regulacje oraz opisanie sposobu tego naruszenia. Z art. 46 ust. 1 ustawy o TK wynika natomiast obowiązek wniesienia skargi po wyczerpaniu drogi prawnej od rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. Niespełnienie wskazanych powyżej przesłanek uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.
Przedmiotem niniejszej skargi konstytucyjnej jest zarzut niekonstytucyjności art. 18 ust. 8, art. 24 ust. 4, art. 26 ust. 1-4, art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zaś naruszenie przysługujących skarżącemu praw powiązane zostało z wydaniem wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09), oddalającego skargę od decyzji Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 stycznia 2009 r. (nr 10 0000/421/36/2009/ZR), mocą której ostatecznie odmówiono skarżącemu umorzenia należności z tytułu nieuregulowanych składek.
Art. 18 ust. 8 zaskarżonej ustawy określa podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, którą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy okres przedawnienia należności z tytułu składek wynosi 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się one wymagalne. Artykuł 26 ust. 1-4 ustawy określa zaś zasady i tryb wpisu hipoteki na zabezpieczenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne do księgi wieczystej nieruchomości dłużnika. Przytoczona treść zaskarżonych regulacji wskazuje jednoznacznie, że nie stanowiły one podstawy rozstrzygnięcia dotyczącego umorzenia należności z tytułu nieuregulowanych składek i nie miały żadnego wpływu na jego treść, co tym samym uniemożliwia kontrolę ich konstytucyjności w trybie wniesionej skargi konstytucyjnej. Wprawdzie można przyjąć, że art. 18 ust. 8 oraz art. 24 ust. 4 zaskarżonej ustawy ukształtowały sytuację faktyczną i prawną skarżącego, bez której bezprzedmiotowe byłoby najprawdopodobniej orzekanie w sprawie umorzenia spornych należności, jednakże taka zależność między tymi przepisami a treścią wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcia nie pozwala jeszcze uznać, że stanowiły one dla niego podstawę prawną, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Odmowa umorzenia składek, stanowiąca przedmiot ostatecznego rozstrzygnięcia, nie została (i nie mogła zostać) przez orzekające w sprawie organy uzasadniona brzmieniem wskazanych powyżej regulacji, normujących sposób ustalania wysokości tych składek oraz termin ich przedawnienia. Tak więc przepisy te w żaden sposób nie wpłynęły na kierunek rozstrzygnięcia, a w konsekwencji na naruszenie przysługujących skarżącemu praw, które wiąże z jego wydaniem.
Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił także art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, określający jeden z przypadków, w którym zachodzi całkowita nieściągalność składek, stanowiąca przesłankę umorzenia należności wynikających z tytułu tych składek. Sytuacją tą jest mianowicie śmierć dłużnika, który nie pozostawił żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie. Uzasadnione jest przyjęcie, że przepis ten stanowił podstawę rozstrzygnięcia, wskazanego w skardze jako ostateczne. Należy jednakże podkreślić, że skarżący nie wykazał, w jaki sposób przepis ten, ze względu na swoje niekonstytucyjne brzmienie, doprowadził do naruszenia wskazanych w skardze konstytucyjnych praw lub wolności. Analiza uzasadnienia skargi prowadzi do wniosku, że skarżący odmowę umorzenia należności wiąże z nieprawidłowym stosowaniem przepisów przez orzekające organy, nie zaś z ich niekonstytucyjną treścią, co powoduje, że w tym zakresie skarga konstytucyjna jest skargą na stosowanie prawa, której rozpoznanie jest niedopuszczalne. Zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją aktów normatywnych, mające na celu wyeliminowanie z systemu prawnego przepisów prawa, które są niezgodne z Konstytucją. Nie należy natomiast do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego ocena prawidłowości ustaleń dokonanych w toku rozpoznania konkretnej sprawy ani kontrola sposobu stosowania lub niestosowania przepisów przez organy orzekające w sprawie. Nie ma też podstaw, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, aby wnioskować o niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu z samego faktu jego niewłaściwego zastosowania. Z tego względu zarzuty odwołujące się do sprzecznego z prawem i ze stanem faktycznym postępowania organów orzekających w sprawie nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.
Należy ponadto uwzględnić kontekst normatywny, w jakim funkcjonuje zaskarżony art. 28 ust. 3 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a przede wszystkim art. 28 ust. 3a ustawy, zgodnie z którym należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Przesłanki uzasadniające umorzenie w takiej sytuacji zostały uregulowane rozporządzeniem w sprawie zasad umarzania należności, do którego odnosi się skarżący w uzasadnieniu swojej skargi konstytucyjnej. Wadą tej regulacji jest – jego zdaniem – pozostawienie organom orzekającym uznania co do umorzenia należności, w przypadku gdy zostają spełnione określone w niej warunki. Jednakże rozpoznanie powyższego zarzutu wykracza poza kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ przedmiotowe rozporządzenie nie stanowiło przedmiotu skargi konstytucyjnej, a ponadto skarżący nie określił, jakie konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone na skutek zastosowania tej regulacji. Zgodnie zaś z art. 66 ustawy o TK Trybunał orzekając jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi.
Niezależnie od powyższej okoliczności, samoistnie przesądzającej o niedopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej, wskazać należy na niespełnienie jeszcze innych wymogów, warunkujących merytoryczne rozpoznanie tego środka ochrony konstytucyjnych praw i wolności.
Jedną z przesłanek skargi konstytucyjnej, wyrażoną wprost w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, jest określenie, w jaki sposób wskazane w niej konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o zaskarżone przepisy. W niniejszej sprawie przesłanka ta nie została spełniona.
Skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej wprawdzie powołuje szereg praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym, jednakże albo nie określa, w jaki sposób zostały one naruszone (art. 67 ust. 2 oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji), albo przedstawione przez niego uzasadnienie ich naruszenia wskazuje, że źródeł tego naruszenia trzeba szukać w przepisach innych niż zaskarżone ustawy. Przykładowo: regulacje, które dotyczą zaskarżania decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także wyznaczają zakres przedmiotowy, w jakim mogą orzekać sądy administracyjne rozpoznające skargi wniesione od tych decyzji (z którymi to regulacjami skarżący zdaje się łączyć naruszenie art. 78 Konstytucji) zostały zawarte w ustawach z dnia 30 sierpnia 2002 r.: Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.) oraz Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.). Ustawy te nie stanowiły przedmiotu niniejszej skargi konstytucyjnej.
Skarżący wskazuje we wniesionej skardze także na naruszenie prawa własności (art. 64 ust. 1-3 Konstytucji) oraz praw, wynikających z art. 75 ust. 1 i art. 76 Konstytucji, które to naruszenie upatruje w sposobie działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie zakładania hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika. Fakt, że kwestia zabezpieczenia wierzytelności nie stanowiła przedmiotu ostatecznego rozstrzygnięcia, a także okoliczność, że skarżący wiąże naruszenie konstytucyjnych praw ze stosowaniem zaskarżonych regulacji, nie zaś z ich treścią, uzasadniają przyjęcie tezy o niespełnieniu omawianej przesłanki skargi konstytucyjnej.
Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skargę konstytucyjną można wnieść po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie trzech miesięcy od momentu doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Dla wyczerpania drogi prawnej w sprawach toczących się w trybie postępowania administracyjnego konieczne jest uzyskanie rozstrzygnięcia wydanego na skutek rozpoznania przez Naczelny Sąd Administracyjny skargi kasacyjnej wniesionej od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W niniejszej sprawie oznaczało to konieczność złożenia skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 21 lipca 2009 r. (sygn. akt I SA/Gd 231/09) oraz uzyskania – na skutek jej rozpatrzenia – wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Niespełnienie powyższej przesłanki stanowi dodatkowe uzasadnienie dla odmowy nadania wniesionej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1, art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK, orzeka się jak w sentencji.