Ts 334/10
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
362/4/B/2012
POSTANOWIENIE
z dnia 27 kwietnia 2012 r.
Sygn. akt Ts 334/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janusza W. w sprawie zgodności:
art. 87 § 1 pkt 4 oraz art. 92 § 1 pkt 8 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 7 grudnia 2010 r. (data nadania) Janusz W. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 87 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.; dalej: prawo o notariacie) w zakresie, w jakim „może być interpretowany jako podstawa do złożenia podpisu (nieczytelnego podpisu – znaku niezłożonego z liter) na akcie notarialnym (przez sporządzającego testament) przez osobę nieumiejącą pisać, a zatem w zakresie [w] jakim zawarty w nim zwrot »nie umie pisać« może być interpretowany jako jedynie nieumiejętność podpisania się nieczytelnym podpisem, a przez to że nieumiejętność pisania jest tożsam[a] z nieumiejętnością podpisania ”, oraz art. 92 § 1 pkt 8 prawa o notariacie w zakresie, w jakim „może być interpretowany jako podstawa do złożenia podpisu (nieczytelnego podpisu – znaku niezłożonego z liter) na akcie notarialnym (przez sporządzającego testament) przez osobę nieumiejącą pisać, a zatem w zakresie [w] jakim może być interpretowany, że umiejętność podpisania się nieczytelnym podpisem mimo nieumiejętności pisania jest tożsam[a] z umiejętnością pisania ”, z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 26 stycznia 2007 r. (sygn. akt I Ns 150/05) Sąd Rejonowy w Sopocie – Wydział I Cywilny stwierdził nabycie spadku po matce skarżącego – Janinie W. – na podstawie testamentu przez jej wnuka Oskara W. Skarżący złożył na to postanowienie apelację. Została ona oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 12 lutego 2008 r. (sygn. akt III Ca 934/07). W wyniku wniesienia przez skarżącego skargi kasacyjnej, postanowieniem z 17 czerwca 2009 r. (sygn. akt IV CSK 78/09) Sąd Najwyższy uchylił rozstrzygnięcie sądu II instancji i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. Postanowieniem z 10 czerwca 2010 r. (sygn. akt III Ca 867/09) Sąd Okręgowy w Gdańsku – III Wydział Cywilny Odwoławczy ponownie oddalił apelację skarżącego. Postanowienie to, wskazane przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego prawach lub wolnościach, od którego wnosi on skargę konstytucyjną, zostało mu doręczone 7 września 2010 r. Równolegle z wniesieniem skargi konstytucyjnej, skarżący złożył na wskazane postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z 10 czerwca 2010 r. skargę kasacyjną. Jak ustalił Trybunał Konstytucyjny, postanowieniem z 7 lipca 2011 r. (sygn. akt IV CSK 108/11) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia tej skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Zdaniem skarżącego przyjęcie przez sądy, że sporządzony przez jego matkę – osobę nieumiejącą pisać – w formie aktu notarialnego testament był ważny, mimo że został przez nią podpisany w nieczytelny sposób i nie umieszczono na nim jej tuszowego odcisku palca, doprowadziło do naruszenia jego prawa do pewności prawa i bezpieczeństwa obrotu (zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa) – wynikającego z art. 2 Konstytucji, prawa do własności i dziedziczenia – gwarantowanego przez art. 64 ust. 1 oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji, a także prawa do równej ochrony prawa własności – wskazanego w art. 64 ust. 2 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego przyjęcie dopuszczalności złożenia na akcie notarialnym przez osobę nieumiejącą pisać nieczytelnego podpisu powoduje brak możliwości zweryfikowania autentyczności tego aktu, a w konsekwencji autorstwa testamentu. Może to prowadzić do pozbawienia spadkobierców ustawowych prawa dziedziczenia oraz zapewnia im słabszą ochronę tego prawa w porównaniu do osób dziedziczących na podstawie testamentu sporządzonego przez osoby umiejące pisać.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wniesienie skargi dopuszczalne jest więc tylko w sytuacji, w której na skutek wydania rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego doszło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, przy czym naruszenie to wynika z zastosowania przez orzekające w sprawie organy przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, który jest sprzeczny z Konstytucją. Naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych musi być efektem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu sprawy skarżącego, nie zaś wynikiem niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie praw lub wolności. Rozpatrując skargę, Trybunał Konstytucyjny nie pełni więc funkcji kolejnej instancji odwoławczej, nie bada zgodności z prawem i słuszności podjętych przez orzekające organy rozstrzygnięć. Nie posiada bowiem kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, a jedynie do oceny konstytucyjności tych przepisów.
Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, oraz tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu. Sformułowane w niej zarzuty są bowiem zarzutami dotyczącymi sfery stosowania prawa.
Skarżący nie kwestionuje samej regulacji, przewidującej konieczność umieszczenia na akcie notarialnym podpisu osoby biorącej udział w jego sporządzaniu (w tym osoby sporządzającej w formie aktu notarialnego testament) oraz możliwość zastąpienia podpisu tuszowym odciskiem palca, w sytuacji gdy osoba taka nie umie lub nie może pisać. Odnosi się natomiast do interpretacji pojęcia osoby, która nie umie pisać, przyjętego przez organy stosujące prawo w sprawie, która legła u podstaw wniesienia skargi konstytucyjnej. Jak wyraźnie wynika z treści skargi, skarżący upatruje naruszenie wymienionych w skardze przepisów Konstytucji w przyjęciu, że sporządzony przez jego matkę testament był ważny, mimo że został przez nią podpisany nieczytelnym podpisem, a nie opatrzony tuszowym odciskiem palca. Wskazuje ponadto, że prowadziło to do braku możliwości zweryfikowania autorstwa testamentu, z uwagi na brak zapisków, które można byłoby porównać z podpisem umieszczonym na testamencie. Tak sformułowany zarzut jest zarzutem na nieprawidłowe – zdaniem skarżącego – uznanie przez sądy orzekające w jego sprawie, że jego matka mogła sporządzić testament w formie aktu notarialnego, pod którym złożyła swój podpis, a więc że nie była osobą nieumiejącą lub niemogącą złożyć podpisu w rozumieniu art. 87 § 1 pkt 4 prawa o notariacie, oraz że podpis umieszczony na sporządzonym przez nią w formie aktu notarialnego testamencie spełnia wymogi uznania za podpis w rozumieniu art. 92 § 1 pkt 8 prawa o notariacie. Zarzut ten dotyczy więc sfery stosowania prawa. Nie sposób go natomiast uznać za zarzut niezgodności z Konstytucją przepisów wymagających podpisania aktu notarialnego przez osobę biorącą udział w jego sporządzaniu oraz wskazujących wyjątki od tej zasady.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
POSTANOWIENIE
z dnia 27 kwietnia 2012 r.
Sygn. akt Ts 334/10
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janusza W. w sprawie zgodności:
art. 87 § 1 pkt 4 oraz art. 92 § 1 pkt 8 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 7 grudnia 2010 r. (data nadania) Janusz W. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 87 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158, ze zm.; dalej: prawo o notariacie) w zakresie, w jakim „może być interpretowany jako podstawa do złożenia podpisu (nieczytelnego podpisu – znaku niezłożonego z liter) na akcie notarialnym (przez sporządzającego testament) przez osobę nieumiejącą pisać, a zatem w zakresie [w] jakim zawarty w nim zwrot »nie umie pisać« może być interpretowany jako jedynie nieumiejętność podpisania się nieczytelnym podpisem, a przez to że nieumiejętność pisania jest tożsam[a] z nieumiejętnością podpisania ”, oraz art. 92 § 1 pkt 8 prawa o notariacie w zakresie, w jakim „może być interpretowany jako podstawa do złożenia podpisu (nieczytelnego podpisu – znaku niezłożonego z liter) na akcie notarialnym (przez sporządzającego testament) przez osobę nieumiejącą pisać, a zatem w zakresie [w] jakim może być interpretowany, że umiejętność podpisania się nieczytelnym podpisem mimo nieumiejętności pisania jest tożsam[a] z umiejętnością pisania ”, z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem z 26 stycznia 2007 r. (sygn. akt I Ns 150/05) Sąd Rejonowy w Sopocie – Wydział I Cywilny stwierdził nabycie spadku po matce skarżącego – Janinie W. – na podstawie testamentu przez jej wnuka Oskara W. Skarżący złożył na to postanowienie apelację. Została ona oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Gdańsku – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 12 lutego 2008 r. (sygn. akt III Ca 934/07). W wyniku wniesienia przez skarżącego skargi kasacyjnej, postanowieniem z 17 czerwca 2009 r. (sygn. akt IV CSK 78/09) Sąd Najwyższy uchylił rozstrzygnięcie sądu II instancji i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania. Postanowieniem z 10 czerwca 2010 r. (sygn. akt III Ca 867/09) Sąd Okręgowy w Gdańsku – III Wydział Cywilny Odwoławczy ponownie oddalił apelację skarżącego. Postanowienie to, wskazane przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego prawach lub wolnościach, od którego wnosi on skargę konstytucyjną, zostało mu doręczone 7 września 2010 r. Równolegle z wniesieniem skargi konstytucyjnej, skarżący złożył na wskazane postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z 10 czerwca 2010 r. skargę kasacyjną. Jak ustalił Trybunał Konstytucyjny, postanowieniem z 7 lipca 2011 r. (sygn. akt IV CSK 108/11) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia tej skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Zdaniem skarżącego przyjęcie przez sądy, że sporządzony przez jego matkę – osobę nieumiejącą pisać – w formie aktu notarialnego testament był ważny, mimo że został przez nią podpisany w nieczytelny sposób i nie umieszczono na nim jej tuszowego odcisku palca, doprowadziło do naruszenia jego prawa do pewności prawa i bezpieczeństwa obrotu (zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa) – wynikającego z art. 2 Konstytucji, prawa do własności i dziedziczenia – gwarantowanego przez art. 64 ust. 1 oraz art. 21 ust. 1 Konstytucji, a także prawa do równej ochrony prawa własności – wskazanego w art. 64 ust. 2 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego przyjęcie dopuszczalności złożenia na akcie notarialnym przez osobę nieumiejącą pisać nieczytelnego podpisu powoduje brak możliwości zweryfikowania autentyczności tego aktu, a w konsekwencji autorstwa testamentu. Może to prowadzić do pozbawienia spadkobierców ustawowych prawa dziedziczenia oraz zapewnia im słabszą ochronę tego prawa w porównaniu do osób dziedziczących na podstawie testamentu sporządzonego przez osoby umiejące pisać.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wniesienie skargi dopuszczalne jest więc tylko w sytuacji, w której na skutek wydania rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego doszło do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, przy czym naruszenie to wynika z zastosowania przez orzekające w sprawie organy przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, który jest sprzeczny z Konstytucją. Naruszenie praw lub wolności konstytucyjnych musi być efektem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu sprawy skarżącego, nie zaś wynikiem niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie praw lub wolności. Rozpatrując skargę, Trybunał Konstytucyjny nie pełni więc funkcji kolejnej instancji odwoławczej, nie bada zgodności z prawem i słuszności podjętych przez orzekające organy rozstrzygnięć. Nie posiada bowiem kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, a jedynie do oceny konstytucyjności tych przepisów.
Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie ze skargi konstytucyjnej, oraz tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia warunków nadania jej dalszego biegu. Sformułowane w niej zarzuty są bowiem zarzutami dotyczącymi sfery stosowania prawa.
Skarżący nie kwestionuje samej regulacji, przewidującej konieczność umieszczenia na akcie notarialnym podpisu osoby biorącej udział w jego sporządzaniu (w tym osoby sporządzającej w formie aktu notarialnego testament) oraz możliwość zastąpienia podpisu tuszowym odciskiem palca, w sytuacji gdy osoba taka nie umie lub nie może pisać. Odnosi się natomiast do interpretacji pojęcia osoby, która nie umie pisać, przyjętego przez organy stosujące prawo w sprawie, która legła u podstaw wniesienia skargi konstytucyjnej. Jak wyraźnie wynika z treści skargi, skarżący upatruje naruszenie wymienionych w skardze przepisów Konstytucji w przyjęciu, że sporządzony przez jego matkę testament był ważny, mimo że został przez nią podpisany nieczytelnym podpisem, a nie opatrzony tuszowym odciskiem palca. Wskazuje ponadto, że prowadziło to do braku możliwości zweryfikowania autorstwa testamentu, z uwagi na brak zapisków, które można byłoby porównać z podpisem umieszczonym na testamencie. Tak sformułowany zarzut jest zarzutem na nieprawidłowe – zdaniem skarżącego – uznanie przez sądy orzekające w jego sprawie, że jego matka mogła sporządzić testament w formie aktu notarialnego, pod którym złożyła swój podpis, a więc że nie była osobą nieumiejącą lub niemogącą złożyć podpisu w rozumieniu art. 87 § 1 pkt 4 prawa o notariacie, oraz że podpis umieszczony na sporządzonym przez nią w formie aktu notarialnego testamencie spełnia wymogi uznania za podpis w rozumieniu art. 92 § 1 pkt 8 prawa o notariacie. Zarzut ten dotyczy więc sfery stosowania prawa. Nie sposób go natomiast uznać za zarzut niezgodności z Konstytucją przepisów wymagających podpisania aktu notarialnego przez osobę biorącą udział w jego sporządzaniu oraz wskazujących wyjątki od tej zasady.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.