Pełny tekst orzeczenia

393/5/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 13 września 2012 r.

Sygn. akt Tw 26/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Zbigniew Cieślak,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Krajowego Związku Pracodawców Rolnych o zbadanie zgodności:

1) art. 4 ust. 1-15 i art. 5 ust. 1-3 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1382) z art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, art. 22, art. 23, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 12 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1382) z art. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.



UZASADNIENIE



W dniu 1 czerwca 2012 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek Krajowego Związku Pracodawców Rolnych (dalej: Związek lub KZPR) o zbadanie zgodności, po pierwsze, art. 4 ust. 1-15 i art. 5 ust. 1-3 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1382; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, art. 22, art. 23, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji; po drugie, art. 12 ustawy zmieniającej z art. 2 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skuteczne wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie wniosku możliwe jest jedynie wówczas, gdy złożony wniosek pochodzi od uprawnionego podmiotu. W rozpatrywanej sprawie uznanie podmiotu za uprawniony do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm uzależnione jest od spełnienia przesłanki podmiotowej - wniosek pochodzi od podmiotu wskazanego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji oraz przedmiotowej - kwestionowany przez wnioskodawcę akt normatywny dotyczy spraw objętych jego zakresem działania (tzw. ograniczona rzeczowo zdolność wnioskowa - art. 191 ust. 2 Konstytucji).



2. Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy Związek, kwestionując zgodność zaskarżonych przepisów, spełnia kryterium wyznaczone przez art. 191 ust. 2 Konstytucji, tzn. występuje o kontrolę aktów normatywnych, które dotyczą spraw objętych jego zakresem działania.



3. Na wstępie należy podkreślić, że zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego pojęcie „spraw objętych zakresem działania” użyte w art. 191 ust. 2 Konstytucji powinno być wykładane w sposób ścisły, a interpretacja rozszerzająca jest niedopuszczalna. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że prawo organizacji pracodawców do składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego służy reprezentowaniu swoich członków w perspektywie obowiązków i uprawnień pracodawcy w ich relacji z pracownikami. Uprawnienie to stanowi niejako odbicie uprawnień związków zawodowych, a wspólne wymienienie związków zawodowych (perspektywa pracownika) i organizacji pracodawców (perspektywa pracodawcy) w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji potwierdza jednoznacznie, że wolą ustrojodawcy było ograniczenie zdolności wnioskowej tych podmiotów do spraw z zakresu stosunku pracy (zob. postanowienia TK z 10 października 2003 r., Tw 11/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 203 oraz 3 lutego 2010 r., Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4).

Wymaga nadto przypomnienia, że wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych organizacji pracodawców, choć interesy te są w naturalny sposób związane z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w takiej organizacji (por. powołane postanowienie TK z 3 lutego 2010 r., Tw 25/09 i wymienione tam orzeczenia).



4. Przedmiotem rozpatrywanego wniosku są art. 4, art. 5 oraz art. 12 ustawy zmieniającej.



4.1. Analiza zaskarżonego art. 4 ustawy zmieniającej pozwala stwierdzić, że reguluje on stosunki pomiędzy Agencją Nieruchomości Rolnych (dalej: ANR) a dzierżawcami. Zaskarżony przepis dotyczy przedstawiania dzierżawcom przez ANR propozycji dokonania zmian umowy dzierżawy (zawartej przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej), przedmiotem której są nieruchomości wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, w zakresie wyłączenia z dzierżawy 30% powierzchni użytków rolnych będących przedmiotem dzierżawy (ust. 1). Odnosi się on także do takich kwestii, jak: przesyłanie projektu zmiany umowy dzierżawy przez ANR (ust. 2); oświadczenie dzierżawcy o przyjęciu albo o odrzuceniu zaproponowanych przez ANR zmian umowy dzierżawy zawartych w projekcie (ust. 3); niezłożenie oświadczenia w terminie (ust. 4); zmiana umowy dzierżawy dokonywana przez ANR i dzierżawcę w formie pisemnej (ust. 5); zmniejszenie czynszu dzierżawnego (ust. 6); uprawnienie dzierżawcy do zakupu całości albo części nieruchomości, która pozostała przedmiotem dzierżawy, z zastosowaniem prawa pierwszeństwa (ust. 7); oświadczenie dzierżawcy o skorzystaniu z uprawnienia do zakupu (ust. 8); uprawnienie do zakupu nieruchomości przeznaczonej na cele nierolnicze (ust. 9); przeznaczanie przez ANR do sprzedaży użytków rolnych wyłączonych z dzierżawy w wyniku zmiany umowy dzierżawy (ust. 10); termin wyłączenia użytków rolnych (ust. 12) określany na wniosek dzierżawcy (ust. 13), do którego to wniosku dołącza się stosowne dokumenty (ust. 14); zasady mające zastosowanie do sprzedaży użytków rolnych (ust. 15).



4.2. Kwestionowany art. 5 ustawy zmieniającej określa przypadki, w których w odniesieniu do umów dzierżawy zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej nie stosuje się przepisów art. 4 tej ustawy (ust. 1), odnosi się do pisemnego oświadczenia dzierżawcy (ust. 2), jak również przewiduje, że osoba, która złożyła nieprawdziwe oświadczenie, podlega odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (ust. 3).



4.3. Zgodnie z zaskarżonym art. 12 ustawy zmieniającej ustawa ta wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.



5. Zdaniem Związku „tak ukształtowane przez ustawodawcę stosunki prawne pomiędzy dzierżawcą a Skarbem Państwa budzą poważne zastrzeżenia (…). Analizowana ustawa zastawiła na dzierżawców swoistą pułapkę”.



5.1. Zarzuty wnioskodawcy koncentrują się na wykazaniu, że art. 4 i art. 5 ustawy zmieniającej naruszają: art. 2 Konstytucji (zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę prawidłowej legislacji, zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, zasadę ochrony praw nabytych), art. 20 i art. 22 Konstytucji (zasadę społecznej gospodarki rynkowej i wolność działalności gospodarczej); art. 21 ust. 1 i 2 (zasadę ochrony własności oraz prawa dziedziczenia orz zasady dokonywania wywłaszczenia) w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji (zasadę równej dla wszystkich ochrony prawnej własności, innych praw majątkowych oraz prawa dziedziczenia); art. 23 Konstytucji (zasadę uznającą gospodarstwo rodzinne za podstawę ustroju rolnego państwa); art. 31 ust. 3 Konstytucji (zasadę proporcjonalności) oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji (zasadę równości i zakaz dyskryminacji).



5.2. W ocenie Związku art. 12 ustawy zmieniającej jest niezgodny z art. 2 Konstytucji (zasada odpowiedniej vacatio legis).



6. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarówno treść kwestionowanych przepisów, jak również wzorce kontroli, które powołuje Związek, tzn. art. 2, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, art. 22, art. 23, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji, oraz uzasadnienie postawionych zarzutów, świadczą o tym, że wnioskodawca występuje w interesie dzierżawców prowadzących działalność w branży rolniczej i w obronie ich stanu posiadania, nie zaś w celu ochrony uprawnień członków Związku jako pracodawców w ramach relacji łączącej ich z pracownikami (stosunek pracy).

W konsekwencji, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ustalony przez Związek zakres zaskarżenia wykracza poza granice ograniczonej rzeczowo legitymacji procesowej, „konsumując” cechy wniosku, który mogą złożyć jedynie podmioty legitymowane ogólnie, wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Okoliczność ta uzasadnia odmowę nadania wnioskowi Związku dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).



7. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że niezbędną przesłanką posiadania zdolności wnioskowej przez podmiot, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, jest jego ogólnokrajowy charakter. W obowiązującym stanie prawnym kontroli legitymacji Związku nie można ograniczyć jedynie do odczytania jego nazwy, czy też wywiedzenia ogólnokrajowego charakteru ze względu na statutowo określony terytorialny zakres działania, obejmujący obszar Rzeczypospolitej Polskiej (§ 3 tiret pierwsze statutu). Stwierdzenie, że organy danego związku zawodowego są uprawnione do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, musi być poprzedzone oceną merytoryczną, czy organizacja ta ma rzeczywiście charakter ogólnokrajowy.

Trybunał Konstytucyjny ustalił, że koła terenowe tworzone na zasadzie dobrowolności nie stanowią odrębnych terenowych jednostek organizacyjnych (§ 9 ust. 2 statutu), tzn. takich struktur organizacji niższego szczebla, które wyłaniają ogólnokrajową władzę Związku. Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskodawca nie wykazał, że Związek posiada struktury terenowe niższego szczebla, których istnienie przekładałoby się na ogólnokrajowy charakter Zgromadzenia Ogólnego (uchwała nr 9/2012 w sprawie wniosku) czy wybieranego przez ten ostatni organ (§ 24 ust. 1 lit. c statutu) Zarządu (uchwała nr 1/2012 w sprawie wniosku). Okoliczność ta, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK i art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, stanowi samoistną podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.



8. Wymaga nadto zwrócenia uwagi, że wnioskodawca nie doręczył list obecności (odpisów) z posiedzenia Zgromadzenia Ogólnego Związku, stąd brak jest przekonujących dowodów, że uchwała Zgromadzenia Ogólnego „w sprawie wyrażenia zgody (…) na wniesienie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezesa Zarządu KZPR” została w ogóle podjęta. Trudno też zrozumieć, dlaczego „zgodę na wystąpienie przez Prezesa Zarządu KZPR z wnioskiem do Trybunału w sprawie ustalenia” zgodności kwestionowanych przepisów z powołanymi wzorcami kontroli wyrazili „uczestnicy Zgromadzenia Ogólnego” (§ 1), natomiast „udzielić (…) pełnomocnictwa do wystąpienia przez Prezesa Zarządu KZPR z wnioskiem do Trybunału” i upoważnić go „do udzielenia dalszych pełnomocnictw, w tym do sporządzenia wniosku (…), jego wniesienia i reprezentowania KZPR przed Trybunałem” postanowili „uczestnicy Zgromadzenia Założycieli”, które - jak się wydaje - nie powinno już w tym czasie formalnie funkcjonować (§ 26 ust. 1 i 5 statutu). Dla Trybunału Konstytucyjnego nie jest także jasne, na jakiej podstawie Zarząd Związku podjął odrębną uchwałę „w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego”, skoro w uchwale nr 9/12 Zgromadzenia Ogólnego (jako najwyższego organu KZPR - § 22 ust. 1 statutu), na którą Zarząd się powołuje, nie znalazło się dla tego ostatniego organu żadne upoważnienie w tym zakresie.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.