Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Balion - Hajduk (spr.)

Sędzia SO Lucyna Morys - Magiera

Sędzia SR (del.) Marcin Rak

Protokolant Aneta Puślecka

po rozpoznaniu w dniu 4 czerwca 2014 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa G. M.

przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R.

z udziałem interwenienta ubocznego K. M. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej i interwenienta ubocznego

od wyroku Sądu Rejonowego w Raciborzu

z dnia 18 listopada 2013 r., sygn. akt I C 521/12

1  z apelacji pozwanej i interwenienta ubocznego zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a  oddala powództwo;

b  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 617 zł (sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

c  nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego w Raciborzu kwotę 745,50 zł (siedemset czterdzieści pięć złotych i 50/100) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

1  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 545 zł (pięćset czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

2  zasądza od powoda na rzecz interwenienta ubocznego K. M. (1) kwotę 245 zł (dwieście czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR (del.) Marcin Rak SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Lucyna Morys - Magiera

Sygn. akt III Ca 219/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 listopada 2013r. Sąd Rejonowy w Raciborzu zasądził od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R. na rzecz powoda G. M. kwotę 4 900zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 lipca 2012r. oraz obciążył pozwaną kosztami procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że rodzice powoda: A. M. zmarła dnia 19 grudnia 1994r. i B. M. zmarły dnia 18 czerwca 2007r. byli małżeństwem do śmierci A. M.. Na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu z dnia 6 września 2007r. sygn. akt I Ns 395/07 spadek po B. M. nabyła jego druga żona K. M. (1) oraz dzieci: powód i K. M. (2) po 1/3 części. W czasie trwania małżeństwa B. M. i A. M. nabyli spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego w R. przy ul. (...) w całości, uiszczając wymagany wkład mieszkaniowy ze środków objętych ich wspólnością ustawową. Po śmierci A. M. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego w R. przy ul. (...) przypadło B. M., który wstąpił w ponowny związek małżeński z K. M. (1).

Sąd Rejonowy w Raciborzu prawomocnym postanowieniem z dnia 8 listopada 2011r. sygn. akt I Ns 209/11 ustalił, iż w skład spadku po A. M. wchodzi udział w wysokości ½ części w wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego wniesionego na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R. przez małżonków A. M. i B. M. z tytułu przydziału spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu położonego w R. przy ulicy (...), ustalił iż w skład spadku po B. M. wchodzi udział w wysokości ½ części w wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego wniesionego na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w R. przez małżonków A. M. i B. M. z tytułu przydziału spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu położonego w R. przy ulicy (...) oraz udział w wysokości 1/3 części z tytułu spadkobrania po A. M. składnika opisanego w punkcie 1 postanowienia oraz dokonał działu spadku po A. M. i B. M. oraz zniesienia współwłasności w ten sposób, iż całą wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego przyznał na rzecz wnioskodawczyni K. M. (1) w udziale 4/18 części oraz na rzecz uczestnika postępowania G. M. w udziale 14/18 części, bez spłaty na rzecz uczestniczki K. M. (2).

Po śmierci B. M. K. M. (1) w dniu 19 lutego 2010r. złożyła deklarację członkowską z wnioskiem o przyjęcie w poczet członków pozwanej spółdzielni po zmarłych B. M. i A. M.. Pozwana spółdzielnia do dnia dzisiejszego nie rozpatrzyła tego wniosku.

Wartość rynkowa lokalu położonego w R. przy ulicy (...) według stanu na dzień 18 czerwca 2007r. (dzień śmierci B. M.) i według cen aktualnych wynosi 94 000zł, a wartość zwaloryzowanego- według wartości rynkowej lokalu na dzień 18 czerwca 2007r. - wkładu mieszkaniowego na przedmiotowy lokal mieszkalny wynosi 65 000zł. Wkład mieszkaniowy na powyższy lokal stanowi 69,21% wartości rynkowej przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Wartość spółdzielczego lokatorskiego prawo do lokalu mieszkalnego wycenia się według wartości rynkowej lokalu.

K. M. (1) do dnia dzisiejszego mieszka w R. przy ul. (...).

Sąd Rejonowy, uwzględniając powództwo w całości, uznał że powodowi przysługuje względem pozwanej spółdzielni roszczenie o zwrot wkładu mieszkaniowego na lokal mieszkalny położony w R. przy ulicy (...) zwaloryzowany według wartości rynkowej lokalu według stanu na dzień 18 czerwca 2007r., czyli na dzień śmierci B. M.. Roszczenie powoda o zwrot zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego jest ekwiwalentem spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w R. przy ulicy (...), które wygasło po śmierci B. M.. Takie roszczenie natomiast nie przysługuje powodowi względem interwenienta ubocznego K. M. (1). Zdaniem Sądu I instancji przyjęcie zasady związania spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego z prawem do wkładu mieszkaniowego nie może prowadzić do niesłusznego wzbogacenia małżonka pozostałego przy życiu kosztem spadkobierców zmarłego małżonka. Z tego też względu ustawodawca wprowadził rozwiązanie mające na celu ochronę tych spadkobierców. Zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000r. o spółdzielniach mieszkaniowych przejście - z chwilą śmierci jednego z małżonków - spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przysługującego obojgu małżonkom na drugiego małżonka nie narusza uprawnień spadkobierców do dziedziczenia wkładu. W sytuacji, kiedy pozostały przy życiu małżonek uzyskał, jako prawo wyłącznie jemu przysługujące, wspólne dotychczas spółdzielcze prawo do lokalu, dziedziczeniu - zgodnie z zasadą związania tego prawa z prawem do wkładu mieszkaniowego - podlega jedynie wierzytelność z tytułu wkładu. Należy więc przyjąć, że spadkobiercom zmarłego małżonka przysługuje roszczenie o zapłatę określonej sumy tytułem spłaty za wkład wyłącznie względem małżonka, któremu przypadło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego. Zgodnie z art. 14 ust.1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000r. o spółdzielniach mieszkaniowych z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi. Małżonek ten, jeżeli nie jest członkiem spółdzielni, powinien w terminie jednego roku od dnia śmierci współmałżonka złożyć deklarację członkowską. Małżonkowi zmarłego członka spółdzielni przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Przepis art. 13 ust. 2 stosuje się odpowiednio. Przepis ust. 1 nie narusza uprawnień spadkobierców do dziedziczenia wkładu.

Sąd wskazał, że w niniejszej sprawie po śmierci B. M. w dniu 18 czerwca 2007r. wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w R., które przysługiwało wspólnie jemu i jego pierwszej żonie A. M. zmarłej 19 grudnia 1994r. K. M. (1) jako drugiej żonie B. M. nie przypadło spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w R., które to prawo w momencie śmierci jej męża przestało istnieć. Aktualnie K. M. (1) zamieszkuje w wymienionym lokalu faktycznie jako wdowa po B. M., ale bez tytułu prawnego, ponieważ jej statut odnośnie zamieszkania w tym lokalu nie został uregulowany przez pozwaną spółdzielnię do dnia dzisiejszego. K. M. (1) jako wdowa po B. M. może się ubiegać o przyznanie jej prawa do lokalu przy ul. (...) w R., co też uczyniła, lecz pozwana spółdzielnia nie rozpatrzyła do dnia dzisiejszego jej wniosku o przyjęcie w poczet członków pozwanej spółdzielni. Skoro wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w R., to powód G. M. jako spadkobierca B. M. nie może kierować roszczeń o zwrot wkładu mieszkaniowego do K. M. (1), ponieważ wymienionej nie przypadło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego na podstawie art. 14 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Sąd Rejonowy, odwołując się do wykładni celowościowej przepisu art. 11 ustawy o spółdzielni mieszkaniowych uznał, że podstawę zasądzenia powodowi kwoty 4 900zł tytułem 14/18 zwaloryzowanego według wartości rynkowej lokalu - wkładu mieszkaniowego na lokal mieszkalny w R. przy ulicy (...) stanowić powinien art. 11 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu przed dniem 31 lipca 2007r., czyli w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci B. M.. Wprawdzie nie jest spełniony warunek opróżnienia lokalu, ponieważ K. M. (1) w dalszym ciągu zamieszkuje w przedmiotowym lokalu, ale to wskutek okoliczności leżących po stronie pozwanej spółdzielni do dnia dzisiejszego nie został rozstrzygnięty wniosek K. M. (1) o przyjęcie w poczet członków spółdzielni złożony przez nią w lutym 2010r. Nie wiadomo, kiedy pozwana rozstrzygnie kwestię uprawnienia do otrzymania przedmiotowego lokalu. Ten stan niepewności i oczekiwania na decyzję pozwanej pozbawiłby powoda prawa w zakresie realizacji uprawnienia do otrzymania zwaloryzowanej części wkładu mieszkaniowego. Sąd Rejonowy uznał zatem, iż mimo niespełnienia warunku opróżnienia lokalu powodowi przysługuje kwota 4 900zł tytułem 14/18 zwaloryzowanego według wartości rynkowej lokalu- wkładu mieszkaniowego na lokal mieszkalny. Wartość zwaloryzowanego - według wartości rynkowej lokalu na dzień 18 czerwca 2007r. - wkładu mieszkaniowego na przedmiotowy lokal mieszkalny wynosi 65 000zł. Powodowi przysługuje tytułem zwrotu 14/18 części tej kwoty, czyli 50 555,56zł.

Apelacje od wyroku wniosła pozwana i interwenient uboczny.

Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przez Sąd nieistniejącej normy art. 11 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych według stanu prawnego obowiązującego przed dniem 31 lipca 2007r. tj. w brzmieniu niepełnym, zgodnie którym warunkiem wypłaty wartości wkładu mieszkaniowego albo jego części jest opróżnienie lokalu mieszkalnego, naruszenie art.14 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu przez przyjęcie, że K. M. (1) nie przypadło spółdzielcze prawo do lokalu, które przestało istnieć ze względu na śmierć B. M., nieważność postępowania polegającą na przyjęciu, że pozwana posiada legitymację bierną w niniejszej sprawie, gdy tymczasem spór dotyczy podziału wkładu mieszkaniowego miedzy spadkobiercami, naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegającej na uznaniu, że po śmierci B. M. wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego i że K. M. (1) jako drugiej żonie to prawo nie przysługuje, naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 278 k.p.c. przez dowolne i fragmentaryczne rozważenie materiału dowodowego w części dotyczącej wyceny nieruchomości dokonanej przez biegłą E. M. i nieuwzględnienie operatu biegłej A. K., naruszenie art. 299 k.p.c. przez pominięcie dowodu z przesłuchania stron, zwłaszcza zarządu pozwanej, o co pozwana wnioskowała, naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.. Pozwana wniosła o uchylenie wyroku w całości i odrzucenie pozwu ewentualnie o zmianę i oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Interwenient uboczny K. M. (1) w swojej apelacji zarzuciła, iż przysługuje jej prawo do spółdzielczego lokalu mieszkalnego po zmarłym mężu, gdzie stale przebywa jako współmałżonek, ponadto nie uchyla się od rozliczenia wkładu ze współspadkobiercami, ale żądana przez powoda kwota jest znacznie wyższa niż wartość rynkowa lokalu. Wniosła o uchylenie wyroku i oddalenie żądań powoda.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje musiały odnieść skutek albowiem zasadniczo zarzuty apelacji okazały się trafne.

Stan faktyczny ustalony prze Sąd Rejonowy był w zasadzie bezsporny i należy go podzielić. Nie można natomiast zgodzić się z wnioskami Sądu I instancji. Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przysługiwało wyłącznie B. M. po śmierci jego pierwszej zony. W lokalu tym razem z nim zamieszkała jego druga żona K. M. (1) i mieszka tam do chwili obecnej. Kwestie praw przysługujących do tego lokalu należy ocenić zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 grudnia 2000r. o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci B. M. tj. w dniu 18 czerwca 2007r. W myśl art.15 ust.2 i 4 w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w następstwie ustania członkostwa lub niedokonania czynności, o których mowa w art. 14, roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przysługują zamieszkałym razem z byłym członkiem: małżonkowi, dzieciom i innym osobom bliskim. Do zachowania tego roszczenia, konieczne jest złożenie w terminie jednego roku deklaracji członkowskiej wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. W wypadku zgłoszenia się kilku uprawnionych, rozstrzyga sąd w postępowaniu nieprocesowym. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego przez spółdzielnię terminu wystąpienia do sądu, wyboru dokonuje spółdzielnia. Zgodnie z art. 15 ust. 6 w wypadku wygaśnięcia roszczeń lub braku uprawnionych osób, spółdzielnia zwraca uprawnionej osobie wniesiony wkład mieszkaniowy albo jego wniesioną część, zwaloryzowane na zasadach określonych w art. 11 ust. 2. Jest poza sporem ,iż K. M. (1) złożyła w ustawowym terminie deklarację członkowską, poza sporem postaje także iż jako jedyna z kręgu uprawnionych osób spełnia przesłanki określone w art. 15 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ponieważ tylko ona zamieszkiwała wspólnie z byłym członkiem spółdzielni swoim mężem B. M.. Brak zatem przesłanek ustawowych z art. 15 ust. 6 do zwrotu przez pozwaną wkładu mieszkaniowego.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 31 lipca 2007r. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego wygasa z chwilą ustania członkostwa oraz w innych wypadkach określonych w niniejszym rozdziale. W wypadku gdy przysługuje ono małżonkom, wygaśnięcie prawa następuje z chwilą ustania członkostwa obojga małżonków. W wypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielnia zwraca zgodnie z postanowieniami statutu osobie uprawnionej wniesiony wkład mieszkaniowy albo jego wniesioną część, zwaloryzowane według wartości rynkowej lokalu. W rozliczeniu tym nie uwzględnia się długu obciążającego członka z tytułu przypadającej na niego części zaciągniętego przez spółdzielnię kredytu na sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu wraz z odsetkami, o którym mowa w art. 10 ust. 3. Warunkiem wypłaty wartości wkładu mieszkaniowego albo jego części jest opróżnienie lokalu, o którym mowa w art. 7 ust. 1. Przepis art. 11 ust. 2 należy odczytywać łącznie z art. 15 ust. 6, a zatem obowiązek wypłaty zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego spoczywa na spółdzielni tylko w przypadku gdy wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego i brak jest osób uprawnionych, które mogą złożyć deklaracje o przyjęciu w poczet członków spółdzielni, a lokal został opróżniony. Sąd Rejonowy pominął wyżej cytowane regulacje, czym dopuścił się naruszenia prawa materialnego.

W świetle wyżej opisanego stanu prawnego Sąd Okręgowy uznał, że brak jest po stronie pozwanej legitymacji biernej, a żądanie zwrotu części wkładu mieszkaniowego przypadającego powodowi jako współspadkobiercy należy ocenić jako rozliczenie pomiędzy spadkobiercami. Należy jednak wskazać, iż wbrew twierdzeniom apelacji błędne przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż pozwana posiada legitymację bierną w niniejszym procesie nie powoduje nieważności postępowania.

Sąd Rejonowy w Raciborzu, dokonując w sprawie o sygn. I Ns 209/11 działu spadku po B. M. nie mógł orzec w sposób sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi przepisami ustawy o spółdzielniach mieszkaniowym i postanowienie Sądu Rejonowego w części dotyczącej podziału wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego należy ocenić jako ekspektatywę wierzytelności, która powstanie wówczas gdy spełnią się wyżej opisane przesłanki do zwrotu zwaloryzowanego wkładu prze Spółdzielnie Mieszkaniową. W przeciwnym razie tylko K. M. (1) jako osoba uprawniona do wstąpienia do spółdzielni mieszkaniowej ma obowiązek rozliczenia się z pozostałymi spadkobiercami swojego męża.

W świetle wyżej wskazanego stanowiska Sądu odwoławczego pozostałe zarzuty apelacji nie maja już znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze na mocy art. 386 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania za obie instancje zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu tj. na podstawie art. 98 k.p.c. zasadzając na rzecz powódki kwotę 617zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego z opłatą od pełnomocnictwa oraz na mocy art. 98 i 108 k.p.c. kwotę 545 zł na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego, na które złożyła się opłata od apelacji oraz wynagrodzenie radcy prawnego pozwanej oraz na rzecz interwenienta ubocznego opłatę od apelacji.

SSR (del.) Marcin Rak SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Lucyna Morys - Magiera