Pełny tekst orzeczenia

361/4/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 8 lipca 2014 r.

Sygn. akt Ts 67/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Mirosław Granat,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.B. w sprawie zgodności:

art. 36 ust. 1 i 3 oraz art. 37 ust. 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, ze zm.) z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE





W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 5 marca 2014 r. (data nadania) W.B. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 36 ust. 1 i 3 oraz art. 37 ust. 9 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. poz. 647, ze zm.; dalej: u.p.z.p.) z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 21 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości dochodzenia od gminy odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, przez właściciela, który został wywłaszczony z nieruchomości na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 687, ze zm.: dalej: ustawa o inwestycjach drogowych).


Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. W 1996 r. skarżący zakupił działkę nr 3564/361 o powierzchni 10 153 m3. Oświadczył, że przeznacza ją na cele produkcji rolnej, do której dotychczas była wykorzystywana. Działka objęta była planem zagospodarowania przestrzennego sołectwa Piasek z 28 maja 1986 r.


W dniu 26 kwietnia 2001 r. został zatwierdzony nowy plan zagospodarowania przestrzennego części terenu miasta Pszczyny. Wszedł on w życie 28 maja 2001 r. W planie tym działka skarżącego została przeznaczona na tereny tras komunikacyjnych, tereny upraw polowych i tereny usług komercyjnych. W dniu 31 lipca 2001 r. Województwo Śląskie i Gmina Pszczyna zawarły porozumienie w sprawie zmiany planu zagospodarowania przestrzennego w celu realizacji północnej obwodnicy Pszczyny. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części terenu miasta Pszczyny weszła w życie 28 marca 2003 r. W planie tym działka skarżącego nr 3564/361 została przeznaczona na tereny tras komunikacyjnych, tereny upraw polowych i tereny usług komercyjnych. Zmiana planu związana z decyzją o lokalizacji budowy północnej obwodnicy Pszczyny, doprowadziła do ograniczenia lub wyłączenia dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości przez skarżącego. Skarżący, w związku z tą zmianą, kilkakrotnie zwracał się do gminy Pszczyna o zamianę lub wykup całej jego nieruchomości.


Decyzją Burmistrza Pszczyny z 7 grudnia 2006 r. działka nr 3564/361 została podzielona na niezbędne do budowy obwodnicy działki o numerach ewidencyjnych: 5609/361, 5610/361 i 5611/361.


Skarżący wystąpił z powództwem o zobowiązanie gminy Pszczyna do złożenia oświadczenia woli i o zapłatę. Skarżący wniósł o nakazanie gminie Pszczyna wykupienia od niego całej nieruchomości składającej się z działek o numerach ewidencyjnych: 5609/361, 5610/361 i 5611/361 za określoną kwotę i o zasądzenie na jego rzecz ustawowych odsetek oraz odszkodowania za niezgodne z prawem postępowanie pozwanej.


Gmina ostatecznie uznała żądanie w części dotyczącej wykupu działek o numerach 5609/361 i 5611/361 za cenę ustaloną w operatach szacunkowych biegłych sądowych, a w pozostałej części wniosła o oddalenie powództwa.


W wyroku z 5 lipca 2011 r. (sygn. akt I C 7/08) Sąd Okręgowy w Katowicach – I Wydział Cywilny zobowiązał pozwaną do zawarcia ze skarżącym w terminie do 30 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku umowy wykupu położnej w Pszczynie nieruchomości gruntowej składającej się z działek o numerach ewidencyjnych 5609/361 oraz 5611/361. Ponadto zasądził od pozwanej ustawowe odsetki, w pozostałej zaś części powództwo oddalił oraz orzekł o kosztach.


Od powyższego wyroku obie strony złożyły apelacje. Wyrokiem z 20 lipca 2012 r. (sygn. akt I ACa 853/11) Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach w ten sposób, że oddalił powództwo z powodu ujawnienia się w postępowaniu apelacyjnym nowych okoliczności. Decyzją z 9 sierpnia 2011 r. (nr 11/2011) Wojewoda Śląski udzielił zezwolenia na realizację inwestycji drogowej pod nazwą „Budowa północnej obwodnicy miejscowości Pszczyna – rejon projektowanego węzła drogowego DK 1 z DW 935”. Wojewoda zatwierdził również podział nieruchomości wyznaczony liniami rozgraniczającymi teren, a także sam projekt budowlany. W wyniku tej decyzji wchodząca w skład nieruchomości powoda działka nr 5610/361 została podzielona na następne dwie działki o numerach: 5952/361 i 5953/361. Spośród gruntów powoda w liniach rozgraniczających pas drogowy znalazły się działki o numerach 5609/361 i 5611/361 oraz nowo utworzona działka nr 5952/361. Druga nowo utworzona działka nr 5953/361 znalazła się poza tymi liniami, ale w obszarze podlegającym ograniczeniu w korzystaniu. Decyzją z 26 stycznia 2012 r. Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej utrzymał w mocy powyższą decyzję Wojewody Śląskiego. Zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy o inwestycjach drogowych Skarb Państwa nabył z mocy prawa części nieruchomości skarżącego w zakresie działek oznaczonych numerami: 5609/361, 5611/361 i 5352/361, a skarżący utracił własności tej części nieruchomości. W konsekwencji tych ustaleń Sąd Apelacyjny w Katowicach uznał, że skoro skarżący nie jest już właścicielem tych działek, to przestało mu przysługiwać przewidziane w art. 36 ust. 1 pkt 2 u.p.z.p. roszczenie o ich wykup, co musiało prowadzić do oddalenia powództwa w części dotyczącej zarówno wykupu, jak i odsetek od ceny wykupu. Ponadto sąd odrzucił apelację gminy Pszczyna w części, w jakiej zmierzała ona do zmiany wyroku przez zasądzenie na jej rzecz od skarżącego kosztów postępowania w pierwszej instancji. Sąd oddalił apelację skarżącego i zasądził od niego na rzecz pozwanej gminy koszty postępowania apelacyjnego. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach doręczono skarżącemu 30 sierpnia 2012 r.


Na powyższe orzeczenie skarżący wniósł skargę kasacyjną. Postanowieniem z 7 listopada 2013 r. (sygn. akt V CSK 78/13) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Postanowienie to doręczono skarżącemu 5 grudnia 2013 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący zakwestionował zgodność art. 36 ust. 1 i 3 oraz art. 37 ust. 9 u.p.z.p., w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują możliwości dochodzenia odszkodowania od gminy z tytułu obniżenia wartości nieruchomości oraz odsetek, przez właściciela który w toku postępowania sądowego przeciw gminie został wywłaszczony z nieruchomości na podstawie ustawy o inwestycjach drogowych z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 21 ust. 2 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy uniemożliwiają tym samym właścicielowi uzyskanie słusznego odszkodowania i zamykają drogę sądową dochodzenia naruszonych praw i wolności, co w rezultacie prowadzi do naruszenia zasady równej ochrony prawnej właścicieli. Jak podnosi skarżący, ustawodawca nie zagwarantował równych praw właścicielom nieruchomości w przypadku niekorzystnych zmian w planie zagospodarowania przestrzennego. Właściciele, którzy dobrowolnie zbyli nieruchomość i nie skorzystali z uprawnień wynikających z art. 36 ust. 1 u.p.z.p., mają możliwość domagania się od gminy, na podstawie art. 36 ust. 3 u.p.z.p., odszkodowania z tytułu obniżenia wartości ich nieruchomości. W innej sytuacji są właściciele, którzy, podobnie jak skarżący, w toku postępowania sądowego dotyczącego dochodzenia roszczeń na gruncie art. 36 ust. 1 u.p.z.p., wbrew swojej woli zostali wywłaszczeni na podstawie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Nie mają oni bowiem możliwości dochodzenia odszkodowania z tytułu obniżonej wartości nieruchomości. Sytuacji tej nie rekompensuje odszkodowanie, jakie przysługuje im na podstawie ustawy o inwestycjach drogowych. Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 1 tejże ustawy wysokość odszkodowania ustala się według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przez organ I instancji oraz według wartości tej nieruchomości z dnia, w którym ustalono wysokość odszkodowania. Innymi słowy, szacując wysokość odszkodowania, organ bierze pod uwagę przeznaczenie nieruchomości w planie zagospodarowania przestrzennego obowiązującym w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji, nie uwzględnia zaś przeznaczenia nieruchomości przewidzianego w poprzednim planie zagospodarowania przestrzennego. Oznacza to, że odszkodowanie, jakie można uzyskać na podstawie ustawy o inwestycjach drogowych, nie odzwierciedla niekorzystnej dla wywłaszczonego właściciela wcześniejszej zmiany przeznaczenia nieruchomości w planie zagospodarowania przestrzennego. Jednocześnie właściciel ten nie może dochodzić stosowanej rekompensaty na gruncie u.p.z.p. – mimo zasadności wysuniętych roszczeń – ponieważ właścicielem z mocy prawa (zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy o inwestycjach drogowych) staje się Skarb Państwa.

Zdaniem skarżącego to, że od Skarbu Państwa nie można uzyskać pełnej rekompensaty za utratę nieruchomości, jest niezgodne z zasadą słusznego odszkodowania wyrażoną w art. 21 ust. 2 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego brak analogicznej do art. 36 ust. 3 u.p.z.p. gwarancji dochodzenia odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości w przypadku właścicieli, którzy zostali wywłaszczeni, uniemożliwia dochodzenie naruszonych praw i wolności na drodze sądowej oraz narusza równą ochronę prawa własności.





Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:




Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie zostało uwarunkowane spełnieniem przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Oznacza to, że uprzednio konieczne jest uzyskanie orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia, co w postępowaniu cywilnym obejmuje prawomocny wyrok lub postanowienie. Konstytucja i ustawa o TK nie wymagają natomiast użycia środków o charakterze nadzwyczajnym (np. kasacja w sprawach karnych, skarga o wznowienie postępowania, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego rozstrzygnięcia, czy też wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji), których wniesienie jest uzależnione od spełnienia szczególnych wymagań. Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę postępowania cywilnego, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym, przysługującym w szczególnych sytuacjach, środkiem wzruszania prawomocnych orzeczeń. Uruchomienie kasacyjnych kompetencji Sądu Najwyższego pozostaje poza zakresem wymogu wyczerpania drogi prawnej. Jak wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, termin wniesienia skargi konstytucyjnej biegnie od daty doręczenia skarżącemu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, niezależnie od tego, czy w sprawie może jeszcze zostać złożona skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego (zob. postanowienia TK z 16 maja 2007 r., Ts 99/06 i Ts 105/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 119 i 123 oraz 23 października 2009 r., Ts 391/08, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 342).

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że ostatecznym orzeczeniem w rozpoznawanej sprawie jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 20 lipca 2012 r. (sygn. akt I ACa 583/11), doręczony skarżącemu 30 sierpnia 2012 r. Od daty doręczenia tego orzeczenia rozpoczął bieg trzymiesięczny termin złożenia skargi konstytucyjnej do Trybunału. W konsekwencji termin wniesienia skargi konstytucyjnej w analizowanej sprawie upłynął ostatecznie 30 listopada 2012 r. Nie ulega zatem wątpliwości, że skoro rozpoznawana skarga konstytucyjna została wniesiona 5 marca 2014 r., to tym samym trzymiesięczny termin – przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK – został przekroczony. Okoliczność ta jest samodzielną przesłanką odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.




W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.