Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 99/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z powództwa ZASP
przeciwko S. sp. z o.o.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 10 grudnia 2004 r.,
na rozprawie
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 października 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanej 600
(sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 21 maja 2003 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo
ZASP przeciwko S. sp. z o.o. o zasądzenie kwoty 10 000 zł z odsetkami
ustawowymi tytułem wynagrodzenia za eksploatację wykonań aktorów oraz
świadczeń reżyserów i scenografów teatralnych, należnych powodowi jako
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi za okres do dnia
31 grudnia 2002 r., oraz o zakazanie eksploatacji artystycznych wykonań aktorów
i świadczeń reżyserów i scenografów teatralnych bez zawarcia stosownej umowy
z powodem. Rozstrzygnięcie to zostało oparte na następujących ustaleniach
i ocenach. Pozwana spółka jest operatorem sieci kablowej, w ramach swej
działalności nie wytwarzała własnych programów, a jedynie rozprowadzała w sieci
kablowej programy radiowe i telewizyjne nadawane przez inne podmioty. Powód
jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Decyzją Ministra
Kultury i Sztuki z dnia 20 października 1998 r. udzielono mu zezwolenia na
zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi reżyserów teatralnych i scenografów
teatralnych oraz prawami pokrewnymi artystów wykonawców, aktorów, solistów
śpiewaków i tancerzy. Zezwolenie to nie dotyczy jednak pola równoczesnego
i integralnego nadania utworu nadawanego przez inną organizację radiową lub
telewizyjną, w przeciwieństwie do zezwolenia udzielonego np. SA ZAiKS i STL.
Z treści art. 105 ustawy o prawach autorskich w poprzednio obowiązującym
brzmieniu wynika domniemanie, że organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi jest uprawniona do zbiorowego zarządzania tymi prawami i prawami
pokrewnymi w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem
oraz, że ma legitymację procesową w tym zakresie. Domniemanie to ma charakter
usuwalny.
Roszczenie, z jakim wystąpił powód, miało oparcie w art. 21 ust. 4 prawa
autorskiego, obecnie kwestię tę reguluje art. 21 ust. 3. Przepis ten upoważnia
operatorów sieci kablowej do reemisji w sieciach kablowych utworów nadawanych
w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy
3
zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
i prawami pokrewnymi. Reemitowaniem jest, zgodnie z art. 6 pkt 5 prawa
autorskiego, rozpowszechnianie utworu przez inny podmiot niż pierwotnie nadający
drogą przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji radiowej lub
telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do
powszechnego odbioru. Jest to, w ocenie Sądu Okręgowego, inne pole eksploatacji
niż nadawanie programu. Tego pola eksploatacji nie obejmowało zezwolenie na
zarządzanie zbiorowymi prawami autorskimi wydane powodowi dnia
20 października 1998 r. O istnieniu takiego uprawnienia nie może przesądzać fakt,
że powód posługuje się tabelami wynagrodzeń, są one bowiem wtórne w stosunku
do zezwolenia. W konsekwencji uznał Sąd Okręgowy, że pozwana spółka nie miała
obowiązku zawarcia umowy licencyjnej z powodem.
Apelację wniesioną od powyższego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem
z dnia 7 października 2003 r. Sąd ten podzielił pogląd, że reemisja programów
radiowych i telewizyjnych w sieci kablowej jest odrębnym polem eksploatacji praw
autorskich i tak była traktowana także w ustawie – Prawo autorskie w brzmieniu
obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r. (art. 24 ust. 3 i 4). Podzielił również
pogląd, że zakres zarządzania prawami autorskimi przez organizacje zbiorowego
zarządzania w zakresie pól eksploatacji i rodzaju utworów powinien wynikać z treści
zezwolenia. Zezwolenie wydane powodowi obejmowało uprawnienie do zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi reżyserów teatralnych i scenografów teatralnych
na następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie, b) zwielokrotnianie
jakąkolwiek techniką, c) wprowadzanie do obrotu, d) najem, e) dzierżawa i f)
publiczne odtwarzanie oraz nadawanie, jeśli nie są dokonywane za pomocą
wprowadzonego do obrotu egzemplarza. Obejmowało także zarządzanie prawami
pokrewnymi artystów wykonawców na tych samych polach eksploatacji, a ponadto
na polu: g) nadawania za pomocą wizji lub fonii przewodowej lub bezprzewodowej
przez stację naziemną i h) nadawania za pomocą satelity. Ponadto w zezwoleniu
wydanym powodowi widniało uprawnienie do pobierania wynagrodzenia z tytułu 1)
nadawania i publicznego odtwarzania artystycznych wykonań za pomocą
wprowadzonego do obrotu egzemplarza i 2) rozpowszechniania utworu
audiowizualnego w kinach, najmu, dzierżawy oraz publicznego odtwarzania
4
utworów audiowizualnych dla odtwórców głównych ról. W zezwoleniu tym nie ma
mowy o takim polu eksploatacji praw autorskich i pokrewnych, jakim jest reemisja.
Powód nie wystąpił, choć mógł to uczynić, o zezwolenie obejmujące również to
pole eksploatacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, o zezwoleniu na zarządzanie
prawami autorskimi na tym polu nie świadczy fakt uzyskania przed dniem 1
stycznia 2003 r. tabel wynagrodzeń także dla pola reemisja, bowiem dla oceny
przesłanek z art. 105 prawa aut. znaczenie ma treść wydanego konkretnemu
podmiotowi zezwolenia na wykonywanie zbiorowego zarządu prawami autorskimi,
a nie treść zatwierdzonych tabel wynagrodzeń, jakimi się ten podmiot posługuje.
Sąd zwrócił również uwagę że zezwolenie na wykonywanie zbiorowego zarządu
prawami autorskimi jest wydawane w formie decyzji administracyjnej, zatem
podstawą oceny zakresu zezwolenia może być wyłącznie treść decyzji, a nie
wyjaśnienia Ministerstwa Kultury i Sztuki. Wątpliwości co do treści decyzji mogą być
wyjaśnione w drodze wykładni, dokonanej przez organ, który ją wydał, wyłączne na
żądanie organu egzekucyjnego lub strony (art. 113 § 2 k.p.a.). Powód uzyskał w
trybie art. 155 k.p.a. decyzję z dnia 18 czerwca 2003 r. stwierdzającą jego
uprawnienie do zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi na polu
reemisji. Nie znaczy to jednak, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że takie uprawnienie
miał już poprzednio. W tej sytuacji powód musiałby wykazać, że przed wydaniem
tej decyzji twórcy i artyści wykonawcy powierzyli mu zarząd ich prawami autorskimi
i prawami pokrewnymi na polu reemisja, czego jednak nie uczynił.
Wyrok powyższy zaskarżył powód kasacją opartą na obu podstawach
kasacyjnych określonych w art. 3931
k.p.c. W ramach pierwszej z nich zarzucał
naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 86 ustawy – Prawo
autorskie i uznanie, że pole eksploatacji „nadawanie” wymienione w tym przepisie
nie obejmuje swoim zakresem „reemisji”; art. 50 pkt 12 tej ustawy przez uznanie, że
równoczesne i integralne nadanie utworu nadanego przez inną organizację
telewizyjną lub radiową nie jest rodzajem nadawania i nie mieści się w zbiorczym
pojęciu „nadanie”, art. 105 ust. 1 przez uznanie, że domniemanie dotyczy jedynie
pól eksploatacji wymienionych w zezwoleniu na zbiorowe zarządzanie danej
organizacji oraz przez uznanie, że decyzja uprawniająca organizację do
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi dotyczy
5
wyłącznie okresu począwszy od daty uzyskania zezwolenia i nie umożliwia
dochodzenia należnych wynagrodzeń za okres sprzed uzyskania takiej decyzji.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucał naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, art. 218 § 2 k.p.c. przez
nieuznanie zasadności zarzutu apelacyjnego dotyczącego oddalenia wniosku
dowodowego, art. 328 § 2 k.p.c. przez nieustosunkowanie się do zarzutów apelacji.
W konkluzji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(tekst jedn. Dz. U. z 2000 r., nr 80, poz. 904; dalej – pr. aut.) w art. 105 wprowadza
domniemanie uprawnienia organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
do zarządzania i ochrony praw autorskich lub pokrewnych, przy czym, jak wyraźnie
wynika z treści przepisu, domniemanie to dotyczy pól eksploatacji objętych
zbiorowym zarządzaniem. Istotą tego domniemania jest zwolnienie organizacji
zbiorowego zarządzania od obowiązku wykazywania upoważnienia do
reprezentacji w procesie o ochronę praw autorskich lub pokrewnych, jednakże
jedynie na tych polach eksploatacji, które objęte są zezwoleniem Ministra Kultury i
Sztuki. Nie można podzielić zarzutu, że zakres domniemania wynika z umów
zawieranych z twórcami i artystami wykonawcami, zatem zakres zbiorowego
zarządzania nie musi być tożsamy z treścią zezwolenia. Wniosek taki bowiem jest
nie do przyjęcia w świetle art. 104 pr. aut. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjęto, że o zakresie domniemania rozstrzyga treść zezwolenia (por. wyrok z dnia
20 maja 1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 2000, nr 1, poz. 6, wyrok z dnia 8 grudnia
2000 r., I CKN 971/98, OSNC 2001, nr 6, poz. 97). Wniosek taki wynika z faktu, że
dla podjęcia działalności mającej na celu ochronę twórców i artystów wykonawców
nie wystarcza zawarcie z nimi umowy, ale niezbędne jest uzyskanie zezwolenia
(art. 104 ust. 2 pkt 2 i ust. 3). Przemawia za nim ponadto zawarty w art. 104 ust. 6
nakaz ogłaszania decyzji Ministra Kultury i Sztuki o udzieleniu lub cofnięciu
zezwolenia w Monitorze Polskim. Ogłoszenie decyzji z jednej strony daje niezbędną
wiedzę uprawnionym do ochrony praw autorskich i pokrewnym o zakresie ich
ochrony, z drugiej strony daje wiedzę osobom trzecim o zakresie obowiązków, jakie
6
muszą spełnić na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania. Zezwolenie, o jakim
mowa w art. 104 ust. 3 pr. aut., udzielane jest w formie decyzji administracyjnej.
Treścią decyzji jest, jak wynika z art. 104 k.p.a., załatwienie sprawy, a więc
rozstrzygnięcie o jej istocie, czyli, jak to określa się w doktrynie prawa
administracyjnego, orzeczenie co do tych interesów prawnych lub obowiązków,
które legitymowały określone osoby do udziału w postępowaniu administracyjnym
jako strony. O treści decyzji stanowi jej sentencja. Uzasadnienie decyzji jest jej
elementem obowiązkowym, służy wyjaśnianiu toku myślenia prowadzącego do
zastosowania konkretnego przepisu prawa, nie stanowi jednak treści decyzji. Jeżeli
zatem treść decyzji nasuwa wątpliwości odnośnie do zakresu rozstrzygnięcia, to ich
usunięcie może nastąpić jedynie w drodze postanowienia, o jakim mowa w art. 113
k.p.a. Takie postanowienie, jak wyraźnie wynika z treści tego przepisu, wydaje
organ na żądanie strony lub organu egzekucyjnego. Dlatego też nietrafny jest
zarzutu naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 217 § 2 k.p.c. poprzez oddalenie
wniosku dowodowego o zwrócenie się do Ministra Kultury i Sztuki o wyjaśnienie,
czy decyzja z dnia 20 października 1998 r. uprawniała ZASP do zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi w zakresie w niej nie wymienionym.
Na rozprawie kasacyjnej skarżący złożył taką decyzję, powoływanie się na ten
dowód jest jednak oczywiście spóźnione i dla rozstrzygnięcia kasacji żadnego
skutku wywołać nie może. W sytuacji zatem, w której treść zezwolenia rozstrzyga o
zakresie domniemania organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
i pokrewnymi, a treść ta nie daje podstawy do przyjęcia, że zezwolenie dotyczyło
również pola eksploatacji określonego jako równoczesne i integralne nadanie
utworu nadawanego przez inną stację radiową lub telewizyjną, trafnie uznał Sąd
Apelacyjny, że w tym zakresie domniemanie określone w art. 105 pr. aut. zostało
obalone. Również w literaturze przedmiotu uznaje się, że zakres zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, ze względu na który ma
miejsce ubieganie się o zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki, powinien być
określony nie tylko poprzez wskazanie kategorii dóbr (kategorii utworów,
artystycznych wykonań, nagrań lub nadań), ale i przez ścisłe określenie pól
eksploatacji, w odniesieniu do których zbiorowe zarządzanie ma miejsce, bowiem
odniesienie zbiorowego zarządzania do określonych pól eksploatacji wynika
7
z ogólnej zasady prawa autorskiego, że wszelkie czynności mające za przedmiot
prawa majątkowe do utworów oraz artystycznych wykonań powinny zawierać
wskazanie pól eksploatacji, do których się odnoszą.
Nie można podzielić również zarzutu naruszenia art. 50 pkt 12 pr. aut. przez
błędną wykładnię pojęcia „nadawanie” polegającą na uznaniu, że nie mieści się
w nim równoczesne i integralne nadanie utworu nadanego przez inną stację
radiową lub telewizyjną. Ustawa o pr. aut. w pierwotnym brzmieniu nie zawierała
definicji pojęć „nadawanie” i „reemitowanie”. Dopiero nowelizacja ustawy dokonana
ustawą z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych (Dz. U. 2002 r., nr 197, poz. 1662), która weszła w życie
w dniu 1 stycznia 2003 r. zdefiniowała nadawanie utworu jako jego
rozpowszechnianie drogą emisji radiowej lub telewizyjnej, prowadzonej w sposób
bezprzewodowy (naziemny lub satelitarny) lub w sposób przewodowy,
a reemitowanie utworu jako jego rozpowszechnianie przez inny podmiot niż
pierwotnie nadający, drogą przejmowania w całości i bez zmian programu
organizacji radiowej lub telewizyjnej oraz równoczesnego i integralnego
przekazywania tego programu do powszechnego odbioru. Ustawa w poprzednim
brzmieniu nie znała pojęcia „reemitowanie” i posługiwała się pojęciem „nadanie”.
Nie można jednak uznać, że brak takiego rozróżnienia świadczył o tym, że pojęcie
nadanie należało traktować jako zbiorcze, obejmujące również reemitowanie
utworów przez stacje telewizji kablowej. W przepisach ustawy w pierwotnym
brzmieniu bowiem istniało rozróżnienie pojęć „nadanie” oraz „równoczesne
i integralne nadanie”. I tak w art. 50, określającym przykładowo pola eksploatacji,
wymienia się w pkt. 10 „nadanie za pomocą wizji lub fonii przewodowej lub
bezprzewodowej przez stację naziemną”, w pkt. 11 „nadanie za pośrednictwem
satelity”, a w pkt. 12 „równoczesne i integralne nadanie utworu nadawanego przez
inną organizację radiową lub telewizyjną”. Są to zatem różne pola eksploatacji,
z samego zresztą przepisu wyraźnie wynika, że określa odrębne pola eksploatacji.
Trzeba zwrócić też uwagę na przepis art. 24 ust. 3 pr. aut. w pierwotnym brzmieniu,
który zezwalał operatorom sieci kablowych na równoczesne i integralne
rozpowszechnianie utworów nadawanych przez inne organizacje radiowe
i telewizyjne, pod określonymi warunkami. Jeżeli zatem już w pierwotnym
8
brzmieniu ustawy pojęcia „nadania” i „równoczesnego i integralnego nadania” nie
były tożsame i dotyczyły odrębnych pól eksploatacji, a wydane na podstawie tej
ustawy zezwolenie nie obejmuje pola eksploatacji w postaci „równoczesnego
i integralnego nadania”, to trudno podzielić twierdzenie skarżącego, że i w tym
zakresie zezwolenie zostało udzielone. Trafnie przy tym ustaliły orzekające
w sprawie Sądy, że inne organizacje zbiorowego zarządzania uzyskiwały
zezwolenia na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi i prawami pokrewnymi na
polach eksploatacji określonych w art. 50 pkt 10,12 i 12 ustawy, było to zatem
możliwe i stosowane. Trafnie również uznały, że fakt posługiwania się przez
skarżącego zatwierdzonymi tabelami wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub
artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem (art. 108 pr. aut.) nie
świadczy o posiadaniu przez skarżącego zezwolenia w omawianym zakresie.
Niezależnie od tego, że zatwierdzenie tabel jest czynnością wtórną w stosunku do
zezwolenia, trzeba zwrócić też uwagę, że ustawa o pr. aut., chociaż jej celem jest
przede wszystkim ochrona praw twórców i wykonawców, ma również na uwadze
ochronę uprawnionych interesów osób trzecich korzystających z cudzej twórczości.
Podmioty te nie będąc stroną postępowania w przedmiocie zatwierdzania tabel
wynagrodzeń nie mają żadnego wpływu na ich wysokość (nie zmienia tego nawet
możliwość odwołania się w wypadkach określonych w art. 108 ust. 5 i 6 do sądu
powszechnego, ta możliwość dotyczy bowiem tylko sporów dotyczących
stosowania zatwierdzonych tabel). Tym bardziej więc nie można uznać, by obciążał
je obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi w sytuacji, gdy wydane tej organizacji zezwolenie danego pola
eksploatacji nie obejmuje. Przepis art. 24 ust. 4 pr. aut. w brzmieniu sprzed
nowelizacji z dnia 28 października 2002 r. przewidywał obowiązek zapłaty
wynagrodzenia przez operatorów sieci kablowych na rzecz uprawnionych, o tym
jednak, czy uprawnionym jest organizacja zbiorowego zarządzania, czy sami
twórcy lub artyści wykonawcy, przesądza, jak to już wyżej stwierdzono, treść
zezwolenia, o jakim mowa w art. 104.
Nie są trafne także zarzuty podniesione w ramach drugiej podstawy
kasacyjnej. Zarzut naruszenia art. 217 § 2 oceniony został już wyżej, przy
omówieniu kwestii związania sądu treścią decyzji administracyjnej. Zarzut
9
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. niezależnie od tego, że jak wielokrotnie wyjaśniał Sąd
Najwyższy w zasadzie nie może stanowić samodzielnej podstawy kasacji, chyba że
ocena dowodów dokonana przez sąd drugiej instancji jest rażąco wadliwa lub
sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania, jest też nietrafny. Sąd Apelacyjny
nie odrzucił bowiem twierdzenia skarżącego, że zawierał z poszczególnymi
twórcami umowy o ochronę praw autorskich lub pokrewnych również w zakresie
pola eksploatacji określonego w art. 50 pkt. 12 pr. aut., ustalił jedynie, że tego pola
eksploatacji nie obejmowało udzielone mu zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki.
Uprawnienie powoda do dochodzenia roszczeń z tego tytułu może wynikać z umów
z poszczególnymi twórcami, skarżący jednak swoje prawo wywodził nie
z konkretnych umów, (chociaż kilka z tych umów złożył do akt sprawy), ale
z uprawnienia określonego w art. 105 pr. aut. i uzyskanie zezwolenia na zbiorowe
zarządzanie prawami autorskimi lub pokrewnymi stanowiło podstawę faktyczną
roszczenia, a nie upoważnienie do reprezentacji w procesie udzielone przez
poszczególnych twórców i wykonawców. Nie jest w końcu zasadny zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Przepis ten reguluje postępowanie
pierwszoinstancyjne i do postępowania odwoławczego ma zastosowanie jedynie
odpowiednio, poprzez odesłanie zawarte w art. 391 k.p.c., którego naruszenia
skarżący nie zarzucał. Ponadto, uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego, wbrew
podnoszonym w kasacji zarzutom zawiera odniesienie się do zarzutów
apelacyjnych w niezbędnym zakresie, podobnie jak i wyjaśnienie podstawy prawnej
rozstrzygnięcia.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c.,
a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c.