Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 299/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa M. i K. małżonków R.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "J."
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16 grudnia 2004 r.,
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w C.
z dnia 3 lutego 2004 r., sygn. akt [...],
zmienia zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Rejonowego w C. z
dnia 9 października 2003 r. w ten sposób, że
1) oddala powództwo,
2) zasądza od powodów na rzecz pozwanej kwotę 2.418,40
(dwa tysiące czterysta osiemnaście 40/100) tytułem zwrotu
części kosztów procesu za wszystkie instancje.
2
Uzasadnienie
Powodowie domagali się od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej zapłaty
kwoty 15.855,- złotych tytułem zwrotu wkładu budowlanego wniesionego w związku
z wybudowaniem i przydzieleniem im miejsca postojowego w garażu Spółdzielni.
Twierdzili, że umowa dotycząca w/w miejsca postojowego była nieważna
ponieważ przewidywała ustanowienie na ich rzecz ograniczonego prawa
rzeczowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do miejsca
postojowego, co było niedopuszczalne.
Podnieśli, że zawierali umowę w przekonaniu, iż będą uprawnieni do zbycia
miejsca postojowego. Okazało się to niemożliwe wobec odmowy ze strony
notariusza sporządzenia umowy sprzedaży. Stan faktyczny był w sprawie
bezsporny. Dnia 4 lutego 1998 r. strony zawarły umowę, na podstawie której
pozwana zobowiązała się przydzielić powodom miejsce postojowe w garażu przy
ul. O. w C. na zasadach spółdzielczego własnościowego prawa do miejsca
postojowego i według warunków przewidzianych w Regulaminie i Statucie
Spółdzielni oraz Prawie Spółdzielczym, a powodowie zobowiązali się ponieść
koszty wybudowania miejsca postojowego oraz użytkować miejsce postojowe
zgodnie z jego przeznaczeniem i uiszczać koszty eksploatacji. Po wpłaceniu
wkładu budowlanego powodowie otrzymali w lutym 2000 r. przydział na miejsce
postojowe nr 68 w podziemnym garażu Spółdzielni i korzystali z tego miejsca do
czasu sprzedaży w 2002 roku spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu
mieszkalnego w C. przy ul. O. 3 m 5. Sąd Rejonowy w C. wyrokiem z dnia 9
października 2003 r. uwzględnił powództwo, a Sąd Okręgowy w C. zaskarżonym
wyrokiem oddalił apelację pozwanej. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego, że obowiązujące w czasie zawierania przez strony umowy przepisy
Prawa spółdzielczego nie przewidywały możliwości ustanowienia ograniczonego
prawa rzeczowego w postaci własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
użytkowego, a jedynie spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, do którego
stosowało się odpowiednio przepisy dotyczące spółdzielczego własnościowego
3
prawa do lokalu, które – również odpowiednio – miały zastosowanie do garaży oraz
do miejsc postojowych w garażach wielostanowiskowych. Zdaniem Sądu
Okręgowego, pozwana nie mogła skutecznie ustanowić na rzecz powodów
spółdzielczego własnościowego prawa do miejsca postojowego; mogła ustanowić
spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego (garażu, miejsca postojowego), które
jednak stwarzało uprawnienie tylko do korzystania z lokalu (garażu, miejsca
postojowego), nie zaś także do jego zbycia. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na to, że
spółdzielcze własnościowe prawo do miejsca postojowego (lokalu użytkowego) nie
mieści się w katalogu ograniczonych praw rzeczowych określonym w art. 244 k.c.
Powołał się też na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2001 r., III CKN
464/00 (nie publ.), zgodnie z którym przepisy art. 238 i 239 Prawa spółdzielczego
w brzmieniu po zmianie wprowadzonej ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie
ustawy – Prawo spółdzielcze...(-) Dz.U. Nr 90, poz. 419) nie pozwalały na
ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego odnośnie do miejsca postojowego
w garażu spółdzielni mieszkaniowej a stwarzały jedynie podstawę do korzystania
przez członka spółdzielni z takiego miejsca bez dalszych skutków mających
charakter prawnorzeczowy.
W kasacji pozwana zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa
materialnego – art. 238 i 239 Prawa spółdzielczego przez jego błędną wykładnię.
Wnosiła o zmianę wyroku i oddalenie powództwa lub o uchylenie wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą oceny wyrażonej w zaskarżonym wyroku, że powodowie nie mogli
rozporządzić prawem do przydzielonego im miejsca postojowego było stanowisko,
że prawo nie przewidywało ograniczonego prawa rzeczowego w postaci
spółdzielczego własnościowego prawa do miejsca postojowego w garażu
spółdzielni mieszkaniowej, a tylko spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
którego treść, stosowana odpowiednio do miejsca postojowego w garażu, nie
obejmowała jednakże możliwości zbycia miejsca postojowego, a jedynie
korzystanie z takiego miejsca. Nie sposób zaprzeczyć, że art. 244 § 1 k.c.
w brzmieniu ustalonym przez art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r.
4
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny... (-) (Dz.U. Nr 115, poz. 496), oraz art. 238 § 1
Prawa spółdzielczego w brzmieniu wynikającym z art. 1 pkt 122 lit. „a” ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze ... (-) (Dz.U. nr 90,
poz. 419) przewidywały ograniczone prawo rzeczowe w postaci spółdzielczego
prawa do lokalu użytkowego, nie zaś własnościowego spółdzielczego prawa do
lokalu użytkowego. Gdyby więc uznać, że zamiarem stron wyrażonym w umowie
z dnia 4 lutego 1998 r. było ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,
a jednocześnie w zbywalności takiego prawa upatrywać jedynej podstawy do
przyjęcia, że miejsce postojowe przydzielone powodom mogło być przedmiotem
sprzedaży, to należałoby uznać zaskarżony wyrok za trafny, a kasację za
bezzasadną w części dotyczącej ustanowienia spółdzielczego prawa do miejsca
postojowego jako ograniczonego prawa rzeczowego. Rzecz jednak w tym, że –
wbrew stanowisku Sądu Okręgowego – umowa z dnia 4 lutego 1998 r. nie wyrażała
woli ustanowienia na rzecz powodów ograniczonego prawa rzeczowego.
Nie wynika to z brzmienia umowy (nigdzie strony nie użyły określenia „ograniczone
prawo rzeczowe”) ani z żadnych dowodów. Przeciwnie, odesłanie w umowie do
Prawa spółdzielczego wskazywało na zamiar ustanowienia odnośnie do miejsca
postojowego takiego prawa, jakie unormowane było w art. 238 i 239 ustawy z dnia
16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze w brzmieniu obowiązującym w dniu
4 lutego 1998 r., tj. z uwzględnieniem zmian wprowadzonych nowelą z dnia 7 lipca
1994 r.
Tym prawem było spółdzielcze prawo do miejsca postojowego w garażu
Spółdzielni, które nie było ograniczonym prawem rzeczowym, ale przez
odpowiednie stosowanie do niego spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego, do
którego znajdowały zastosowanie odpowiednio przepisy dotyczące spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu (art. 239 w zw. z art. 238 Prawa spółdzielczego)
było prawem zbywalnym (art. 223 § 1 zdanie pierwsze Prawa spółdzielczego).
Odpowiedniość, o której mowa w art. 239 Prawa spółdzielczego w tym się właśnie
wyrażała, że prawo do miejsca postojowego nie będąc prawem rzeczowym rządziło
się jednak, w zakresie możliwości jego zbycia, regułami przewidzianymi dla
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Tym też – jak się wydaje – należy
tłumaczyć zwrot „na zasadach spółdzielczego własnościowego prawa do miejsca
5
postojowego” użyty przez strony w umowie z dnia 4 lutego 1998 r. Samo
uprawnienie do korzystania nie było charakterystyczne dla własnościowego prawa
do lokalu spółdzielczego lecz z natury rzeczy właściwe było także dla uprawnienia
do miejsca postojowego. Gdyby to uprawnienie miało wyczerpywać istotę prawa do
miejsca postojowego zbędne byłoby odesłanie zawarte w art. 239 i art. 238 Prawa
spółdzielczego. Zatem, powyższe odesłanie, w części dotyczącej miejsc
postojowych w wielostanowiskowych lokalach garażowych spółdzielni
mieszkaniowej, należało tłumaczyć przede wszystkim jako obejmujące zbywalność
własnościowego prawa do lokalu spółdzielczego (art. 223 § 1 zd. pierwsze Prawa
spółdzielczego).
Z przedstawionych względów, w rozpoznawanej sprawie, brak było podstaw
do przyjęcia, że powodowie nie mogli sprzedać przysługującego im prawa do
miejsca postojowego nr 68, oraz, że z uwagi na błąd co do charakteru prawa
będącego przedmiotem umowy stron z dnia 4 lutego 1998 r. powodowi mogli
skutecznie uchylić się od skutków swojego oświadczenia woli w powyższej umowie
i przez to doprowadzić do uznania nieważności umowy (art. 84 § 1 k.c.). Prawo,
o które strony się umówiły nie było ograniczonym prawem rzeczowym ale było
prawem zbywalnym, którego cecha zbywalności wynikała z odpowiedniego
stosowania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Przedstawionego poglądu w niczym nie zmienia wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 5 października 2001 r. III CKN 464/00 (nie publ.), na który powołał się Sąd
Okręgowy w zaskarżonym orzeczeniu. W wyroku tym Sąd Najwyższy nie zajmował
się kwestią zbywalności prawa do miejsca postojowego w garażu spółdzielni
mieszkaniowej, a problematykę treści tego prawa odniósł wyłącznie do stanu
faktycznego rozpoznawanej sprawy, w której rozstrzygnięciu podlegało zagadnienie
związania członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej z samym tylko uprawnieniem
do miejsca postojowego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał za usprawiedliwiony
zarzut kasacji, co do naruszenia w zaskarżonym wyroku art. 238 i 239 Prawa
spółdzielczego przez mylne rozumienie odpowiedniego stosowania przepisów
o spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu do prawa do miejsca
6
postojowego. W związku z tym Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzający go wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo (art. 39315
k.p.c.).
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 108 § 1 k.p.c.