Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 587/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
SSA Wojciech Kościołek
Protokolant Anna Matura
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa J.
przeciwko M.S.
o zgodnie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 grudnia 2004 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w T.
z dnia 11 marca 2004 r., sygn. akt […],
oddala kasację i zasądza od powodowego Skarbu Państwa na
rzecz pozwanej M.S. kwotę 600 zł (sześćset) złotych kosztów
procesu za instancję kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Oddalając powództwo, a następnie zaskarżonym wyrokiem apelację Skarbu
Państwa – Nadleśniczego Nadleśnictwa J., Sądy obu instancji przytoczyły
ustalenia faktyczne z których wynika, że umową sprzedaży sporządzoną w formie
aktu notarialnego z dnia 4-5 maja 1951 r. Rep. nr 137/51 pozwana M.S. sprzedała
Skarbowi Państwa „... z działki Nr tabeli 49 jedynie część takowej, to jest cztery (4)
hektary pięćdziesiąt jeden arów, za cenę 9 477 złotych 60 groszy....”.
Na gruncie granica zakupionego gruntu z przeznaczeniem na poligon,
obejmujący także grunt nabyty od pozwanej, została wyznaczona przez dokonanie
wycinki, zaciosów drzew, słupów cieków wodnych, dróg itp. Pozostałe grunty
pozwanej M.S. oznaczone zostały – przy zakładaniu ewidencji gruntów – jako
działki ewidencyjne nr: 2749, 3978, 4163 i 4182 o łącznej powierzchni 2 ha 34
arów, na które pozwana uzyskała prawomocny akt własności ziemi. Cały teren
przeznaczony pod poligon wojskowy został przekazany Lasom Państwowym.
Powołując się na opinię biegłych geodetów i zeznania świadków Sądy obu instancji
wskazały, że strona powodowa nie wykazała niezgodności pomiędzy stanem
prawym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem
prawnym. Akt własności ziemi wydany pozwanej nie obejmował własności gruntu
sprzedanego umowę z 1951 r., która nie została ujawniona w księgach
wieczystych.
Kasację wniósł powodowy Skarb Państwa – Nadleśniczy Nadleśnictwa J., który
z powołaniem się na art. 392 k.p.c. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:
1/ naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., mające
istotny wpływ na wynik sprawy – poprzez zaniechanie wszechstronnego
rozważenia wszystkich istotnych okoliczności sprawy i pominięcie zeznań
świadka R.W.
2/ naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 224 § 1 w zw. z art. 233
§ 1 k.p.c. kodeksu postępowania cywilnego, mające istotny wpływ na wynik
sprawy – poprzez niedostateczne wyjaśnienie stanu faktycznego wynikające
z nie przeprowadzenia przez Sąd II instancji nowego dowodu z opinii innego
3
biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii na okoliczność wskazane
przez Powoda w apelacji i to pomimo faktu, iż Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
zaskarżonego orzeczenia uznał słuszność zarzutów apelacyjnych.
3/ naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 382 k.p.c., mające istotny
wpływ na wynik sprawy - poprzez przyjęcie, iż materiał dowodowy zebrany
w sprawie pozwala uzupełnić niekompletne ustalenia Sądu Rejonowego,
4/ naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 328 § 2 kodeksu
postępowania cywilnego – poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku
nieodpowiadającego wymogom stawianym przez ten przepis,
5/ naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, poprzez przyjęcie, iż Powód nie
wykazał, by przysługiwało mu prawo własności do nieruchomości ujawnionych
w treści Księgi wieczystej KW nr […] prowadzonej przez sąd Rejonowy wydział
Ksiąg Wieczystych w N. - w sytuacji, gdy nie zostały wyjaśnione wszystkie
okoliczności mające istotne znaczenie dla sprawy,
6/ naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 43 Dekretu z dnia
11 października 1946 r. rzeczowe (Dz.U. z 1946 r. Nr 57, poz. 319) w zw. z art.
294 Kodeksu zobowiązań z 1933 roku – przez ich błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie;
7/ naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 20 ust. 1w zw. z art. 23
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo Geodezyjne i kartograficzne (DZ.U.
z 2000 r., Nr 100, poz. 1086 z późn. zm.) poprzez przyjęcie, że ewidencja
gruntów prowadzona przez organy administracji państwowej - kreuje stan
prawny w oderwaniu od treści czynności cywilnoprawnych zawartych pomiędzy
kontrahentami,
Wskazując na powyższe podstawy kasacji, powodowy Skarb Państwa wnosił:
1/ o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
ewentualnie:
4
2/ o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy na podst. art.
39315
k.p.c.,
oraz
3/ o zasadzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
Pozwana M.S. wnosiła o oddalenie kasacji z zasądzeniem kosztów procesu
za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej pozostaje w ścisłym
związku z prowadzeniem ksiąg wieczystych bowiem jego celem jest – jak trafnie
wskazuje się w literaturze przedmiotu – usunięcie niezgodności wpisu w księdze
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości dla wypełnienia
ustrojowej funkcji ksiąg wieczystych, jaką jest poprawne ujawnienie - dla
bezpieczeństwa obrotu – stanu prawnego nieruchomości. Roszczenie
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na
doprowadzeniu jej do aktualnego stanu prawnego przez wpisanie nowego prawa,
wykreślenie ujawnionego w księdze wieczystej i wpisanie innego prawa bądź
wreszcie sprostowanie treści wpisanego prawa.
Trafnie twierdzi skarżący, że postępowanie dowodowe nie ulega żadnym
ograniczeniom, a dodać trzeba, że w myśl ogólnych zasad ciężar dowodu
wykazania podstaw warunkujących uwzględnienie powództwa spoczywa na
powodzie, który powinien wykazać, że konkretne dane o osobach i prawach im
przysługujących są nieprawdziwe. Musi on zatem obalić domniemanie wynikające
z art. 3 ust. 1 ustawy i udowodnić niezgodność treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym.
W ramach zarzutów i przepisów mających wypełniać podstawę kasacji
przewidzianą w art. 3931
pkt 2 k.p.c. wypada ma wstępie – wobec rozległości
wywodów kasacji – wskazać, że ocena czy ustalone fakty mają dla rozstrzygnięcia
sprawy istotne znaczenie dokonywana jest w aspekcie zastosowania lub
5
wykluczenia określonego przepisu prawa materialnego. W tym znaczeniu wskazany
– przepis prawa materialnego – art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece
wyznaczał w toku postępowania przed sądami niższych instancji zakres
koniecznych ustaleń faktycznych.
Sąd drugiej instancji jest sądem orzekającym merytorycznie i ma obowiązek
poczynić własne ustalenia i samodzielnie je ocenić z punktu widzenia wchodzących
w rachubę przepisów prawa materialnego (por. w tym zakresie uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r.,
III CZP 59/98 – OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124 – mającej moc zasady prawnej).
Podstawę ustaleń faktycznych w sądzie drugiej instancji stanowią:
- materiał zebrany w toku postępowania w pierwszej instancji,
- materiał zebrany przez sąd drugiej instancji z zachowaniem reguł z art. 381
i 368 § 1 pkt 4 k.p.c.,
- faktów powszechnie znanych (art. 213 § 1, 228 § 2 k.p.c.) faktów znanych
sądowi z urzędu (art. 228 § 1 k.p.c., faktów przyznanych (art. 229 k.p.c.)
i domniemań prawnych (art. 234 k.p.c.).
Działalność Sądu Apelacyjnego skupia zarówno czynności kontrolne, jak
i merytoryczne, nie wyłączając zmiany ustaleń faktycznych, przy zachowaniu
wymagań ustawowych wyjaśnionych w powołanej uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98.
Jak już podniesiono apelacja jest instancją merytoryczną i regułą powinna
być, co potwierdza art. 386 § 4 k.p.c., prowadzenie z zastrzeżeniem art. 368 § 1 pkt
4 i 381 k.p.c. uzupełniającego postępowania dowodowego i orzekanie co do istoty
sprawy. Zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. jest całkowicie chybiony.
Wbrew twierdzeniom skarżącego Skarbu Państwa oceny zeznań świadka –
geodety R.W. dokonał Sąd Rejonowy (k. 248). Jeśli zarzut ten jest kierowany w
stosunku do instancji odwoławczej należy odwołać się do utrwalonego orzecznictwa
stwierdzającego, że jeżeli sąd drugiej instancji aprobuje, nawet po uzupełnieniu
postępowania dowodowego – ustalenia faktyczne i przyjętą podstawę
rozstrzygnięcia sporu, to przytoczenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej
6
instancji przepisu art. 385 k.p.c. – jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia – jest
wystarczające (art. 328 § 2 w zw. z art. 391 i 39319
k.p.c. – wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/98 – OSNC 1999, nr 3,
poz. 60).
Skarżący formułując tak ogólny zarzut pominął, że także Sąd Okręgowy
odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia do zeznań świadka R.W.
W sytuacji gdy opinie biegłych nie pokrywają się ze sobą, obowiązkiem sądu
orzekającego jest wyjaśnienie przyczyn rozbieżności wyrażanych przez biegłych
poglądów. Jednakże kontrola uzyskanych opinii należy do sądu i nawet
w przypadku utrzymujących się nadal rozbieżności, sąd może przerwać polemikę
między biegłymi. Wybór stanowiska jednego z biegłych powinien być oparty na
gruntownej i wnikliwej analizie treści uzasadnienia oraz wniosków tego biegłego.
W takiej sytuacji nie można sądowi postawić zarzutu naruszenia art. 224 § 1 k.p.c.
z motywacją, iż zaniechał przeprowadzenia dowodu z opinii innego biegłego.
Pomijając, że obowiązującemu k.p.c. nie jest znana instytucja „super opinii”
o rozstrzygającym znaczeniu, to naturalnym dążeniem strony (uczest. post.) jest
poszukiwanie biegłego, który by potwierdził jej stanowisko w sprawie. Jednakże nie
stanowi to przesłanki do powoływania przez sąd orzekający kolejnych biegłych.
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. został sformułowany z pominięciem
ustalonego orzecznictwa (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia
2000 r., I CKN 1169/99 – OSNC 2000 nr 7-8, poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r.
V CKN 17/2000 – OSNC 2000, nr 10, poz. 189). Przytoczona tamże argumentacja
w konfrontacji z treścią zarzutów kasacji i ich uzasadnieniem pozwala na wyrażenie
oceny o ich niezasadności.
Uzasadnienie orzeczenia stanowi odzwierciedlenie, jeśli nie wręcz odwzorowanie,
procesu myślowego i decyzyjnego w następstwie którego ukształtowana została
treść zaskarżonego orzeczenia. Jest zrozumiałe, że pisemne sporządzenie
uzasadnienia kwestionowanego orzeczenia następuje po jego wydaniu. Jeśli zatem
skarżący zarzuca w kasacji naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. to tak sformułowany
zarzut wymaga wykazania, że to uzasadnienie nie zawiera wszystkich elementów
w tym przepisie określonych oraz wskazania wpływu zarzucanych wadliwości na
7
wynik sprawy (art. 3931
pkt 2 k.p.c. i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
10 lutego 1997 r., I CKN 57/96 - OSNC 1997 nr 6-7, poz. 82).
Z powyższego wynika, że ustalenia faktyczne stanowiące podstawę
zaskarżonego orzeczenia nie zostały przez skarżącego podważone, a podstawy
kasacji z art. 3931
pkt 2 k.p.c. nie można uznać za usprawiedliwioną w rozumieniu
art. 39312
k.p.c.
Zarzuty odnoszące się do przepisów prawa materialnego wymagają
powtórnego podkreślenia, że każda ze stron procesu cywilnego musi swoje
twierdzenia udowodnić. Na stronie powodowej spoczywał ciężar udowodnienia
faktów mających uzasadnić jej roszczenie (art. 6 k.c.), czego oczywiście nie
kwestionuje strona powodowa. Nie udowodnienie twierdzeń przesądza o treści
orzeczenia rozstrzygającego spór.
Z tego punktu widzenia i zważywszy na przesłanki warunkujące
uwzględnienie powództwa na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece chybione jest powoływanie się w ramach podstawy kasacji przewidzianej
w art. 3931
pkt 1 k.p.c., na naruszenie art. 43 prawa rzeczowego z 1946 r., który
proklamował zasadę, że przeniesienie własności nieruchomości następuje solo
consensu. Sama umowa stanowiąca podstawę przejścia prawa własności nie była
kwestionowana. Zarzut naruszenia art. 20 ust. 1 w zw. z art. 23 ustawy z dnia
17 maja 1989 r. – prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz.U. z 2000 r., Nr 100, poz.
1086 ze zm.) jest wynikiem przypisania Sądowi orzekającemu przez stronę
powodową poglądu jakoby ”… przez czynności geodezyjne można zmieniać treść
umów cywilnoprawnych”. Takiego zapatrywania nie zawiera uzasadnienie
kwestionowanego wyroku. Z powyższego wynika, że kasacja jako pozbawiona
uzasadnionych podstaw podlega oddaleniu (art. 39312
k.p.c.) z zasądzeniem
żądanych kosztów procesu za instancję kasacyjną (art. 39319
w zw. z art. 391 §
1 k.p.c. oraz art. 108 § 1, 98 § 1 i 3 k.p.c.).