Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 445/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Marek Sychowicz
w sprawie z powództwa J. K. i K. K.
przeciwko Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego "U.(...)" w W.
o uchylenie uchwały Zebrania Przedstawicieli Członków Spółdzielni,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 12 stycznia 2005 r.,
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 lutego 2004 r., sygn.
akt VI ACa (…),
oddala kasację i zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 150 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 lutego 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanej Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego „U.(...)” w W. od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 17 kwietnia 2003 r. uwzględniającego powództwo J. K. i K. K. o
uchylenie uchwały Zebrania Przedstawicieli pozwanej Spółdzielni z dnia 18 lutego 2002
r. dotyczącej zmiany § 802
ust. 21
statutu.
2
Sądy ustaliły, iż w dniu 18 lutego 2002 r. Zebranie Przedstawicieli pozwanej
Spółdzielni podjęło między innymi uchwałę o zmianie § 802
ust. 21
statutu, nadając mu
brzmienie: „Do władz Spółdzielni nie mogą kandydować członkowie Zarządu i Rady
Nadzorczej, którzy nie otrzymali absolutorium i z tego powodu zostali odwołani z
pełnionych funkcji”. Wprowadzona zmiana tego przepisu polegała na dodaniu do jego
dotychczasowej treści, uchwalonej przez Zebranie Przedstawicieli w dniu 23 lutego 2000
r., słów „ i z tego powodu”, które miały uściślić uchwalone ograniczenia kandydowania.
Uchwała Zebrania Przedstawicieli z dnia 23 lutego 2000 r., wprowadzająca poprzedni
zapis, została także zaskarżona do Sądu Okręgowego w W., który uwzględnił
powództwo o jej uchylenie, natomiast Sąd Apelacyjny w wyniku apelacji pozwanej
Spółdzielni zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił powództwo, zaś Sąd
Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania kasacji powodów.
Oceniając obecne roszczenie, Sądy obu instancji podzieliły zarzut sprzeczności z
prawem wprowadzonych ograniczeń w kandydowaniu do rady nadzorczej i zarządu.
Stwierdziły, że kwestionowany przepis akceptuje zbiorową odpowiedzialność członków
tych organów w sytuacji, gdy nie udzielono absolutorium organom jako całości,
wprowadza wobec ich członków dalej idące konsekwencje nie udzielenia absolutorium,
niż dopuszczone przez przepisy ustawy prawo spółdzielcze a przede wszystkim
ogranicza bierne i czynne prawo wyborcze członków spółdzielni i nie określając granic
czasowych zakazu kandydowania do władz spółdzielni, uniemożliwia na stałe
odwołanym członkom rady i zarządu uczestniczenie w pracach tych organów, co w
ocenie Sądów narusza prawa członkowskie i przepisy prawa spółdzielczego.
W kasacji opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej wskazanej w art. 3931
k.p.c., strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 5 § 1 pkt. 7, art. 5 § 2 oraz art. 49 § 1
prawa spółdzielczego, przez ich błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że
wprowadzenie do statutu kwestionowanego zapisu było niedopuszczalne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powództwo w rozpoznawanej sprawie wytoczone zostało na podstawie art. 42 §
2 prawa spółdzielczego stanowiącego, iż członek spółdzielni może zaskarżyć do sądu
uchwałę walnego zgromadzenia spółdzielni z powodu jej niezgodności z prawem lub
postanowieniami statutu. Trafnie skarżąca zarzuca, iż Sąd, uchylając uchwałę o zmianie
statutu, powinien wskazać, jaki przepis prawa lub postanowienie statutu uchylona
uchwała naruszała, czego Sądy w sprawie nie uczyniły. Nie przesądza to jednak o
skuteczności kasacji a jedynie wymaga zwrócenia uwagi, podobnie jak to, że strona
3
pozwana zaskarżając wyroki Sądów obu instancji nie zarzuciła ani w apelacji ani w
kasacji naruszenia art. 42 § 2 prawa spółdzielczego, co w sprawach opartych na tym
przepisie jest nieodzowne. Nie to jednak przesądziło o nieskuteczności kasacji,
powołującej się na naruszenie innych, wskazanych wyżej przepisów prawa
spółdzielczego, który to zarzut okazał się nieuzasadniony.
Wbrew bowiem twierdzeniom skarżącej, Sądy obu instancji nie zakwestionowały
możliwości uregulowania w statucie Spółdzielni warunków kandydowania członków do
zarządu i rady nadzorczej oraz wprowadzenia w tej regulacji pewnych, nie
przewidzianych w prawie spółdzielczym, ograniczeń. Uznały jedynie, że sporny przepis
statutu wprowadził zbyt daleko idące ograniczenia praw członków odwołanych z funkcji
członka zarządu lub rady, wykraczające poza przewidziane ustawą konsekwencje nie
uzyskania absolutorium i naruszające prawa członkowskie.
Ze stanowiskiem tym należy się zgodzić, choć nie w całości można podzielić
argumenty Sądów w tym przedmiocie.
Na wstępie trzeba wskazać, że zgodnie z art. 5 § 1 pkt. 7 prawa spółdzielczego
ustawodawca przekazał do decyzji członków spółdzielni, wyrażonej w postanowieniach
statutu, określenie zasad i trybu wyboru oraz odwoływania członków organów
spółdzielni. Pozostawił także tej regulacji określenie kadencji rady nadzorczej (art. § 4),
składu i liczby członków zarządu, trybu ich powołania i odwołania w razie nie udzielenia
absolutorium (art. 49 § 1, 2 i 4). Zawarcie w statucie regulacji w tym przedmiocie było
zatem nie tylko dopuszczalne, lecz stanowiło wypełnienie obowiązku ustawowego.
Natomiast określenie w statucie szczegółowych zasad i warunków kandydowania do
rady nadzorczej i zarządu, było dopuszczalne, jako mieszczące się w uprawnieniach, o
których mowa w art. 5 § 2 prawa spółdzielczego. Uregulowanie to mogło, co do zasady,
zawierać takie warunki, które ograniczałyby, w określonym zakresie, udział w pracy tych
organów członków, którzy pełnili już takie funkcje i nie wywiązali się z nich należycie.
Członkowie spółdzielni mają bowiem prawo zawrzeć w statucie takie postanowienia,
które zabezpieczałyby ich i spółdzielnię przed nieodpowiednimi kandydatami do władz
spółdzielni. Dopuszczalne zatem, co do zasady, było zawarcie w statucie przepisu,
ograniczającego prawo kandydowania do rady i zarządu członków, którzy, z powodu nie
udzielenia im absolutorium, zostali odwołani z tych organów. Takie ograniczenie mieści
się w przewidzianym ustawowo zakresie swobody członków spółdzielni decydowania o
zasadach i trybie wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni i jest
wyrazem samorządności spółdzielni. Nie można pozbawić członków spółdzielni, którzy
4
przez udział w jej organach decydują o działalności spółdzielni i swoich uprawnieniach
oraz interesach, możliwości statutowego ograniczenia dostępu do stanowisk w organach
spółdzielni osób, których dotychczasowe działania w tych organach były ocenione
negatywnie.
Wbrew stanowisku Sądów obu instancji regulacja zawarta w zakwestionowanym
przepisie § 802
ust. 21
statutu pozwanej Spółdzielni nie może być oceniana jako
wprowadzająca zbiorową odpowiedzialność członków zarządu lub rady, w sytuacji nie
udzielenia absolutorium organom tym w całości, w głosowaniu „en block”. Przeciwdziała
temu istniejąca możliwość odwołania tylko tych członków, którym nie udzielono
absolutorium (art. 49 § 4 pr. spółdz. i § 73 w zw. z § 66 pkt. 2 i 14 statutu pozwanej
Spółdzielni) oraz wyłączenie możliwości kandydowania jedynie tych członków rady lub
zarządu, których odwołano z powodu nie uzyskania absolutorium.
Natomiast zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że brak w
zakwestionowanym postanowieniu statutu ograniczenia czasowego, wskazującego
okres obowiązywania zakazu kandydowania do rady i zarządu członków odwołanych z
tych funkcji z powodu nie uzyskania absolutorium sprawia, że trzeba przyjąć, iż przepis
ten wprowadza na stałe zakaz kandydowania takich osób, co bez wątpienia pozbawia je
definitywnie biernego prawa wyborczego w Spółdzielni, jak również możliwości
uczestniczenia w pracach zarządu i rady. Taki zaś zakaz należy uznać za sprzeczny z
samą istotą spółdzielczości i jej podstawowymi zasadami wywodzonymi przede
wszystkim z art. 1 prawa spółdzielczego, w tym z zasadą samorządności spółdzielni i
równości jej członków. Jakkolwiek bowiem przepis art. 1 pr. spółdz. nie wyraża
expressis verbis powyższych zasad a zasadę samorządności ustawodawca nawet
wykreślił z zawartej w tym przepisie definicji spółdzielni, nowelizując prawo spółdzielcze
w 1994 r. (Dz. U. Nr 90, poz. 419), to nie ulega wątpliwości, że samorządność
spółdzielni i równość jej członków należy do zakresu definicji spółdzielni i do
podstawowych zasad spółdzielczości. Zasady te znajdują potwierdzenie we wszystkich
przepisach prawa spółdzielczego przekazujących do regulacji statutowej znaczny zakres
stosunków członkowskich oraz w przepisach przewidujących faktyczną możliwość
bezpośredniego udziału członków w zarządzaniu spółdzielnią na demokratycznych
zasadach równości. Stanowią o tym między innymi art. 36 § 3 przyznający równe prawa
i obowiązki organizacyjne każdemu członkowi, będącemu osobą fizyczną, bez względu
na liczbę wniesionych udziałów i wkładów, art. 35 określający sposób tworzenia
organów spółdzielni i ich skład, odpowiadający zasadzie wybieralności członków tych
5
organów przez inny organ spośród nieograniczonej liczby kandydatów oraz stanowiący
o kolegialności organów spółdzielni, art. 59 przewidujący tworzenie w dużych
spółdzielniach organów demokracji bezpośredniej oraz inne podobne regulacje. W
świetle tych zasad trzeba uznać, że choć żaden z przepisów prawa spółdzielczego nie
stanowi wprost, iż każdemu członkowi przysługuje czynne i bierne prawo wyborcze do
organów spółdzielni, pozostawiając określenie praw i obowiązków członkowskich
statutom (art. 5 § 1 pkt. 4), to bez wątpienia czynne i bierne prawo wyborcze jest
podstawowym prawem członkowskim, stanowiącym gwarancję realizacji zasady
samorządności spółdzielni. Statut pozwanej Spółdzielni w § 9 pkt. 4 lit.a stanowi
jednoznacznie, iż członkowi spółdzielni przysługuje prawo czynnego udziału w życiu
Spółdzielni i pracach samorządu, w tym czynne i bierne prawo wyborcze.
Prawa te mogą być wolą członków spółdzielni, wyrażoną w postanowieniach
statutu, ograniczane, gdy wymagają tego istotne interesy spółdzielni i jej członków.
Ograniczenie takie może dotyczyć zakazu kandydowania z określonych przyczyn do
niektórych organów spółdzielni. Musi jednak zawierać nie tylko ścisłe określenie
przedmiotowe zakazu lecz także rozsądne ograniczenie czasowe jego obowiązywania.
Nie można bowiem żadnego członka spółdzielni pozbawić tego prawa na stałe w
okresie, gdy trwa jego członkostwo w spółdzielni, nawet jeśli pozbawienie prawa
wyborczego związane jest z negatywną oceną dotychczasowej działalności tego członka
w organach spółdzielni. Stanowiłoby to bowiem naruszenie wynikającej z art. 1 prawa
spółdzielczego samej istoty członkostwa w spółdzielni i wskazanych wyżej
podstawowych zasad działalności spółdzielni: zasady samorządności i równości
członków. Prowadziłoby także do stałego ograniczenia w pewnym zakresie czynnego
prawa wyborczego pozostałych członków, którzy zgodnie z art. 35 § 2 prawa
spółdzielczego mają prawo dokonywać wyborów do organów spółdzielni spośród
nieograniczonej liczby kandydatów.
Uznać zatem należy, że postanowienie statutu spółdzielni pozbawiające jej
członka, odwołanego z zarządu lub rady z powodu nie uzyskania absolutorium, prawa
kandydowania do tych organów, jest sprzeczne z art. 1 prawa spółdzielczego, jeżeli nie
zawiera stosownego ograniczenia czasowego i jako takie podlega uchyleniu na
podstawie art. 42 § 2 pr. spółdz.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. oddalił kasację.
Choć bowiem Sądy nie wskazały przepisów prawa ani statutu, z którymi sprzeczna jest
zakwestionowana uchwała, to zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
6
Na podstawie art. 39319
w zw. z art. 108 § 1 i art. 98 k.p.c. Sąd Najwyższy
zasądził na rzecz powodów zwrot kosztów postępowania kasacyjnego. Nie uwzględnił
jednak tego wniosku w pełnym zakresie zawierającym żądanie zasądzenia kwoty 810 zł.
Wskazać bowiem należy, że odpowiedź na kasację złożyli, w przewidzianym w art. 3936
k.p.c. terminie, osobiście powodowie, natomiast ich pełnomocnik- adwokat, złożył
uzupełnienie odpowiedzi na kasację już po terminie, a zatem za te czynności procesowe
nie należy się wynagrodzenie. Należy się ono jedynie za obecność i wystąpienie
pełnomocnika powodów na rozprawie przed Sądem Najwyższym, jednak tylko w kwocie
150 zł., zgodnie z § 13 ust. 4 pkt. 3 w zw. z § 11 pkt. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie
oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Nie uzasadnia bowiem, w ocenie Sądu,
żądanego podwyższenia stawki na podstawie § 2 ust. 2 powyższego rozporządzenia,
rodzaj ani stopień zawiłości rozpoznawanej sprawy, jak również niezbędny nakład pracy
adwokata.