Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 699/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa H. Ż. i H. W. następczyń prawnych R. Ż.
przeciwko Skarbowi Państwa Wojewodzie X. i Prezydentowi Miasta S.
o wydanie lub zapłatę,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 marca 2005 r., na skutek kasacji
powódki H. Ż. od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 maja 2004 r., sygn. akt I Ca
(…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w S. do
ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji
przez zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej 2000 zł kosztów procesu za
pierwszą instancję; poza tym oddalił apelację i obciążył powodów kwotą 1.000 zł tytułem
kosztów procesu za instancję apelacyjną.
2
Nie podzielił Sąd drugiej instancji zarzutów i twierdzeń skarżących zmierzających
do wykazania, że zostali pozbawieni możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
W kasacji złożonej przez powódkę H. Ż. skarżąca zarzuciła nieważność
postępowania przed Sądem pierwszej i drugiej instancji (art. 379 pkt 5 k.p.c.) oraz
naruszenie art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,
pozbawiając stronę powodową prawa do rzetelnego procesu sądowego.
Wskazując na powyższe skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej lub drugiej instancji do ponownego jej rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o
kosztach procesu za instancję kasacyjną.
Pozwany Skarb Państwa – Wojewoda X. wnosił o odmowę przyjęcia kasacji do
rozpoznania ewentualnie o oddalenie kasacji powódek z zasądzeniem kosztów procesu
za instancję kasacyjną.
Sąd Najwyższy – po uwzględnieniu uregulowania zawartego w art. 3 ustawy z
dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego… (Dz. U.
Nr 13, poz. 98) – zważył, co następuje:
Obowiązujący, przed wejściem w życie powołanej ustawy z dnia 22 grudnia 2004
r. system apelacyjno-kasacyjny środków odwoławczych w procesie cywilnym, wyznaczał
sądowi drugiej instancji w postępowaniu apelacyjnym zarówno funkcję kontrolną jak
również zachowującego daleko idącą swobodę jurysdykcyjną i orzekającego in iure et in
facto (por. m.in. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 23 marca 1999 r., III CZP 58/98 – OSNC, nr 7-8, poz. 124).
W pierwszej kolejności skarżąca w kasacji zarzuciła uchybienia w wypełnieniu
przez Sąd drugiej instancji funkcji kontrolnej, co uzasadnia – choćby w ograniczonym
zakresie przedstawienie toku postępowania – poprzedzającego wydanie wyroku przez
Sąd pierwszej instancji, co nastąpiło 18 lutego 2003 r.
Pełnomocnik powódek w piśmie z dnia 12 lutego 2003 r. wnosił „…o przesunięcie
terminu rozprawy, wyznaczony na dzień 18 lutego 2003 r. na godz. 1300
zamiast na
godz. 1030
z uwagi na niemożliwość dojazdu na wskazany wyżej termin”. W piśmie z
dnia 17 lutego 2003 r. tenże pełnomocnik powtórnie podnosi ustalenie wyjątkowo
niekorzystnej godziny rozpoczęcia rozprawy wskazując, że „…dojazd pociągiem na
powyższy termin jest niemożliwy z Warszawy, jak też z Lublina, gdzie pełnomocnik
zamieszkuje”. Wniosek ten nie został uwzględniony a Sąd wyższej instancji w
wykonaniu swojej funkcji kontrolnej stwierdził „…Sam skarżący przyznaje, że możliwy
3
był wtedy dojazd jedynie pociągiem”. Źródło przeciwstawnego do wypowiedzi
pełnomocnika powódek twierdzenia nie zostało ujawnione. Pominął także Sąd
sprawujący funkcję kontrolną postanowienia § 70 regulaminu wewnętrznego
urzędowania sądów powszechnych stwierdzającego, że przy wyznaczaniu każdej
sprawy na posiedzenie należy uwzględnić warunki komunikacji, z których korzystają
osoby zamieszkałe poza siedzibą sądu orzekającego (ust. 1). Przy wyznaczaniu
kolejności rozpoznawania spraw należy w miarę możności uwzględniać uzasadnione
wnioski stron (ust. 3). Znając te wnioski Sąd drugiej instancji termin rozprawy w instancji
apelacyjnej wyznaczył na dzień 5 maja 2004 r., godz. 930
. Pełnomocnik powódek w
piśmie z dnia 4 maja 2004 r. (fax) wskazywał, że wezwanie na rozprawę – z powodu
ograniczeń związanych z odbywającym się w Warszawie światowym szczytem
gospodarczym – otrzymał 4 maja 2005 r. Wniosek pełnomocnika skarżących nie został
uwzględniony. Treść art. 214 k.p.c. wskazuje na dwa przypadki, przy zaistnieniu których,
w razie nieobecności strony na rozprawie – nakazuje sądowi jej odroczenie: pierwszy, to
stwierdzenie nieprawidłowości w doręczeniu stronie wezwania i drugi, to nadzwyczajne
wydarzenie lub inna znana sądowi przeszkoda, której nie można przezwyciężyć. Nie
wymaga bliższej analizy treść powołanego przepisu art. 214 k.p.c. i definiowanie „innych
przeszkód”, którym przeciwstawiono „nadzwyczajne wydarzenia” skoro Sąd drugiej
instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia w ogóle pominął prawidłowość
zawiadomienia skarżących o terminie rozprawy i przyczyny ich nieobecności. Protokół
rozprawy po odnotowaniu obecności zawiera adnotację „…od pozostałych stron nikt się
nie stawił”.
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez każdy Sąd, którego przymioty
określił ustawodawca konstytucyjny (art. 45) w rozumieniu przepisów konstytucyjnych i
zaakceptowanych przez Państwo Polskie norm prawa międzynarodowego,
stanowiących o „prawie do sprawiedliwego sądu” wymaga, w odniesieniu do strony,
która jest adresatem powziętej decyzji sądowej uzasadnienia wydanego orzeczenia ze
wskazaniem, że wzięte zostały pod uwagę i wyczerpane przedstawione przez nią
argumenty. Podjęcie zaś określonej treści rozstrzygnięcia powinno być uzasadnione
przytoczonymi i zrozumiałymi dla zainteresowanych względami prawnymi (faktycznymi).
Obowiązek ten wynikający – z obowiązującego porządku prawnego – jest wyrazem
dążenia ustrojodawcy i prawodawcy do poszanowania godności obywatela i jego
bezpieczeństwa prawnego w demokratycznym państwie prawnym. Brak rozstrzygnięcia
wniosków kierowanych do Sądu, sprawdzenia i odniesienia się do przedstawianych
4
przeszkód uniemożliwiających uczestnictwo w czynnościach Sądu, zdawkowe nie
rozpatrujące istotę rzeczy, czy niepełne – w omawianym zakresie – uzasadnienie nie
spełnia elementarnych wymagań tak rozumianego porządku prawnego. Mnożenie zaś
kolejnych instancji sądowych, wywoływanie dodatkowych dolegliwości i zwiększania
społecznych kosztów wymiaru sprawiedliwości stanowią zaprzeczenie „sądu
sprawiedliwego” oraz godzi w realizację zasady zaufania do państwa a także
stanowionego prawa.
Z powyższego wynika, że kasacja oparta została na usprawiedliwionej oraz
wykazanej podstawie i dlatego zaskarżone orzeczenie podlega uchyleniu
z przekazaniem sprawy do ponownego jej rozpoznania (art. 39313
k.p.c. w poprzednio
obowiązującym brzmieniu).